Смедеревска Паланка
Смедеревска Паланка е град и општина кој се наоѓа во Подунавскиот Округ и географскиот регион Шумадија. Според пописот од 2011 година, градот има 23.601, додека општината има 50.284 жители.
| Смедеревска Паланка | ||
|---|---|---|
| Град и општина | ||
 | ||
| ||
 Локација на општина Смедеревска Паланка во рамките на Србија | ||
| Држава |  Србија | |
| Регион | Јужна и Источна Србија | |
| Округ | Подунавски Округ | |
| Населби | 18 | |
| Управа | ||
| • Градоначалник | Никола Вучен (SNS) | |
| Површина[1][2] | ||
| • Град | 21,72 км2 (839 ми2) | |
| • Општина | 422 км2 (163 ми2) | |
| Надм. вис. | 125 м | |
| Население (2011 попис)[3] | ||
| • Град | 23.601 | |
| • Град густина | 11/км2 (28/ми2) | |
| • Општина | 50.284 | |
| • Општина густина | 120/км2 (310/ми2) | |
| Час. појас | СЕТ (UTC+1) | |
| • Лето (ЛСВ) | СЕЛТ (UTC+2) | |
| Поштенски код | 11420 | |
| Повикувачки број | +381(0)26 | |
| Регистерски таблички | SP | |
| Мреж. место | smederevskapalanka.rs | |
Историја
уредиВо околината на градот има две археолошки наоѓалишта: Медведњак, кај Грчац, и Старо Село, кај Селевац. Тие припаѓаат на крајот на неолитот и раниот енеолит, или периодот 4500-3500 п.н.е., во текот на развиената и завршната фаза на Винчската култура кога се појавиле првите докази за металургијата. Културата потоа исчезнува бидејќи населението се претпоставува дека мигрирало. Двете населби биле големи, се ширеле на 40 до 60 хектари. Откриени се и наоди од подоцнежната Халштат култура. Најзначајни артефакти кои се чуваат во Народниот музеј во Смедеревска Паланка се антропоморфните фигурини со висока уметничка и занаетчиска вредност. Една од највредните и сметана за уникатни е онаа наречена „родилка“, поради нејзината договорена положба. Вкупно има над 1.000 фигурини, некои целосни, некои оштетени, но се проценува дека најмалку 3.000 од нив се во лични колекции.[4]
Има и бројни наоди и од римскиот и од средновековниот период. Најнеобичниот од овие наоди е камеото во двослоен оникс на императорот Константин I во целосна борбена опрема на коњ, кој бил откриен во близина на Кушадак, село во општината Смедеревска Паланка.
Клима
уреди| Климатски податоци за Смедеревска Паланка (1981–2010, крајности1961–2010) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Месец | Јан | Фев | Мар | Апр | Мај | Јун | Јул | Авг | Сеп | Окт | Ное | Дек | Годишно |
| Највисока забележана °C (°F) | 20.6 (69.1) |
24.4 (75.9) |
29.1 (84.4) |
32.6 (90.7) |
36.1 (97) |
40.7 (105.3) |
44.9 (112.8) |
43.0 (109.4) |
37.8 (100) |
32.7 (90.9) |
28.2 (82.8) |
22.0 (71.6) |
44.9 (112.8) |
| Прос. висока °C (°F) | 4.8 (40.6) |
7.2 (45) |
12.6 (54.7) |
18.1 (64.6) |
23.7 (74.7) |
26.6 (79.9) |
29.2 (84.6) |
28.8 (83.8) |
25.0 (77) |
18.5 (65.3) |
11.7 (53.1) |
6.0 (42.8) |
17.4 (63.3) |
| Сред. дневна °C (°F) | 1.0 (33.8) |
3.0 (37.4) |
8.1 (46.6) |
12.2 (54) |
17.2 (63) |
20.6 (69.1) |
22.2 (72) |
21.7 (71.1) |
19.1 (66.4) |
12.8 (55) |
7.0 (44.6) |
2.2 (36) |
12.0 (53.6) |
| Прос. ниска °C (°F) | −2.7 (27.1) |
−1.1 (30) |
3.0 (37.4) |
6.9 (44.4) |
11.6 (52.9) |
13.8 (56.8) |
16.2 (61.2) |
15.0 (59) |
11.7 (53.1) |
6.8 (44.2) |
2.7 (36.9) |
−1.3 (29.7) |
6.3 (43.3) |
| Најниска забележана °C (°F) | −26.9 (−16.4) |
−22.7 (−8.9) |
−16.7 (1.9) |
−6.8 (19.8) |
0.8 (33.4) |
2.5 (36.5) |
6.5 (43.7) |
5.1 (41.2) |
1.2 (34.2) |
−7.3 (18.9) |
−14.5 (5.9) |
−20.6 (−5.1) |
−26.9 (−16.4) |
| Прос. врнежи мм (ин) | 42.4 (1.669) |
39.2 (1.543) |
43.6 (1.717) |
50.1 (1.972) |
54.3 (2.138) |
78.7 (3.098) |
60.5 (2.382) |
58.9 (2.319) |
56.4 (2.22) |
51.2 (2.016) |
50.0 (1.969) |
51.8 (2.039) |
637.2 (25.087) |
| Прос. бр. врнежливи денови (≥ 0.1 mm) | 12 | 13 | 12 | 13 | 13 | 13 | 10 | 7 | 10 | 10 | 12 | 15 | 138 |
| Прос. бр. снежни денови | 7 | 6 | 2 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 3 | 6 | 24 |
