Википедија

Климатски промени во Иран

Иран — помеѓу најранливите држави на климатските промени на Блискиот Исток и Северна Африка (МЕНА). Иран придонесувал за околу 1,8% од глобалните емисии на стакленички гасови и бил рангиран на 8-то место во емисиите на стакленички гасови ширум светот и бил рангиран на прво место во регионот МЕНА поради неговата зависност од нафта и природен гас. Климатските промени довеле до намалување на врнежите, како и зголемени температури, при што Иран ја држи најжешката температура што била забележана во Азија.[2]

Урмиското Езеро се намалило поради намалениот доток во последните децении. Ова се должи на климатските промени и придонесува за недостиг на вода во Иран.[1]

Државата се соочила со недостиг на вода, при што околу 35% од Иранците се соочувале со недостиг на вода. Овие прашања се влошуваат со брзата урбанизација што довела до влошување на квалитетот на воздухот и топлинските острови.[3] Иран е една од трите земји што не го ратификувале Парискиот договор.[4]

Регионалната клима во Иран варирала од топли, суви пустини на југ и исток до поладни, поблаги услови на север до Каспиското Море и умерена клима во западниот-југ на басенот Загрос и јужните крајбрежни области. Оваа разновидност придонесува за низа природни опасности, кои вклучуваат поплави, лизгање на земјиштето и суши.[5]

Емисии

уреди












 
  Производители на електрична енергија и топлина (&1000000000000258100000025,81%)
  Индустрија (&1000000000000189000000018,90%)
  Транспорт (&1000000000000208800000020,88%)
  Резиденција (&1000000000000212300000021,23%)
  Комерцијални и јавни потреби (&100000000000002870000002,87%)
  Земјоделство (&100000000000002380000002,38%)
  Други енергетски индустрии (&100000000000007910000007,91%)

Иран е значаен придонесувач на стакленички гасови поради неговата употреба и производство на нафта и природен гас. Овие ресурси не само што служат за домашните енергетски потреби туку служат и како значителен дел од извозот на земјата.[6] Бидејќи Иран го нема ратификувано Парискиот договор, државата не ги објавува бројките за емисиите на стакленички гасови и не ветила никакво намалување,[7] но емисиите во 2022 година се проценувале на 950 милиони тони CO2eq, што било речиси 1,8% од глобалните емисии.[8] Што се однесува до населението на Иран, по лице во Иран емитира повеќе од глобалниот просек.

Дополнително, активностите за палење гас во Иран придонесуваат за неговиот профил на емисии, со еквивалент на околу 50 милиони метрички тони јаглерод диоксид што се испуштаат годишно само од палењето на гас, што претставувало 5,5%-6% од вкупните емисии на стакленички гасови во земјата во 2021 година.[9] Бројките за емисиите ги покажуваат и ниските инвестиции на земјата во обновливи извори на енергија. Иако Иран има значителен потенцијал за обновливи извори на енергија, транзицијата кон системи за чиста енергија е бавен процес.[10] Субвенциите за фосилни горива биле на второ место по Русија и биле најголеми во светот по удел во БДП.[11]

Иран моментално не е една од првите 10 земји во ризик од климатски катастрофи. Сепак, климатските промени ја направиле 16 пати поголема веројатноста да се случи суша во Иран. Иран веќе се соочил со неколку смртоносни поплави. Иранските екологисти и академци ги предупредуваат луѓето дека владата заостанува во однос на климатската адаптација, што веројатно ќе ја зголеми ранливоста.[12] Иран бил рангиран на 66-то место, што е претпоследно во Индексот за перформанси за климатските промени за 2024 година.

