Ниуеански јазик
Викимедииниот Инкубатор испробува Википедија на ниуеански јазик |
Ниуеанскиот јазик (ko e vagahau Niuē) е австронезиски јазик кој е дел од групата на полинезиски јазици. Јазикот е сроден со тонганскиот јазик, а нешто поразличен од самоанскиот, маорскиот и хавајскиот јазик. Тонганскиот и ниуеанскиот јазик сочинуваат своја подгрупа во групата на полинезиски јазици наречена тонгански јазици. Јазикот е службен во Ниуе.
Ниуеански јазик | |
---|---|
ko e vagahau Niuē | |
Застапен во | Ниуе, Кукови Острови, Нов Зеланд, Тонга |
Говорници | 8.000 |
Јазично семејство | австронезиско
|
Јазични кодови | |
ISO 639-2 | niu |
ISO 639-3 | niu |
| |
Говорници
уредиЈазикот го зборуваат околу 2.240 жители во Ниуе, што е околу 97.4% од населението на оваа новозеландска територија. Јазикот исто така се зборува на Куковите Острови, Нов Зеланд и Тонга. Вкупната бројка на говорници на јазикот се движи некаде до 8.000 жители. Повеќето од Ниуеанците живеат надвор од Ниуе. Најголем број од Ниуеанците зборуваат и англиски. Според податоците од 1990-те, 70% од Ниуеанците живеат во Нов Зеланд.[1]
Дијалекти
уредиНиуеанскиот јазик има два дијалекта: „моту“ или „постар дијалект“ се зборува во северниот дел на Ниуе и „тафити“, кој се зборува во јужниот дел на островот. Разликите меѓу дијалектите се воглавно во зборовниот фонд.
Фонологија
уреди- Согласки
усни | алвеоларни | меконепчени | грлени | |
---|---|---|---|---|
експлозивни | p | t | k | |
струјни | f v | (s) | h | |
носни | m | n | ŋ | |
ликвидни | l (r) |
- Самогласки
предни | централни | задни | ||||
долги | кратки | долги | кратки | долги | кратки | |
високи | iː | i | uː | u | ||
средни | eː | e | oː | o | ||
ниски | aː | a |
Во јазикот можат да се појават следните дифтонзи:
- /ae/ /ai/ /ao/ /au/
- /ea/ /ei/ /eo/ /eu/
- /ia/ /ie/ /io/ /iu/
- /oa/ /oe/ /oi/ /ou/
- /ua/ /ue/ /ui/ /uo/
Граматика
уредиСинтакса
уредиЗборовниот редослед на ниуеанскиот јазик е прирок-подмет-предмет. Поради тоа што глаголите не се означени, често ниуенските преодни глаголи се појавуваат во пасивбна форма при буквален превод. Така на пример,
спореди
- Kua kitia e ia e kalahimu
- [време] гледа [од-конструкција] тој [член] краба
- „Крабата беше видена од него“
и
- Kua kitia e kalahimu
- [време] гледа [член] краба
- "Крабата беше видена"
Морфологија
уредиЗаменки
уредиЗаменките во јазикот имаат лице и број. Првото лице множина и двоина има вклучителна и исклучителна форма. The Niuean pronouns are:
еднина | двоина | множина | |
---|---|---|---|
1 л. (вклучително) | au | taua | tautolu |
1 л. (исклучително) | maua | mautolu | |
2 л. | koe | mua | mutolu |
3 л. | ia | laua | lautolu |
Броеви
уреди1 | taha | 10 | hogofulu | 100 | taha e teau | 1000 | taha e afe |
---|---|---|---|---|---|---|---|
2 | ua | 20 | uafulu | 200 | ua (e) teau | 2000 | ua (e) afe |
3 | tolu | 30 | tolugofulu | 300 | tolu (e) teau | 3000 | tolu (e) afe |
4 | fa | 40 | fagofulu | итн. | итн. | итн. | итн. |
5 | lima | 50 | limagofulu | ||||
6 | ono | итн. | итн. | ||||
7 | fitu | ||||||
8 | valu | ||||||
9 | hiva |
Наводи
уреди- ↑ Moseley, Christopher and R. E. Asher, ed. Atlas Of The World's Languages (New York: Routelage, 1994) p. 100
Литература
уреди- Kaulima, Aiao & Beaumont, Clive H. (1994). A First Book for Learning Niuean. Auckland, New Zealand: Beaumont and Kaulima. ISBN 0-9583383-0-2.
- Kaulima, Aiao & Beaumont, Clive H. (2000). Learning Niuean, Book 2. Tohi Ako Vagahau Niue. Auckland, New Zealand: Beaumont and Kaulima. ISBN 0-9583383-9-6.
- McEwen, J. M. (1970). Niue Dictionary. Wellington, New Zealand: Department of Maori and Island Affairs. No ISBN.
- Seiter, William J. (1980). Studies in Niuean Syntax. New York & London: Garland Publishing, Inc. ISBN 0-8240-4560-2.
- Sperlich, Wolfgang B. (1997). Tohi vagahai Niue - Niue language dictionary: Niuean–English, with English–Niuean finderlist. Honolulu, Hawai'i: University of Hawai'i Press. ISBN 0-8248-1933-0.
- Tregear, Edward & Smith, S. Percy (1907). A Vocabulary and Grammar of the Niue Dialect of the Polynesian Language. Wellington: Government Printer.
- Anon. et al. (2003). Ko e Tohi Tapu | The Holy Bible in Niue. Suva, Fiji: The Bible Society in the South Pacific. ISBN 0-564-00077-9.