| Прос. релативна влажност (%) | 81 | 75 | 68 | 66 | 67 | 68 | 66 | 66 | 72 | 75 | 78 | 82 | 71 |
| Сред. бр. сончеви часови месечно | 88.1 | 117.6 | 165.3 | 198.8 | 242.4 | 273.9 | 309.1 | 287.8 | 228.7 | 176.1 | 124.8 | 80.2 | 2.256,8 |
| Извор: Republic Hydrometeorological Service of Serbia[5] | |||||||||||||
Смедеревска Паланка има влажна суптропска клима (Кепленова класификација на климата: Cfa). Смедеревска Паланка го држи српскиот национален рекорд за највисока забележана температура досега со 44.9 °C (112.8 °F), на 24 јули 2007 година.[6]
Демографски податоци
уреди| Година | Нас. | ±% |
|---|---|---|
| 1948 | 50.306 | — |
| 1953 | 53.039 | +5.4% |
| 1961 | 55.488 | +4.6% |
| 1971 | 58.112 | +4.7% |
| 1981 | 60.945 | +4.9% |
| 1991 | 59.822 | −1.8% |
| 2002 | 56.011 | −6.4% |
| 2011 | 50.284 | −10.2% |
Според пописот од 2011 година, општината има 50.284 жители.
Етнички групи
уредиЕтничкиот состав на општината:[7]
| Етничка група | Популација | % |
|---|---|---|
| Срби | 47.972 | 95,40% |
| Роми | 563 | 1,12% |
| Македонци | 115 | 0,23% |
| Црногорци | 81 | 0,16% |
| Хрвати | 63 | 0,13% |
| Југословени | 43 | 0,09% |
| Унгарци | 22 | 0,04% |
| Други | 1.425 | 2,83% |
| Вкупно | 50.284 |
Општество и култура
уреди
Култура
уредиВо Смедеревска Паланка моментално има три српски православни цркви.
Најстарата, црквата Свети Илија била изградена во 1827 година и е една од најстарите дрвени цркви во Србија. Катедралната црква во градот била изградена во 1902 година. Најновата црква во градот, Света Петка, е изградена во 1997 година. Четвртата српска православна црква во градот е во изградба. Манастирот Копорин, изграден во 1402 година од српскиот принц Стефан Лазаревиќ, се наоѓа веднаш надвор од градот во Велика Плана.
Образование
уредиСмедеревска Паланка има четири основни училишта: Вук Караџиќ, Херој Радмила Шишковиќ, Херој Иван Мукер и Олга Милошевиќ. Градот има три средни училишта: гимназија Паланка, техничко училиште Гоша и хемиско-медицинско училиште „Жикица Дамјановиќ“.
Смедеревска Паланка има две локални оперативни радио-телевизиски станици; „Јасеница“ и „Девиќ“.
Настани
уредиГодишно, секој јуни, градот е домаќин на Бест Фест Паланка, рок фестивал на кој настапуваат познати српски бендови, вклучувајќи ги Бајага, Рибља чорба, Марчело, Сикс пакет бенд, рап групата Саншајн и други.[8]
Смедеревска Паланка има еден од најстарите годишни традиционални саеми во Србија, Крстовдански Вашар кој се одржува од 1834 година кога го вовел принцот Милош Обреновиќ. За време на саемот, градот го посетуваат од 100.000 до 150.000 туристи од околните градови.
Смедеревска Паланка е домаќин на „Моторијада“, каде илјадници моторџии од Србија и поранешна Југославија се собираат за настанот и концерти во живо во Кисељак во Смедеревска Паланка. На настанот во 2011 година настапи познатиот југословенски бенд, Дивље јагоде.
Туризам
уредиПокрај археолошките наоди и средновековните манастири, познатите туристички места во Смедеревска Паланка ги вклучуваат и езерото Кудреч, бањата Кисељак и шумата Микуља.
Смедеревска Паланка има извор на природна минерална вода за која се вели дека се користела уште од римско време и ја користеле околните народи најмалку од 1719 година. На 22 април 1907 година, водата од минерални извори била награден со златен медал за квалитет на Лондон "Балкански саем".
Економија
уреди
Смедеревска Паланка е важен индустриски град, пред сè поради влијанието на производствената компанија Гоша ФОМ, која беше меѓу најголемите компании во поранешна Југославија. Компанијата произведува трамваи, железнички вагони како и монтажни челични конструкции.
Други индустрии и бизниси со седиште во Смедеревска Паланка се „Караѓорѓе“, компанија која произведува минерална вода и сокови, „Вочар Паланка“ производител на храна и снабдувач на овошје, како и „Опека Паланка“, производител на тули и градежни материјали.