Влијанија врз животната средина

уреди
 
Промената во температурата во Иран со текот на времето

Постојат неколку потенцијални влијанија од климатските промени во Иран. Како прво, се очекува дека просечната температура значително ќе се зголеми, се проценува од 2,6 степени Целзиусови до 2050 година.[12] Тоа може да се искачи до 5 степени Целзиусови до крајот на векот.[5] Зголемената просечна температура директно е поврзана со зголемувањето на смртните случаи од топлина и смртните случаи поврзани со срцеви заболувања.[13] Дополнително, се предвидува дека фреквенцијата на топлотните бранови ќе се зголеми за приближно 30%, што исто така би предизвикало околу 30% намалување на врнежите.[12]

Водните ресурси

уреди

Промените во врнежите предикуваат недостиг на вода во Иран, што претставува закана за снабдувањето со чиста вода за пиење, како и за водата за наводнување што се користи за земјоделство. Во комбинација со порастот на температурите, намалената достапност на вода за наводнување доведува до значително пониско земјоделско производство, што предизвикува недостиг на храна. Додека годишните врнежи се намалуваат, на југ се очекува зголемување на интензитетот и концентрацијата на врнежливите денови, што може да доведе до поплави.[12] Иран веќе има исклучително висока изложеност на поплави, лизгање на земјиште и други природни катастрофи, рангирана на шестото место во светот по ранливост од природна опасност.[14]

Покачување на нивото на морето

уреди
 
Макрански брег

Југоисточниот брег на Иран, Макран, е од големо економско и еколошки значење. Што се однесува до ранливоста на порастот на морското ниво врз основа на геоморфолошки, еколошки и социоекономски фактори, една студија покажала дека ниските брегови во Макран би биле особено ранливи.[15] Макранскиот брег е поранлив на природни опасности поради високите стапки на тектонски издигнувања.[16] Покрај тоа што го става на поголем ризик од пораст на нивото на морето, ова би може да предизвика екстремни настани како што се земјотреси и цунами.[16]

Влијанија врз екосистемот

уреди

Пустинувањето е една од главните грижи за Иран бидејќи температурите продолжуваат да растат. Владините претставници препознаат дека над 100 милиони хектари земјиште во земјата може да се претвори во пустина во блиска иднина поради влијанијата на климатските промени.[17] Ова може да доведе до масовна миграција за иранското население кое веќе брзо се урбанизира. Само во Техран, населението во моментов се зголемува со приближно 2% годишно.[18] Овие влијанија веќе почнале да се гледаат, бидејќи се проценува дека околу 41.000 луѓе мигрирале во Иран поради природни опасности.[18] Опустинувањето, исто така, доаѓа со повеќе сериозни здравствени и економски ризици поврзани со бури од прашина и оплодување на земјиштето.[17]

Достапноста на вода е уште една голема грижа за Иран за климатските промени во блиска иднина. Голем дел од достапните подземни води веќе се искористиле во земјата поради зголемената побарувачка за вода во блиското минато.[17] Голем дел од ова е предизвикано од зголеменото копање бунари. Бројот на бунари за вода во земјата се зголемил за 21 пати од 1980-тите до 2010-тите.[17] Покрај тоа, ефикасноста на водата во јавниот сектор се претпоставува дека е уште еден проблем, при што отпадот од вода изнесувал речиси 30%.[17] Поради ова, влијанијата на намалените врнежи во Иран обезбедуваат уште поостри последици отколку во другите земји во регионот, кои веќе се борат со распределбата и ефикасноста на водата.

Влијание врз земјоделството

уреди

Влијанијата на климатските промени врз земјоделството во Иран веќе станале видливи. Од 2002 година, процентот од вкупниот БДП што доаѓал од земјоделскиот сектор е намален за над 9%.[17] Во моментов, пченицата е главната култура што се одгледува во Иран, бидејќи сочинува околу 67% од целото растително производство.[19] Додека сегашните приноси имаат тенденција да бидат релативно стабилни, симулациите направени на регионите Мазандеран, Хузестан и Источен Азербејџан покажуваат како зголемувањето на температурите и намалените врнежи можат да го намалат производството. Овие три провинции сочинуваат приближно 20% од производството на пченица во Иран, но сите имаат сосема различни геолошки и климатски карактеристики.[20] Симулациите покажале дека потоплите региони Мазандаран и Кузестан се особено подложни на климатските промени, со намалени приноси од 7-45% и 7-54%.[20] Постудената провинција Источен Азербејџан е единствената што потенцијално би ги зголемила приносите поради претстојните климатски промени (0-16%).

