Економија на Брунеј

Економијата на Брунеј , мала и богата земја, е мешавина од странско и домашно претприемништво, владина регулатива и мерки за социјална помош и селски традиции. Економијата е скоро целосно поддржана од извоз на сурова нафта и природен гас, при што приходите од нафтениот сектор учествуваат со над половина од БДП. БДП по глава на жител е висок, а значителниот приход од странски инвестиции го надополнува приходот од домашно производство. Владата ги обезбедува сите медицински услуги и субвенционира храна и домување. Владата има покажано напредок во нејзината основна политика за диверзификација на економијата далеку од нафта и гас. Лидерите на Брунеј се загрижени дека стабилно зголемената интеграција во светската економија ќе ја наруши внатрешната социјална кохезија, иако презела чекори за да стане поистакнат играч служејќи како претседател на форумот АПЕЦ (Азиско-тихоокеанска економска соработка) во 2000 година. Растот во 1999 година бил проценет на 2,5% како резултат на повисоките цени на нафтата во втората половина.

Економија на Брунеј
Валута	брунејски долар (BND, B$)
Врзување на девизниот курс	1 брунејски долар = 1 сингапурски долар
Фискална година	1 април – 31 март (од април 2009)
Трговски организации	APEC, АСЕАН, СТО. БИМП-ЕАГА
Статистика
БДП	▲ $13.568 милијарди (номинално, 2018) ▲ $34.662 милијарди (ПКМ, 2018)
Пораст на БДП	1.3% (2017) 0.1% (2018) 1.8% (2019e) 4.7% (2020e)
БДП/жит.	▲ $30,668 (номинално, 2018) ▲ $78,350 (ПКМ, 2018)
БДП по сектор	земјоделство: 1,2% индустрија: 56,6% услуги: 42,3% (2017.)
Инфлација	0.149% (2018)
Сиромашно население	NA
Џиниев коефициент	NA
Работна сила	▲ 218,000 (2019) 56.9% стапка на вработеност (2017)
Работна сила по занимање	земјоделство: 4,2% индустрија: 62,8% услуги: 33% (2008.)
Стапка на невработеност	9.3% (2017 )
Водечки индустрии	нафта, рафинирање на нафта, течен природен гас, градежништво, земјоделство, аквакултура, транспорт
Ранг според Индекс на леснотија	▼ 66-та (ласно, 2020)
Надворешност
Извоз	▲ $5.885 милијарди (2017)
Извозни добра	минерални горива, органски хемикалии
Главни извозни партнери	Јапонија(+) 27.8% Јужна Кореја(+) 12.4% Тајланд(+) 11.5% Малезија(+) 11.3% Индија(+) 9.3% Сингапур(+) 7.7% Швајцарија(+) 5% Кина(-) 4.7% (2017)
Увоз	▲ $2.998 милијарди (2017 est.)
Главни увозни партнери	Кина(-) 19.6% Сингапур(+) 19% Малезија(+) 18.8% САД(+) 9.2% Германија(+) 5.9% Јапонија(+) 4.1% Обединето Кралство(+) 4% (2017)
Бруто надворешен долг	▬ $0 (2014)
Јавни финансии
Јавен долг	2.8% од БДП (2017)
Приходи	2.245 милијарди (2017 est.)
Расходи	4.345 милијарди (2017)
Кредитен рејтинг	неоценето
Девизни резерви	▲ $3.488 милијарди (31 декември 2017.)
Главен извор на податоци: Светска книга на факти на ЦИА Сите вредности, освен ако не е запишано поинаку, се во ам. долари

Нафтено поле

Брунеј е трет по големина производител на нафта во Југоисточна Азија, со просек од околу 180,000 барели. Исто така, тој е деветти најголем производител на течен природен гас во светот.

Макро-економски тренд

Следува графикон на трендот на бруто домашниот производ на Брунеј по пазарни цени со проценка од од Меѓународниот монетарен фонд со бројки во милиони брунејски долари .

година	Бруто домашен производ	Размена на американски долар	Индекс на инфлација (2000 = 100)
1985	7.777	2,20 брунејски долари	76
1990	6.509	1,81 брунејски долари	82
1995	7.394	1,41 брунејски долари	95
2000	7.441	1,72 брунејски долари	100
2005	10.401	1,62 брунејски долари	100

За споредби на паритетот на куповната моќ, американскиот долар се разменува само со 1,52 брунејски долари. Средната плати изнесувала 25,38 американски долари во 2009 година.

