Пиротски килим

Пиротски килим (српски: Пиротски ћилим) — традиционален текстилен занаетчиски производ во областа на Пирот, југоисточна Србија. Пиротскиот килим често се нарекува еден од националните симболи на Србија.

Пиротски килим со украс Рашиќева плоча.

Изработката на пиротскиот килим е вештина за правење килими на вертикален разбој. Вештината се користи во производството на волнени килими, украсени со разни геометриски, растителни и фигурални украси. Денешната автентична таписерија се развила под влијание на ориенталното и бугарското ткаење килими. Изработка на килими во Пирот е вклучено на списокот Нематеријално културно наследство на Србија. Пиротските килими се сметаат како дел од традицијата на ткаење килими во источна Србија, заедно со теписите Чипровци. Пример за обрасците од последните периоди е Моделот на Рачиќ (српски: Rašičeva šara), што се заснова на килим донесен од српскиот генерал Михаило Рашиќ.

Пиротските килими со околу 122 украси и 96 различни типови се заштитени со географска ознака во 2002 година. Тие се едни од најважните традиционални ракотворби во Србија. Кон крајот на 19 век и сè до Втората светска војна, пиротските килими честопати се користеле како ознаки на српскиот кралски имот. Оваа традиција била возобновена во 2011 година кога пиротските килими биле повторно воведени за државните церемонии во Србија.^{[се бара извор]}

Преглед

Изложба во Етнографски музеј во Белград

Ткаењето тепих во Пирот потекнува од средниот век. Едно од првите спомнувања на пиротскиот килим во пишаните извори датира од 1565 година, кога било речено дека чамците Чајкаши на Дунав и Драва биле покриени со пиротски килими. 

Пирот некогаш бил најважниот центар за правење килими на Балканот. Пирот се наоѓа на историскиот главен автопат што ја поврзува Средна Европа со Цариград. Пирот на турски јазик бил познат и како Şarköy. Пиротските килими и чипровските килими влијаеле на развојот на едни со други. Меѓу познатите ткајачи биле Цана Цупонина и Мара Колева (1860-1916).

Денес многу класични примери на пиротски килими можат да се најдат низ Бугарија, Србија, Турција, Балканскиот Полуостров и во многу други меѓународни колекции. Една од главните квалитети се ефектите во бојата постигнати преку избор и распоред на боите. На почетокот на 19от век, растителните бои биле заменети со анилински бои.

"Најдобар производ на земјата е пиротскиот килим, вреден околу десет шилинзи за квадратен метар. Дизајните се исклучително убави, а килимите, без да бидат толку тешки како персиските, или толку парталави и оскудни во мрежата и вуф како караманскиот, траат засекогаш. Производството на овие е скоро целосно ограничено на Пирот,"

Од турското име за Пирот - Шарки произлегува традиционалното трговско име на килимите како шаркиски килими. Потекнувајќи од хомонимот на денешната турска населба Шаркој во Тракија, која немала воспоставено традиција за правење килими, на шаркиските килими честопати им се припишува лажно потекло од Турција. Исто така во индустријата за продажба на килими, се етикетирани како ориентални или со турско потекло за полесно да се продаваат на непознати клиенти, бидејќи претпочитаат килим со претпоставено ориентално потекло. Всушност, шаркиските килими се основани од 17 век во регионот на планините на Западен Балкан или Стара Планина во градовите Пирот, Берковиза, Лом, Чипровци и Самоков. Подоцна тие се произведувале и во Књажевац и Кариброд. 

Културни организации

Пиротски килими видени пред кралот Александар Први на Југославија и кралицата Марија на инаугурацијата на Споменикот на благодарноста на Франција во Белград (1930).

• Здружение „Грлица“
• „Здружение за зачувување и развој на Пиротскиот килим, основано 1995 година
• „Задруга Пиротски килими“, основана 1902 година
• „Дамско срце“

Колекции

Српски

• Етнографскиот музеј (Белград) има изложена мала колекција теписи.
• Музејот на применета уметност има вредна колекција од околу. 120 теписи од Пирот, кои датираат од крајот на 18-ти до средината на 20-от век.

Меѓународен

• Британски музеј (2 килими, заклучно со 2013 година)

Орнаменти

Пиротските килими со околу 122 украси и 96 различни типови се заштитени со географска ознака во 2002 година.

Галерија

• 
  Пиротски килим Венци
• 
  Шема на пиротски килим
• 
  Шема од типот Razbacani đulovi
• 
  Шема од типот Бомбе у преградама. Орнаментите на границата се нарекуваат корњача.
• 
  Бомбе у преградама
• 
  Босанска чара

Забележителни луѓе

• Даринка Петковиќ (1868–1932), сестра на трговецот Коста Петковиќ

Наводи

 

Извори

• Питер Баусбек, 1983 година: Келим. antike orientalische Flachgewebe . Клинкхард и Биерман, Минхен.ISBN 3-7814-0206-1ISBN 3-7814-0206-1
• Марина Цветковиќ, 2008 година: Игра шарених нити : Колекција пиротских h̄илима Етнографског музеја у Београду (Претставата на разнобојни нишки - колекција на Килимите на Пирот во Етнографскиот музеј во Белград) . Етнографски музеј и Београду, Белград.ISBN 8678910399ISBN 8678910399
• Аластер Хал и Хосе Лучик-Виховска, 1993: Килим - целосен водич: Историја, образец, техника, идентификација . Темза и Хандсон, Лондон.ISBN 0-8118-0359-7ISBN 0-8118-0359-7
• Јани Петсопулос, 1980: Дер Келим . Престел Верлаг, Минхен.ISBN 3-7913-0474-7ISBN 3-7913-0474-7
• Добрила Стојановиќ, 1987: Пиротски ћилими (Пиротски ćилими) . Музејске зборрке VIII, Музеј на применета уметност (Музеј применје уметности), Белград.
• Vitković-Žikić, Milena (2001). Les Kilims de Pirot (француски). Belgrade: Musée des Arts Décoratifs, Narodna biblioteka Srbije. ISBN 86-7415-068-3.86-7415-068-3 (не се користи)
• Petković, Milica; Vlatković, Radmila (1996). „Пиротски ћилим (Pirotski ćilim)“ (српски). Belgrade: Srpska akademija nauka i umetnosti. Архивирано од изворникот на 2015-01-16. Посетено на 2021-04-18.
• Cvetković, Marina. „Спеҵифичност Пиротског Ћилимарства у Периоду 1945–2015“.