Друга грижа во врска со земјоделството во Иран е ефикасноста на користењето на водата. Влијанијата од намалената достапност на вода може да бидат од клучно значење за овој сектор, кој моментално претставува приближно 90% од искористувањето на водата.[17] Ова веќе се покажало како историски проблем, кога сушите во доцните 90-ти предизвикале големи земјоделски загуби во износ од над 10 милијарди долари.[21] Со студиите кои предвидуваат потенцијално намалување од 35% на годишните врнежи, снабдувањето со вода достапна за земјоделството може значително да се намали.[12] Ова е особено проблематично поради недостигот на продуктивност на вода во земјоделскиот сектор, кој моментално изнесува околу 33%.[17]

Влијание врз економијата

уреди

Економијата во Иран се соочува со стагнирачки раст од 1970-тите.[22] Голем дел од ова се должи на санкциите поставени на земјата во 1995 година. Додека трговските ограничувања влијаат на способноста на Иран да увезува и извезува природни ресурси кои можат да помогнат во ублажувањето на ефектите од климатските промени, сегашната влада го користи Парискиот климатски договор како алатка за симнување на санкциите.[23] Надвор од трговијата, економијата се соочува со големи економски закани поради зголемените температури, со проценета загуба од 1-23% на БДП во случај на затоплување од 3-4 степени Целзиусови.[22] Дополнително, се проценува дека би имало значителен пад на продуктивноста на работната сила и зголемување на смртните случаи на работната сила.[24]

Ублажување

уреди
 
Иран, една од трите земји што не го ратификувале Парискиот договор.

Напорите на Иран за ублажување се бавни. Нивоата на CO2 продолжуваат да растат годишно со зголемена стапка и за потрошувачката и за производството.[25] Вкупните емисии на стакленички гасови по глава на жител исто така се зголемил и не покажува знаци на запирање.[25] Опциите за ублажување постојат за енергетскиот и за неенергетскиот сектор. Енергетскиот сектор има најголем потенцијал за ублажување, проследено со индустриски процеси и употреба на производи, отпад, земјоделство и шумарство.[26] Еден потенцијален начин за Иран е употребата на биогориво. Иранските истражувачи веќе произвеле биодизел од фликс како извор или обновлива енергија.[27] Веќе постои капацитет за производство на биодизел во централен Иран.[28] Иако ова е поодржлив извор од нафтата, сепак има некои негативни страни. На пример, преработката на биогоривата е многу интензивна на потрошувачката на водата.[29] Со намалени врнежи во регионот, тешко е да се задоволат барањата. Главната причина зошто напорите за ублажување се бавни во Иран е влијанието на економските санкции врз земјата и нивното потпирање на природен гас и нафта за приходи.[30] Покрај тоа, на COP26, иранскиот делегат Али Салајегех рекол дека земјата ќе го ратификува Парискиот договор само доколку би ги укинале санкциите против Иран.[31]

Адаптација

уреди
 
Канат пресек

Канатите се традиционална форма на управување со водите во Иран, кои се користат за прилагодување и на руралните и на урбаните области за подобро да се справат со ефектите од климатските промени. Канатите се дизајнирани да ја канализираат водата од повисоките височини до посувите рамнини, го олеснува земјоделството и другите витални активности.[32] Во последниве години се обновиле канатовите системи за да помогнат како мерка за прилагодување за ефектите од климатските промени. Студиите сугерирале дека „Целосното обновување на системот канат, мрежа од тесни водни канали во урбаните и руралните области што се протегаат низ полињата и на секоја улица и уличка, исто така би помогнало да се овозможи природен проток на вода и истовремено да се заштити од поплави предизвикани од климата, кои е честа појава во Иран. Всушност, традиционалната архитектура во градовите како Јазд ги издржала поплавите многу подобро од модерните згради, користејќи ги карактеристиките на дизајнот како што се превртените структури свртени кон дворот, ѕидовите свртени кон улицата без прозорци и природната филтрација на воздухот изградена во облик на купола.[33] Вродениот дизајн на канатите, обезбедува одржливо решение за недостигот на вода, предизвик што се влошува со климатските промени преку ублажувањето на испарувањето, како и промовирање на зачувувањето на почвата.[34]

