Кипу
Кипу (кечуански: khipu = „јазол“; шпански: quipu), се нарекува и „јазли што зборуваат“, е направа за бележење која историски се користела во регионот на Андите во Јужна Америка. Кипуто е составено од обоени волнени нишки, најчесто од лама или алпака. Кипуто исто така можело да се направи и од памучни нишки. Нишките имале бројчени и други вредности кодирани со јазли според системот на основната десетка. Кипуто може да има од неколку па сè до 2.000 нишки.[1]
Бројни системи кај разни
народи и култури | |
|---|---|
| Индоарапски броеви | |
| Западноарапски • Источноарапски | |
| Бенгалски • Гуџаратски • Гурмухски • Деваганарски (Индиски) • Синхалски • Тамилски | |
| Балиски • Бурмански • Ѕонгкански (Бутански) • Јавански • Кмерски • Лаоски • Монголски • Тајландски | |
Источноазиски броеви
| |
| Виетнамски Јапонски Кинески (Суџојски) |
Корејски Стапчиња Хокиенски |
Азбучни броеви
| |
| Абџадски Арјабатини Гиски (Етиопски) Грузиски Грчки |
Ерменски Кирилични Римски Хебрејски |
Други системи
| |
| Атички Брамански Вавилонски Глаголични Егејски Египетски Етрурски Инуитски |
Кипу Кхаростенски Мајански Муискански Поле со урни Праисториски Чувашки |
| Десетични (10) | |
| 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 12, 16, 20, 30, 36, 60 повеќе… | |
Археолошките докази покажуваат дека слични системи биле користени во андскиот регион од 3.000 г.п.н.е. Кипуто полека ја зацврстила својата позиција како главен елемент на Тавантинсују. Кога Тавантинсују потпаднала под шпанска контрола, употребата на кипу се намалила и тоа било заменето со европскиот систем на пишување. Сепак, во неколку рурални места во регионот, кипуто има големо значење и истото е важен елемент на локалната заедница, иако е кипуто се користи за ритуали одошто за запишување.
Поврзано
уредиКористена литература
уреди- Adrien, Kenneth (2001). Andean Worlds: Indigenous History, Culture and Consciousness. Albuquerque: University of New Mexico Press. ISBN 0-8263-2359-6.
- The Archaeological Institute of America (2005 /December). „Conversations: String Theorist“. Archaeology. 58 (6). ISSN 0003-8113. Архивирано од изворникот на 2011-06-05. Посетено на 2010-02-25. Проверете ги датумските вредности во:
|year=(help) - Ascher, Marcia; and Robert Ascher (1978). Code of the Quipu: Databook. Ann Arbor: University of Michigan Press. ASIN B0006X3SV4.
- Ascher, Marcia; and Robert Ascher (1980). Code of the Quipu: A Study in Media, Mathematics, and Culture. Ann Arbor: University of Michigan Press. ISBN 0-472-09325-8.
- Cook, Gareth (2007). „Untangling the Mystery of the Inca“. Wired (15.01). ISSN 1059-1028.
- Day, Cyrus Lawrence (1967). Quipus and witches' knots; the role of the knot in primitive and ancient cultures. Lawrence: University of Kansas Press. OCLC 1446690.
- Nordenskiold, Erland (1925). The Secret of the Peruvian Quipus. OCLC 2887018.
- Piechota, Dennis (1978). „Storage Containerization Archaeological Textile Collections“. Journal of the American Institute for Conservation. 18: 10–18. doi:10.2307/3179387.
- Salomon, Frank (2001). „How an Andean 'Writing Without Words' Works“. Current Anthropology. 42 (1): 1–27. doi:10.1086/318435.
- Salomon, Frank (2004). The Cord Keepers: Khipus and Cultural Life in a Peruvian Village. Durham: Duke University Press. ISBN 0-822-33379-1. OCLC 54929904.
- Salomon, Frank; and Renata Peters (31 март 2007). „Governance and Conservation of the Rapaz Khipu Patrimony“ (with collaboration of Carrie Brezine, Gino de las Casas Ríos, Víctor Falcón Huayta, Rosa Choque Gonzales, and Rosalía Choque Gonzales)
|format=бара|url=(help). paper delivered at Interdisciplinary Workshop on Intangible Heritage. Collaborative for Cultural Heritage and Museum Practices, Urbana-Champaign, IL. Наводот journal бара|journal=(help)CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link) - Urton, Gary (1998). „From Knots to Narratives: Reconstructing the Art of Historical Record Keeping in the Andes from Spanish Transcriptions of Inka Khipus“. Ethnohistory. 45 (5): 409. doi:10.2307/483319.
- Urton, Gary (2003). Signs of the Inka Khipu: Binary Coding in the Andean Knotted-String Records. Austin: University of Texas Press. ISBN 0-292-78539-9. OCLC 50323023.
- Urton, Gary; and Carrie Brezine (2003–2004). „The Khipu Database Project“. Архивирано од изворникот на 2019-05-31. Посетено на 2010-02-25.CS1-одржување: датумски формат (link)
Надворешни врски
уреди- Упатство за користење на кипу Архивирано на 30 јуни 2010 г.
- Кипу на страницата на Универзитетот Харвард Архивирано на 31 мај 2019 г.
- Кипу: Модерна мистерија Архивирано на 5 февруари 2012 г.