Владата ја регулира имиграцијата на странска работна сила поради загриженост што може да го наруши општеството на Брунеј. Дозволите за работа за странци се издаваат само за кратки периоди и мора постојано да се обновуваат. И покрај овие ограничувања, странците сочинуваат значителен дел од работната сила. Владата објавила вкупна работна сила од 122.800 во 1999 година, со стапка на невработеност од 5,5%.

Карта на извоз за Брунеи (2009)

Нафтата и природниот гас го сочинуваат скоро целиот извоз. Бидејќи само неколку други производи освен нафта се произведуваат локално, мора да се увезе широк спектар на артикли. Статистиката на Брунеј го покажува Сингапур како најголема точка на потекло на увозот, со 25% во 1997 година. Сепак, оваа бројка вклучува некои претовари, бидејќи најголемиот дел од увозот на Брунеј го транзитира Сингапур. Јапонија и Малезија биле вторите по големина снабдувачи. Како и во многу други земји, јапонските производи доминираат во локалните пазари за моторни возила, градежна опрема, електронска стока и апарати за домаќинство. САД биле трет по големина снабдувач на увозот во Брунеј во 1998 година.

Со значителните девизни резерви на Брунеј управува Агенцијата за инвестиции во Брунеј (БИА), како дел на Министерството за финансии и економија . Водечки принцип на БИА е да се зголеми реалната вредност на девизните резерви на Брунеј додека се спроведува разновидна стратегија за инвестиции, со акции во САД, Јапонија, Западна Европа и земјите членки на АСЕАН.

Владата на Брунеј активно охрабрува повеќе странски инвестиции. Новите претпријатија што исполнуваат одредени критериуми можат да добијат привилигиран статус, ослободувајќи ги од данок на доход до 5 години, во зависност од износот на вложениот капитал. Нормалната стапка на данок на добивка е 30%. Нема персонален данок на доход или данок на капитална добивка.

Еден од најважните приоритети на владата е да го поттикне развојот на Малајците како лидери во индустријата и трговијата. Нема специфични ограничувања на сопственоста на странски капитал, но се охрабрува локалното учество, и заеднички капитал и управување. Ваквото учество помага при тендери за договори со владата или Брунеј Шел Петролеум.

Компаниите во Брунеј или мора да бидат основани локално или регистрирани како филијала на странска компанија и мора да бидат регистрирани кај Секретаријатот на компании. Јавните компании мораат да имаат минимум седум акционери. Приватните компании мора да имаат минимум двајца, но не повеќе од 50 акционери. Најмалку половина од директорите во една компанија мора да бидат жители на Брунеј.

Владата поседува фарма за говеда во Австралија која обезбедува најголем дел од говедско месо во земјата. На 2,262 квадратна милјаs (5,860 km²) , овој ранч е поголем од самиот Брунеј. Јајцата и кокошките во голема мерка се произведуваат локално, но повеќето други потреби за храна на Брунеј мора да бидат увезени. Земјоделството и риболовот се меѓу индустриските сектори што владата ги избрала за најголем приоритет во нејзините напори за диверзификација на економијата.

Следната табела ги прикажува главните економски индикатори во периодот 1980–2017 година.

Година	1985	1990	1995	2000	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017
БДП во $ (ПКМ)	12,10 мил.	14,17 мил.	18,67 мил.	21,69 мил.	26,99 мил.	29.05 мил.	29,85 мил.	29,84 мил.	29,52 мил.	30,67 мил.	32,48 мил.	33,38 мил.	33,20 мил.	32,95 мил.	33,17 мил.	32,76 мил.	33,54 мил.
БДП по глава на жител во $ (ПКМ)	54.530	55.924	64.990	66.767	72.933	75.847	76.560	79.577	77.677	79.302	82.567	83.659	82.053	80.221	79.638	77.422	78.196
Раст на БДП (реално)	. . .	1.1 %	4,5 %	2.9 %	0,4 %	4.4 %	0,1 %	.02.0 %	81.8 %	2.7 %	3.7 %	0,9 %	.12.1 %	.52,5 %	.40,4 %	.52,5 %	0,5 %
Инфлација (во проценти)	1.1 %	2.1 %	6.0 %	1.2 %	1.1 %	0,2 %	1,0 %	2.1 %	1,0 %	0,2 %	0,1 %	0,1 %	0,4 %	.20.2 %	.40,4 %	.0,7 %	.10.1 %
Државен долг (Процент на БДП)	0 %	0 %	0 %	0 %	0 %	1 %	1 %	1 %	1 %	1 %	2 %	2 %	2 %	3 %	3 %	3 %	3 %