Законодавството и политиките за климата на Иран полека се развиваат со се поголемо признавање на влијанијата од климатските промени. Пристапот на Иран кон прилагодувањето и ублажувањето на климатските промени се регулирани преку неговите влијанија врз граѓаните, економијата и неговите меѓународни обврски.[35] Иранскиот петгодишен развоен план (2017-2022) ја истакнал еколошката одржливост фокусирајќи се на намалување на емисиите на стакленички гасови и финансирање проекти за чиста енергија. Плановите на Иран за борба против климатските промени се усогласува со неговите глобални обврски што ги прифатиле со Парискиот договор, со цел да се намалат емисиите преку обединување на климатските политики во различни сектори, вклучително и енергија, индустрија, земјоделство и управување со отпад.[36]

За да се намали влијанието на влошените здравствени проблеми предизвикани од климатските промени во Иран, неопходни се политики кои спроведуваат техники за ублажување и адаптација. Студијата го разгледала Парискиот договор и здравствениот систем на Иран. Влијанието на климатските промени врз јавното здравје во Иран бара политички рамки што се засновани на докази за ублажување и адаптација. Студијата го усогласила здравствениот систем на Иран со насоките од Парискиот договор, откривајќи дека рецептот на договорот за фокусирање на намалување на негативните влијанија на климатските промени врз јавното здравје.[37] Иран преземал проактивни чекори за да го прилагоди својот здравствен систем против предизвиците предизвикани од климата. По тешките временски услови во 2019 година, иранското Министерство за здравство и медицинско образование било домаќин на работилница за иницирање Национален план за адаптација на климатските промени во здравствениот сектор, кој бил поддржан од СЗО. Работилницата се обидела да најде ранливост во тековниот здравствен сектор на влијанија како катастрофи кои биле поврзани со климата, како и болести кои се пренесувале преку векторски пат.[38]

Општество и култура

уреди

Еколошките прашања како климатските промени и лошото управување со водата довеле до повеќе протести и граѓански бунтови во Иран, и покажале растечка јавна еколошка свест кај Иранците.[39][40] Зголемените температури заедно со големата суша и лошото управување со водата сериозно ја оштетиле економијата, поттикнувајќи широки немири и барање за подобро управување со водите.[41] Еколошките активисти и организации, како што била Персиската фондација за наследство на дивиот свет, одиграле клучна улога во подигањето на свеста за еколошките предизвици на Иран. Тие се соочувале со значителни ризици, вклучувајќи апсења и обвинувања за шпионажа од страна на владините органи. Овие активисти и организации се соочувале со значителни закани, вклучително и апсења, како и наводно мешање од владините органи, како одраз на поширока политичка борба.[42]

