Јан Арношт Смолер

Јан Арношт Смолер (германски: Johann Ernst Schmaler; 3 март 1816 година, Мерцдорф, Боксберг, Саксонија – 13 јуни 1884 година, Бауцен) бил лужички филолог и писател. Тој одиграл витална улога во промовирањето на лужичките јазици во 19 век.

Биографија

Таткото на Јан Арношт Смолер бил протестантски црковен пејач. Во 1823 година, заземал позиција во Лоза, каде Јан Арношт завршил основно училиште пред да се пресели во гимназијата Бауцен во 1827 година. Иако таму се изучувал само германскиот јазик, Смолер во приватните кругови стекнал големо познавање на својот мајчин лужички јазик во текот на средношколските години.

Во 1836 година, започнал да студира теологија на Универзитетот во Бреслау. Во 1839 година, ги завршил своите студии и се вратил во куќата на неговите родители во Лоза, каде останал речиси три години. За тоа време, заедно со Јоаким Леополд Хаупт и Хандриј Зејлер, ја собрал важната збирка лужички песни „Народните песни на Вендовите во Горна и Долна Лужица“. Како признание за неговите заслуги за вендискиот јазик, Вендиското здружение на проповедници во Лајпциг му доделил почесно членство во 1839 г.

Во 1847 година Смолер бил ко-основач на здружението за култура и наука Мачица Сербска. Во исто време, во контекст на револуцијата од 1848 година, тој исто така бил политички посветен на културните права на лужичкиот народ во германската војска. Кога трупите на Србите покажале најголема лојалност кон кралот Фридрих Август II за време на бунтот во Дрезден во 1849 година, Фридрих го назначил Смолер како учител за неговиот внук.^[1] Саксонската влада направила отстапки на Србите во овој поглед и во некои училишта 1850 часови биле воведени по лурбиски јазик. Во 1850 година, Смолер станал првиот учител по лужички јазик во гимназијата Бауцен. Одржувал часови и во градското училиште Бауцен. Во рамките на оваа активност напишал неколку учебници.

Следната година, Смолер основал своја издавачка книжарница во Бауцен. Во 1852 година, почнал да го издава неделниот весник Туѓинска новина, од кој во 1854 година произлегла српската новина, која постои и денес, а првиот уредник бил исто така Смолер. Дополнително, помеѓу 1852 година и 1856 година ги објавил годишниците за словенска литература, уметност и наука, кои, пред сè, постигнале висока репутација меѓу лингвистите во странство. Од 1865 година до 1868 година, Смолер го издавал и Словенскиот централен весник - неделник за литература, уметност, наука и националните интереси на словенското општество во целина.

Смолер бил еден од поборниците на културниот панславизам и ја поддржувал теоријата за словенски реципроцитет. За својот мал народ, особено, тој се надевал дека културните контакти од големите словенски народи ќе ја стимулираат и промовираат лужичката култура во Лужица. Помеѓу 1859 година и 1883 година Смолер направил неколку патувања во Русија, меѓу другото, за да собере донации за финансирање на неговите национални културни проекти и Српскиот дом, друштвото на Маќица Србска. Неговиот син Марко Смолер (од 1857 година до 1941 година) ги преземал неговите издавачки и уредувачки активности во 1870-тите.

Јан Арношт Смолер починал на 13 јуни 1884 година во Бауцен. Неговиот гроб се наоѓа на гробиштата Протшенберг.

Посмртна слава

Во Бауцен има споменик од Смолер.

Во чест на 150-тиот роденден на Јан Арношт Смолер, во 1966 г. била издадена поштенска марка на ГДР.

Во Лоза, наследството на Смолерс и Хандриј Зејлер е негувано во збирното место Зејлер-Смолер-Хаус, кое било основано во 1994 во поранешното црковно училиште во селото каде Смолер поминал еден дел од неговото детство.

Во 1991, Издавачката куќа Домовина во Бауцен повторно ја основале книжарницата за издаваштвото на Смолерс (лурбиски: Smolerjec kniharnja). Ова е единствената книжарница со целосен опсег на актуелна лужичка литература. Таму има и голема продавница за половни книги.