Индустрија за нафта и гас

Брунеи Шел Петролеум (БСП), заедничко вложување сопственост на еднакви акции од страна на Владата на Брунеј и групата компании Ројал Холанд / Шел, е главната компанија за производство на нафта и гас во Брунеј. Таа работи и со единствената рафинерија во земјата. БСП и четири сестрински компании го сочинуваат најголемиот работодавач во Брунеј по владата. Малата рафинерија на БСП има капацитет за дестилација од 10,000 барели по ден. Ова ја задоволува домашната побарувачка за повеќето нафтени деривати.

Француската нафтена компанија „ Елф Аквитајн“ станала активна во истражувањето на нафта во Брунеи во 80-тите години на минатиот век. Нејзината филијала Elf Petroleum Asia BV открила комерцијално експлоатирачки количини нафта и гас во три од четирите бунари од 1987 година, вклучително и особено ветувачко откритие објавено на почетокот на 1990 година. Неодамна, УНОКАЛ, во партнерство со Новозеландската Fletcher Challenge , добила концесии за истражување на нафта. Брунеј се подготвува на тендери за отстапки за истражување на нафта и гас во длабоки води.

Производството на нафта во Брунеј го достигнал својот врв во 1979 година со над 240,000 барели на ден. Оттогаш, намерно е намалено за да се продолжи животниот век на резервите на нафта и да се подобрат стапките на наплата. Производството на нафта во моментов е просечно околу 200,000 барели на ден. Јапонија традиционално е главен клиент за извоз на нафта во Брунеј, но нејзиното учество паднало од 45% од вкупниот број во 1982 година на 19% во 1998 година. Спротивно на тоа, извозот на нафта во Јужна Кореја се зголемил од само 8% од вкупниот број во 1982 година на 29% во 1998 година. Други големи клиенти вклучуваат Тајван (6%) и земјите од АСЕАН (27%). Извозот на нафта од Брунеј во САД сочинува 17% од вкупниот извоз.

Скоро целиот природен гас на Брунеј е течен во постројката за течен природен гас во Брунеј, која е отворена во 1972 година и е една од најголемите погони за производство на ТНГ во светот. Над 82% од произведениот БПП на Брунеј се продава на Јапонија според долгорочен договор обновен во 1993 година. Договорот повикува Брунеј да обезбеди над 5 милиони тони ТНГ годишно на три јапонски комунални претпријатија. Јапонската компанија „Митсубиши“ е партнер во заедничко вложување со „Шел“ и Владата на Брунеј, ЛНГ, БрунејКолдгас и Брунеј Шел Танкерс, кои заедно го произведуваат ЛНГ и го доставуваат до Јапонија. Од 1995 година, Брунеј испорачува повеќе од 700 000 тони ЛНГ на Корејската гасна корпорација. Во 1999 година, производството на природен гас достигнал 90 товари дневно. Мала количина природен гас се користи за домашно производство на електрична енергија. Брунеј е четврти најголем извозник на ЛНГ во азиско-тихоокеанскиот регион зад Индонезија, Малезија и Австралија.

Докажаните резерви на нафта и гас во Брунеј се доволни барем до 2015 година, а планираното истражување на длабокото море се очекува да најде значителни нови резерви. Владата во изминатата деценија се обидела да ја диверзифицира економијата со ограничен успех. Нафтата и гасот и државните трошоци сè уште претставуваат најголем дел од економската активност. Не-нафтените индустрии вклучуваат земјоделство, шумарство, риболов и банкарство.

Во 2015 година, Брунеј ја регистрирал својата трета година на економска рецесија, единствената држава од АСЕАН што го сторила тоа. Намалувањето на цените на нафтата и падот на производството заради одржување и поправка на големите нафтени извори го нарушиле буџетот на земјата, кој забележал дефицит во фискалните години 2015-16 и 2016-17.