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ Shadkam, Somayeh; Ludwig, Fulco; van Oel, Pieter; Kirmit, Çağla; Kabat, Pavel (2016-10-01). „Impacts of climate change and water resources development on the declining inflow into Iran's Urmia Lake“. Journal of Great Lakes Research (англиски). 42 (5): 942–952. doi:10.1016/j.jglr.2016.07.033. ISSN 0380-1330.
  2. ↑ AJLabs. „Mapping the hottest temperatures around the world“. www.aljazeera.com (англиски). Посетено на 2023-10-27.
  3. ↑ „Climate profile: Iran“. Atlantic Council (англиски). Посетено на 2023-10-20.
  4. ↑ Anderson, Maia Golzar (September 22, 2023). „Bringing Iran to the climate action table“.
  5. ↑ 5,0 5,1 „Iran Climate Fact Sheet“ (PDF). Climate Centre. 2021. Посетено на 28 April 2024. Грешка во наводот: Неважечка ознака <ref>; називот „:0“ е зададен повеќепати со различна содржина.
  6. ↑ „Iran Greenhouse Gas (GHG) Emissions 1990-2023“. www.macrotrends.net. Посетено на 2023-10-20.
  7. ↑ „Iran“. UNDP Climate Promise (англиски). Посетено на 2023-11-17. Iran has not yet signed the Paris Agreement. Therefore, the country has not submitted an NDC
  8. ↑ „EDGAR - The Emissions Database for Global Atmospheric Research“. edgar.jrc.ec.europa.eu (англиски). Посетено на 2023-11-17.
  9. ↑ Shojaei, S. Mohammad; Vahabpour, Amir; Saifoddin, Amir Ali; Ghasempour, Roghayeh (May 2023). „Estimation of greenhouse gas emissions from Iran's gas flaring by using satellite data and combustion equations“. Integrated Environmental Assessment and Management. 19 (3): 735–748. doi:10.1002/ieam.4684. ISSN 1551-3793. PMID 36151901 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  10. ↑ Ritchie, Hannah; Roser, Max; Rosado, Pablo (2020-05-11). „CO₂ and Greenhouse Gas Emissions“. Our World in Data.
  11. ↑ „Global energy-related greenhouse gas emissions, 2000-2022 – Charts – Data & Statistics“. IEA (англиски). Посетено на 2023-11-17.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 Mansouri Daneshvar, Mohammad Reza; Ebrahimi, Majid; Nejadsoleymani, Hamid (2019-03-01). „An overview of climate change in Iran: facts and statistics“. Environmental Systems Research. 8 (1): 7. doi:10.1186/s40068-019-0135-3. ISSN 2193-2697. Грешка во наводот: Неважечка ознака <ref>; називот „Mansouri Daneshvar-2019“ е зададен повеќепати со различна содржина.
  13. ↑ Mousavi, Arefeh; Ardalan, Ali; Takian, Amirhossein; Ostadtaghizadeh, Abbas; Naddafi, Kazem; Bavani, Alireza Massah (2020-04-02). „Climate change and health in Iran: a narrative review“. Journal of Environmental Health Science and Engineering. 18 (1): 367–378. doi:10.1007/s40201-020-00462-3. ISSN 2052-336X. PMC 7203306. PMID 32399247.
  14. ↑ „Iran Climate Fact Sheet“ (PDF). Climate Centre. 2021.
  15. ↑ Ghanavati, E.; Shah-Hosseini, M.; Marriner, N. Analysis of the Makran Coastline of Iran’s Vulnerability to Global Sea-Level Rise. J. Mar. Sci. Eng. 2021, 9, 891. doi:10.3390/jmse9080891
  16. ↑ 16,0 16,1 Ghanavati, Ezatollah; Shah-Hosseini, Majid; Marriner, Nick (August 2021). „Analysis of the Makran Coastline of Iran's Vulnerability to Global Sea-Level Rise“. Journal of Marine Science and Engineering (англиски). 9 (8): 891. doi:10.3390/jmse9080891. ISSN 2077-1312.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 17,6 17,7 „Iran's Climate Change Crisis: Domestic Challenges and Regional Consequences“. epc.ae (англиски). Посетено на 2023-10-29. Грешка во наводот: Неважечка ознака <ref>; називот „epc.ae-2“ е зададен повеќепати со различна содржина.
  18. ↑ 18,0 18,1 „Iran's growing climate migration crisis“. Middle East Institute (англиски). Посетено на 2023-10-29.