Регионалното здружение Бауцен, кое се наоѓа во Домовина, го носи името „Јан Арношт Смолер“.

Дела

Вендиско-германски разговори, Бауцен, 1841 година;
Народни песни на Вендовите во Горна и Долна Лужица, 2. том. 1841 и 1843 година (уреди заедно со Леополд Хаупт);
Краток опис на општиот вендиски правопис, Бауцен, 1843 година;
Германско-вендиски речник. Со претстава на општиот вендиски правопис, Бауцен, 1843 година;
Остатоци од античка митологија во вендискиот Лаузиц, 1848 година;
Настава на лурбиски - вендиски јазик, Бауцен, 1850 година;
Кратка граматика на српско-вендскиот јазик во Горна Лужица, Бауцен, 1852 година;
Словенските имиња на места во Горна Лужица и нивното значење. Festschrift за 300-годишнината од гимназијата Будисин, Бауцен, 1867 година;
Фонтови објавени од Смолер (избор);
Едуард Рифер: Балканскиот Полуостров и неговите народи пред решението на ориенталното прашање: Политичко-етнографско-воена скица, 1869 година;
П. Брониш: Словенските семејни имиња во Долна Лужица, 1867 година;
Карл Август Јентш: Историја на Lausitzer Predigergesellschaft zu Лајпциг и список на сите негови членови од 1716 до 1866 година, 1867 година;
Кристијан Трагот Пфул: Фонологија и теорија на формата на горнолужиско-вендскиот јазик. Со посебно внимание за старословенскиот, 1867 година;
Кристијан Траугот Пфул, Хандриј Зејлер: Лужитски вендиски речник, 1866 година;
Slavisches Centralblatt : неделник за литература, уметност, наука и национални интереси на општото ропство. (Списание 1865/1866);
Централен лист за словенска литература и библиографија. (Списание 1867/1868);
Списание за словенска книжевност, уметност и наука;
Александар Хилфердинг: Босна, 1858 година;
Александар Хилфердинг: Лингвистичките споменици на Древјан и Глинјан Елбславен во Линебуршката Вендланд, 1857 година;
Годишници за словенска литература, уметност и наука 1852–1856.

Поврзано

Јакуб Барт-Ќишински (1856–1909) - поет, писател, драматург и преведувач
Јан Килијан (1811–1884) - свештеник и водач на лужичката колонија во Тексас
Јуриј Кох (роден 1936) - писател, уредник и известувач
Станислав Тилих (роден 1959)
Мина Виткојц (1893–1975)

Литература

Питер Кунзе: Јан Арношт Смолер. Живот за својот народ. Во: Записи на лужичкиот институт Том 10. Прво издание, Domowina-Verlag, Bautzen 1995 година. ISBN 3-7420-1624-5 (лурбиски: Pětr Kunze: Štóž swoju narodnosć z česću zańdźe. * Nadźije a skutki Јана Арношта Смолерија. Во: Wobrazki ze Serbow.5 БН 3-7420 -1637-7 ).
Питер Кунзе: Смолер, Јан Арношт. Во: Нова германска биографија (НДБ). Том 24, Данкер и Хамблот, Берлин 2010 година, ISBN 978-3-428-11205-0, стр. 512–514 (дигитализирана верзија).
Артур Лиер Херман, Јохан Ернст Шмалер . Во: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Том 31, Duncker & Humblot, Лајпциг 1890, стр. 617–619.

Наводи

↑ Croatia: Ludwig von Gaj and the Croats are Herrenvolk Goths Syndrome: Ludwig von Gaj and the Croats are Herrenvolk Goths Syndrome. Xlibris Corporation. 26 December 2012. ISBN 9781479766666.

Надворешни врски

Јан Арношт Смолер на Ризницата ^?

[1] Croatia: Ludwig von Gaj and the Croats are Herrenvolk Goths Syndrome: Ludwig von Gaj and the Croats are Herrenvolk Goths Syndrome. Xlibris Corporation. 26 December 2012. ISBN 9781479766666.

[1]