Рана историја на Босна и Херцеговина

Во границите на денешна Босна и Херцеговина, постоеле многу слоеви на праисториски култури чие создавање и исчезнување се поврзани со миграции на неидентификувани етнички групи.

Дел од темата Босна и Херцеговина Историја
Античка историја
Рана историја Илирик Среден Век Османлиско Царство Австроунгарија Кралство СХС Втора Светска војна СФРЈ Босанска војна
Портал:Босна и Херцеговина

Праисторија

Вазната од Бутмир кај Сараево, ран неолит

Палеолитот во Босна бил обележан со најстариот палеолитски споменик во југоисточна Европа, гравурите во пештерата Бадањ кај Столац во Херцеговина. Коњот нападнат со стрели, е зачуван во фрагменти и датира од 14000 – 12000 п.н.е.

Во времето кога неолитските култури се појавувале во Босна и Херцеговина, постоеле интересни мешавини на медитерански и панонски култури. Херцеговина била под влијание на импресивна керамика од западниот Медитеран, како што се гледа во Зелената пештера кај Мостар, Чаири кај Столац, Лисичиќи кај Коњиќ и Пеќ Млини кај Груде. Луѓето тогаш живееле во пештери или едноставни населби на ридови. На горниот тек на реката Босна и во североисточните делови на Босна (Обре I кај Какањ), луѓето живееле во дрвени куќи изградени покрај реката. Во оваа култура може да се видат влијанија од јадранските култури на југ и старчевичката култура на североисток. Оригинален израз на какањската култура се керамичките садови на четири ногарки, наречени ритон. Тие можат да се најдат и во данилската култура на хрватскиот брег. Поради овие предмети, какањската култура се смета за дел од широкиот круг на неолитски популации кои следеле култ на животната сила (од северна Италија, Далмација и Епир до Егејот). Бутмирската култура во близина на Сараево е карактеристична, со фина глазирана керамика и разни геометриски украси (често спирали). Фигурите од Бутмир се уникатни скулптури изработени со рака; главите се речиси како портрети со нагласени делови од телото.

Населбите од бронзеното време во Херцеговина биле изградени како цитадели (во потеклото се нарекуваат градина), а во Босна постојат некрополи со камени могили. Во тоа време, украсени чинии, рамни ѓердани и фибули биле украсени со специфичен геометриски стил на врежан орнамент.

Илирски период

Железно време Гласиначка култура (околу 300 п.н.е.).

Бронзената култура на Илирите, етничка група со посебна културна и уметничка форма, започнала да се организира во денешните земји Словенија, Хрватска, Босна и Херцеговина, Србија, Косово, Црна Гора, Македонија, Албанија и делови од северна Грција.

Од 8 век п.н.е., племињата на Илирите се развиле во царства. Најрано регистрирано царство во Илирија (регион во западниот дел на Балканскиот Полуостров населен со Илирите, како што е запишано во класичната античка) било царството на Енхелејците во 8 век п.н.е. Најзначајните илирски царства и династии биле оние на Бардил и Агрон, кои го создале последното и најпознато илирско царство.

Од 7 век п.н.е, бронзата била заменета со железо, по што само накит и уметнички предмети сè уште се изработувале од бронза. Илириските племиња, под влијание на Халштат на север, формирале регионални центри кои биле малку поинакви.

Многу важна улога во нивниот живот бил култот кон мртвите, што се гледа во нивните погребни церемонии, како и богатството на нивните гробници. Во северните делови имало долга традиција на кремирање и погребување во плитки гробови, додека на југ мртвите биле погребувани во големи камења кои во Херцеговина достигнувале монументални големини од 50 м и високи до 5 метри.

Во 4 век п.н.е. била забележана првата инвазија на Келтите. Тие само поминале на пат кон Грција, така што нивното влијание во Босна и Херцеговина е занемарливо. Келтските миграции раселеле многу илирски племиња од нивните поранешни земји, но некои келтски и илирски племиња се мешале. Конкретни историски докази за овој период се ретки, но генерално се смета дека регионот бил населен со голем број различни народи кои зборуваат различни јазици.

Во делтата на Неретва на југ, постоело значајно хеленистичко влијание на племето Даорси. Нивниот главен град бил Дарсон во близина на Столац, главниот центар на античката култура во БиХ. Даорсон во 4 век п.н.е. бил опкружен со мегалитички високи камени ѕидови од 5 метри (колку што се оние од Микена во Грција), составени од големи трапезоидни камени блокови.

Римски период

Карта на антички населби и патишта во Босна и Херцеговина

Конфликтот меѓу Илирите и Римјаните започнал во 229 година п.н.е., но Рим не ја завршил анексијата на регионот до 9 век. Токму во денешна Босна и Херцеговина, Рим се борел со една од најтешките битки во својата историја од Пунските војни, како што е опишано од римскиот историчар Светониј. Тоа бил римскиот поход против Илирик, познат како Панонско востание. Конфликтот се појавил по обид за регрутирање на Илирите, и револтот траел четири години (6-9 н.е.), по што илирите биле покорени. Во римскиот период, доселениците од целото Римско Царство се населиле меѓу Илирите, а римските војници биле охрабрувани да се пензионираат во регионот.

По поделбата на царството меѓу 337 ​​и 395 година, Далмација и Панонија станале дел од Западното Римско Царство. Регионот бил освоен од Остроготите во 455 година, а подоцна и од Аланите и Хуните. До 6 век, царот Јустинијан го освоил подрачјето и го вклучил во соствот на Византија. Словените го преплавиле Балканот во 6 и 7 век.