Википедија

Беседа на гората

собрани искази и поуки на Исус Христос

Беседа на гората или Проповед на гората — збирка морални изреки и поуки на Исус Христос од Евангелието според Матеј (гл. 5, 6 и 7).[1][2] Ова е прва од петте Исусови расправи според Матеј, одржана по неговото крштевање од Јован Претеча, откако завршил со постот и повлекувањето во Јудејската Пустина, и почнал да проповеда во Галилеја. Името на планината не е посочено, но традиционално се смета дека се работи за Гората на Блаженствата.

Беседа на гората (1877) од Карл Блох.

Ова е најдолгата непрекината беседа на Исус во Новиот завет, чија содржина е веројатно најцитираниот дел од канонските евангелија.[3] Тука се содржани најпознатите учења на Исус како Блаженствата и молитвата „Оче наш“. Се смета дека оваа проповед ги содржи најважните начела на христијанското учење.[3]

Содржина

уреди

Точното теолошко устројство и состав на беседата е предмет на расправа меѓу стручњаците, но јасно е дека таа може да се подели на целини кои се однесуваат на поединечни учења и поуки.[4][5]

 
Молитвата „Оче наш“ од Матеј 6,9 во црковнословенски часослов, 1423 г.

Матеј 5,3–12 ги обработува Блаженствата. Во нив се објаснуваат особинските црти на луѓето на Небесното Царство и означуваат среќа, заадоволство или благосостојба[6]. Во Матеј има девет блаженства („Блажени се...“), додека пак Лука дава четири, проследени со четири предупредувања („Тешко вам...“).[7]

Во речиси сите случаи исказите во Блаженствата се познати уште од старозаветен контекст, но Исус во проповедта им дава нова смисла.[8] Тие претставуваат нови идели во кои ја нагласуваат скромноста наспроти силата и врховенството; во нив се одразени највисоките идели на Исусовото учење за духовноста и состраданието.[8]

Во христијанското учење, милосрдните дела, кои имаат плотни (телесни) и духовни составници се обликувани во блаженствата.[9][10]

Матеј 5,13-16 ги дава метафорите за солта и светлината. Ова го надополнува профилот на Божјите луѓе претставен како блаженства и дела во воведот на следниот оддел.

Овој дел има два дела — во едниот Исус ги нарекува учениците „сол на земјата“ и „Светлината на светот“. На други места како Јован 8,12, Исус себеси се применува вториот епитет и на себе.[11]

Исус беседи за пеколот: „Јас, пак, ви велам дека секој, што се гневи на брата си без причина, виновен е пред судот; а оној што ќе го нарече брата си ‚празноглав‘, виновен е пред Синедрионот; оној, пак, што ќе рече ‚будала‘, виновен е за во пеколот.“ (Мт, 5,22)

 
Страница од Матеј. Папирус 1, околу 250 г.

Најдолгата расправа во беседата е Мт 2,17-48, богословски наречена Антитези. Тука Исус го исполнува и претолкува Мојсеевиот завет, а особено Десетте Божји заповеди, сопоставувајќи ги со она што „сте слушнале“ од други. На пример, тој ги советува следбениците да го свртат другиот образ, да ги љубат непријателите, наспроти правилото „око за око, заб за заб“. Овие нови толкувања немаат за цел да се протистават на законот, пророците од Стариот завет (т.е. не се антономистички во духот на Маркионовото толкување), туку претставуваат нови учења кои водат до спасение, и затоа верните мора да се придржуваат до нив, како што е нагласено во Матеј 7,24-27 кон крајот на проповедта.[12]

Во Матеј 6 Исус ги осудува оние што се праведни и прават „добри дела“ просто за да се покажат пред луѓето, а не од срце; тука ги подразбира делата како милостиња (6,1–4), молитва (6,5–15) и пост (6,16–18). Понатаму во расправата ја осудува површноста на материјализмот и им порачува на учениците да не се грижат за материјалните потреби, туку прво да го „бараат“ Божјето Царство. Зборувајќи против покажувањето, Матеј дава пример за правилната молитва. Лука ова го става во поинаков контекст. Моливата „Оче наш“ (6,9–13) може да се спореди со 1 Летописи 29,10–18.[13][14]

Првиот дел од Матеј 7, т.е. Мт 7,1–6 зборува за судењето. Исус ги укорува оние кои ги судат другите пред прво да се погледат себеси: „Не судете за да не ви биде судено“.