Петрохемиска индустрија

Во западниот дел на земјата, Лианг моментално доживува голем развој со воспоставувањето на СПАРК , што е локација од 271 хектар, развиена за да биде светски петрохемиски центар. Првата голема инвестиција во СПАРК е фабрика за метанол од 450 милиони американски долари, развиена од Brunei Methanol Company, заедничко вложување помеѓу Петролеум Брунеј и две водечки јапонски компании, Mitsubishi Chemical Holdings и Itochu. Дизајнот на постројката ќе даде излез од 2.500 тони метанол на ден (850.000 тони годишно). Фабриката била официјално пуштена од султанот во Брунеј Хасанал Болкија на 25 мај 2010 година.

Бренд Халал

Брунеј Дарусалам во јули 2009 година ја започнал својата национална шема за брендирање на Брунејски Халал што им овозможува на производителите во Брунеј и во други земји да ја користат врвната трговска марка Брунеј Халал за да им помогнат да навлезат во профитабилните пазари во земјите со значителен број муслимански потрошувачи. Марката Брунеи Халал се вели дека е првиот соодветен обид да се состави глобален халал бренд што ќе ги искористи потенцијалните комерцијални приходи од угостителството кон потрошувачките потреби на муслиманите ширум светот.

Како што е замислено од Султанатот, употребата на брендот Брунеи Халал ќе им значи на муслиманските потрошувачи строго почитување на производителите со законите што се однесуваат на исламските учења. Брунеј, исто така, има за цел да изгради доверба во брендот преку стратегии што ќе обезбедат халал интегритет на производите и непоколеблива усогласеност со поставените правила со кои се регулира набавката на суровините, производниот процес, логистиката и дистрибуцијата.

Нова компанија, државна сопственост на Брунеи Вафира Холдингс Сдн Бхд, е основана како сопственик на брендот Брунеи Халал. Вафира влгла во заедничко вложување со Brunei Global Islamic Investment и логистичка фирма со седиште во Хонгконг, Kerry FSDA , за формирање на Меѓународната корпорација за храна. Производителите кои сакаат да го користат брендот, потребно е прво да ја набават халал етикетата Брунеј (или сертификатот за усогласеност со прифатените практики за производство според исламот) преку Одделот за контрола на храната Халал на Одделот за работи во Сјарија. Потоа, тие можат да му пристапат на Ганим за нивната апликација да ја користат марката.

Макроекономски тренд

Следува графикон на трендот на бруто домашниот производ на Брунеј Дарусалам по пазарни цени проценети од Меѓународниот монетарен фонд со бројки во милиони бринејски долари .

Во 1970-тите, Брунеј инвестирал нагло зголемување на приходите од извоз на нафта и ги одржувал државните трошоци со ниска и постојана стапка. Следствено, владата била во можност да ги изгради своите девизни резерви и да ги инвестира низ целиот свет за да помогне во обезбедувањето на идните генерации. Дел од приходите на резерви, исто така, биле искористени за да се финансира годишниот буџетски дефицит на владата. Од 1986 година, сепак, приходите од нафта се намалиле, а државните трошоци се зголемиле. Владата работела со буџетски дефицит од 1988 година. Исчезнувањето на вишокот приходи ја направило економијата на Брунеј поранлива на флуктуациите на цените на нафтата.

Бруто домашниот производ (БДП) на Брунеј се искачил со зголемувањето на цената на нафтата во 1970-тите, на врвот од 5,7 милијарди долари во 1980 година. Тој се намалил малку во секоја од следните 5 години, а потоа паднал за скоро 30% во 1986 година.

Овој пад бил предизвикан од комбинација на нагло пониски цени на нафтата на светските берзи и доброволно намалување на производството во Брунеј. БДП се опоравил нешто од 1986 година, пораснал за 12% во 1987 година, 1% во 1988 година и 9% во 1989 година. Во последниве години, растот на БДП бил 3,5% во 1996 година, 4,0% во 1997 година, 1,0% во 1998 година и проценети 2,5% во 1999 година. Сепак, БДП во 1999 година сè уште бил само околу 4,5 милијарди долари, далеку под врвот од 1980 година.

Азиската финансиска криза во 1997 и 1998 година, заедно со флуктуации на цената на нафтата создале несигурност и нестабилност во економијата на Брунеј . Покрај тоа, колапсот на Развојната Корпорација Амедо, најголемата градежна фирма во Брунеј, чии проекти помогнале да се разгори домашната економија, во 1998 година, предизвикало земјата да западне во блага рецесија.