Дополнително, Смедеревска Паланка работи и Земјоделски институт кој истражува семиња и зеленчук.[9]
Следната табела дава преглед на вкупниот број на регистрирани лица вработени во правни субјекти по нивната основна дејност (од 2018 година):[10]
| Активност | Вкупно |
|---|---|
| Земјоделство, шумарство и риболов | 163 |
| Рударство и вадење камен | - |
| Производство | 2.265 |
| Снабдување со електрична енергија, гас, пареа и климатизација | 52 |
| Снабдување со вода; канализација, управување со отпад и активности за санација | 175 |
| Градба | 481 |
| Трговија на големо и мало, поправка на моторни возила и мотоцикли | 1.385 |
| Транспорт и складирање | 327 |
| Услуги за сместување и храна | 196 |
| Информации и комуникација | 78 |
| Финансиски и осигурителни активности | 94 |
| Активности со недвижен имот | 32 |
| Стручни, научни и технички дејности | 324 |
| Административни и помошни услужни дејности | 141 |
| Јавна администрација и одбрана; задолжително социјално осигурување | 445 |
| Образование | 682 |
| Здравство и социјална работа | 1.139 |
| Уметност, забава и рекреација | 137 |
| Други услужни активности | 177 |
| Индивидуални земјоделски работници | 989 |
| Вкупно | 9.282 |
Транспорт
уреди
Смедеревска Паланка лежи на автопатот А1, кој е дел од Паневропскиот Коридор X. Тој е и на трасата на пругата Белград-Ниш. Железничката станица во градот е изградена во 1884 година.[се бара извор]
Галерија
уреди
Познати луѓе од Смедеревска Паланка
уредиНекои од забележливите луѓе на Смедеревска Паланка се:
- Станоје Главаш, херој на првото српско востание
- Милое Поповиќ Ѓак
- Вујица Вулиќевиќ
- Јосип Броз Тито, државник, живеел во Смедеревска Паланка и тука бил вработен како металец.
- Владимир Ракиќевиќ, истражувач
- Живко Павловиќ, генерал
- Перица Огњеновиќ, фудбалер
- Мирослав Мута Николиќ, кошаркар
- Нино Решиќ, пејач
- Зденко Муф, фудбалер
- Радмила Милентијевиќ, поранешна министерка
- Вељко Таталовиќ, занатлија
- Пера Тодоровиќ, новинар
- Аранѓел Маркиќевиќ, министер за правда 1994-1998 година
- Мина Милутиновиќ, Мис на светот следен топ модел 2012 година
- Иван Начковиќ, роден Русин, живее во Смедеревска Паланка, музичар
Меѓународна соработка
уредиСмедеревска Паланка е збратимена со Шкофја Лока во Словенија. Пред југословенските војни, двата града имале заедничка ликовна колонија Грохарјева колонија.
По Првата светска војна, една улица во центарот на Смедеревска Паланка го добила името Француска, односно Француска улица, додека една улица во францускиот град Гренобл го добила името Паланка како начин да се слави пријателството меѓу Србија и Франција.
Збратимени градови
уредиСмедеревска Паланка е збратамен со:
Надворешни врски
уредиНаводи
уреди- ↑ „Општини во Србија, 2006 г.“. Републички завод за статистика на Србија. Посетено на 28 ноември 2010.
- ↑ „Насеља општине Смедеревска Паланка“ (PDF). stat.gov.rs (српски). Архивирано од изворникот (PDF) на 2017-12-15. Посетено на 21 March 2019.
- ↑ „Попис на население, домаќинства и станови 2011: Споредбен преглед на бројот на жители во 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002 and 2011, податоци по населени места“ (PDF). Републички завод за статистика на Република Србија, Белград. 2014. ISBN 978-86-6161-109-4. Посетено на 2014-06-27.
- ↑ Olivera Milošević (19 November 2017), „Figurine iz palanačkih nalazišta putuju u Evropu“, Politika (српски): 14 Занемарен непознатиот параметар
|trans_title=(help) - ↑ „Monthly and annual means, maximum and minimum values of meteorological elements for the period 1981–2010“ (српски). Republic Hydrometeorological Service of Serbia. Посетено на February 25, 2017.
- ↑ „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 2012-05-10. Посетено на 2012-06-21.
- ↑ „Попис становништва, домаћинстава и станова 2011. у Републици Србији“ (PDF). stat.gov.rs. Republički zavod za statistiku. Посетено на 21 March 2019.
- ↑ Katarina. „BEST FEST PALANKA / ROK FESTIVAL“. Izlazak.com. Посетено на 28 December 2017.
- ↑ „Početna - Institut za povrtarstvo“. Institut-palanka.co.rs. Архивирано од изворникот на 2018-07-11. Посетено на 28 December 2017.
- ↑ „MUNICIPALITIES AND REGIONS OF THE REPUBLIC OF SERBIA, 2019“ (PDF). stat.gov.rs. Statistical Office of the Republic of Serbia. 25 December 2019. Посетено на 28 December 2019.