Во последниот дел од Мт 7,17-29 Исус ја завршува беседата со предупредување за лажните пророци.

Поуки и теологија

уреди
 
Икона со Блаженствата, пред XVIII век.

Поуките од Беседата на гората се клучен елемент од христијанската етика, и со векови оваа беседа има улога на суштински водич во поведението на верниците.[15] Разни духовни и морални мислители (на пр. Лав Толстој и Махатма Ганди) искажале восхит кон ова учење и како главен извор на христијанскиот пацифизам.[1]

Во V век, св. Августин ја сметал оваа беседа како пример за највисокиот морал на христијанскиот живот.

Последниот стих од главата 5 на Матеј (Мт 5,48) е заклучок на проповедта, каде Исус дава преглед на поуките, советувајќи ги луѓето да се стремат кон совршенство.[16] Со ова, учителот го поучува народот дека Божји чеда се оние кои постапуваат во дуухот на Бога.[17]

Поуките од беседата честопати се нарекуваат и Етика на царството: даваат силен нагласок на „чистотата на срцето“ и го отелотворуваат основниот стандард за христијанската праведност.[18]

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 Cross, F.L., уред. (2005). „Sermon on the Mount“. The Oxford dictionary of The Christian church. New York: Oxford University Press. Отсутно или празно |url= (help).
  2. ↑ Baasland, Ernst (2015). Parables and Rhetoric in the Sermon on the Mount: New Approaches to a Classic Text. Tübingen: Mohr Siebeck. ISBN 9783161541025.
  3. ↑ 3,0 3,1 Vaught, Carl G. (2001). The Sermon on the mount: a theological investigation. ISBN 978-0-918954-76-3.. pages xi–xiv.
  4. ↑ Reading the Sermon on the mount: by Charles H. Talbert 2004 ISBN 1-57003-553-9 pp. 21–26.
  5. ↑ What are they saying about Matthew's Sermon on the mount?, Warren Carter 1994 ISBN 0-8091-3473-X pp. 35–47.
  6. ↑ Таковски, Јован, протојереј (1999). „Терминологија од областа на теологијата“ (PDF). Македонска терминологија. Скопје: МАНУ. 102 (4): 18.
  7. ↑ "Beatitudes." Frank Leslie Cross, Elizabeth A. Livingstone, eds. The Oxford dictionary of the Christian church. New York: Oxford University Press. 2005 ISBN 978-0-19280290-3
  8. ↑ 8,0 8,1 A Dictionary of The Bible, James Hastings 2004 ISBN 1-4102-1730-2 pages 15–19.
  9. ↑ Jesus the Peacemaker, Carol Frances Jegen 1986 ISBN 0-934134-36-7 pages 68–71.
  10. ↑ The Synoptics: Matthew, Mark, Luke, Ján Majerník, Joseph Ponessa, Laurie Watson Manhardt 2005 ISBN 1-931018-31-6, pages 63–68
  11. ↑ Spear, Charles (2003). „Names and Titles of the Lord Jesus Christ“. стр. 226. ISBN 0-7661-7467-0. Отсутно или празно |url= (help)
  12. ↑ France, R. T. (2007). The Gospel of Matthew. стр. 1118–9. ISBN 978-0-80282501-8.
  13. ↑ Clontz, T.E. & J., The Comprehensive New Testament with complete textual variant mapping and references for the Dead Sea Scrolls, Philo, Josephus, Nag Hammadi Library, Pseudepigrapha, Apocrypha, Plato, Egyptian Book of the Dead, Talmud, Old Testament, Patristic Writings, Dhammapada, Tacitus, Epic of Gilgamesh, Cornerstone, 2008, p. 451, ISBN 978-0-9778737-1-5
  14. ↑ Stevenson (2004), p. 198.
  15. ↑ The sources of Christian ethics by Servais Pinckaers 1995 ISBN 0-8132-0818-1 стр. 134
  16. ↑ Vaught, Carl G. (1986). The Sermon on the Mount: A Theological Interpretation. SUNY Press. стр. 7–10. ISBN 9781438422800.
  17. ↑ Talbert, Charles H. (2010). „Matthew“. Paideia: Commentaries on the New Testament. Baker Academic. стр. 78. ISBN 9780801031922.
  18. ↑ Christian ethics, issues and insights by Eṃ Stephan 2007 ISBN 81-8069-363-5.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Беседа_на_гората&oldid=5277943“