  19. ↑ „Iran Wheat Area, Yield and Production“. ipad.fas.usda.gov. Посетено на 2023-10-29.
  20. ↑ 20,0 20,1 Nazari, Meisam; Mirgol, Behnam; Salehi, Hamid (2021). „Climate Change Impact Assessment and Adaptation Strategies for Rainfed Wheat in Contrasting Climatic Regions of Iran“. Frontiers in Agronomy. 3. doi:10.3389/fagro.2021.806146. ISSN 2673-3218.
  21. ↑ Modarres, Reza; Sarhadi, Ali; Burn, Donald H. (2016-09-01). „Changes of extreme drought and flood events in Iran“. Global and Planetary Change (англиски). 144: 67–81. doi:10.1016/j.gloplacha.2016.07.008. ISSN 0921-8181.
  22. ↑ 22,0 22,1 Farajzadeh, Zakariya; Ghorbanian, Effat; Tarazkar, Mohammad Hassan (2022-10-20). „The shocks of climate change on economic growth in developing economies: Evidence from Iran“. Journal of Cleaner Production. 372: 133687. doi:10.1016/j.jclepro.2022.133687. ISSN 0959-6526.
  23. ↑ „Climate change: Iran says lift sanctions and we'll ratify Paris agreement“. BBC News (англиски). 2021-11-11. Посетено на 2023-10-29.
  24. ↑ Day, Ed; Fankhauser, Sam; Kingsmill, Nick; Costa, Hélia; Mavrogianni, Anna (2019-03-16). „Upholding labour productivity under climate change: an assessment of adaptation options“. Climate Policy (англиски). 19 (3): 367–385. doi:10.1080/14693062.2018.1517640. ISSN 1469-3062.
  25. ↑ 25,0 25,1 Ritchie, Hannah; Roser, Max; Rosado, Pablo (2020-05-11). „CO₂ and Greenhouse Gas Emissions“. Our World in Data.
  26. ↑ UNFCC (2017). „Third National Communication Iran“ (PDF).
  27. ↑ Biofuels International (August 10, 2015). „Irianian researchers produce biodiesel from flixweed“.
  28. ↑ „Advanced BioFuels USA – Biodiesel Production Plant Opens in Central Iran“. advancedbiofuelsusa.info. Посетено на 2023-12-17.
  29. ↑ „Economics of Biofuel“. US Enivornmental Protection Agency. March 27, 2023.
  30. ↑ „Policies & action“. climateactiontracker.org (англиски). Посетено на 2023-12-03.
  31. ↑ „Climate change: Iran says lift sanctions and we'll ratify Paris agreement“. BBC News (англиски). 2021-11-11. Посетено на 2022-12-22.
  32. ↑ Manuel, Mark; Lightfoot, Dale; Fattahi, Morteza (2018-03-01). „The sustainability of ancient water control techniques in Iran: an overview“. Water History (англиски). 10 (1): 13–30. doi:10.1007/s12685-017-0200-7. ISSN 1877-7244.
  33. ↑ „Iran's growing climate migration crisis“. Middle East Institute (англиски). Посетено на 2023-10-27.
  34. ↑ Environment, U. N. (2022-08-05). „The Community Benefits of Iran's Traditional Qanat Systems - Case Study“. UNEP - UN Environment Programme (англиски). Посетено на 2023-10-27.
  35. ↑ „Policies & action“. climateactiontracker.org (англиски). Посетено на 2023-10-29.
  36. ↑ „Republic of Iran – Third National Communication to United Nations Framework Convention on Climate Change“ (PDF). unfccc.int. Посетено на 2023-10-29.
  37. ↑ Mousavi, Arefeh; Ardalan, Ali; Takian, Amirhossein; Ostadtaghizadeh, Abbas; Naddafi, Kazem; Bavani, Alireza Massah (2020-09-11). „Health system plan for implementation of Paris agreement on climate change (COP 21): a qualitative study in Iran“. BMC Public Health. 20 (1): 1388. doi:10.1186/s12889-020-09503-w. ISSN 1471-2458. PMC 7488526. PMID 32917169.
  38. ↑ „WHO Collaborates with Islamic Republic of Iran in Strengthening National Climate Change Adaptation Plan - Iran (Islamic Republic of) | ReliefWeb“. reliefweb.int (англиски). 2019-11-03. Посетено на 2023-10-29.
  39. ↑ „The Energy Chief Trying to Get the UK to Speed Up Carbon Capture“. Bloomberg.com (англиски). 2023-10-28. Посетено на 2023-10-29.
  40. ↑ Dagres, Holly (2023-04-21). „Springtime in Iran signals the renewal of an environmental movement“. Atlantic Council (англиски). Посетено на 2023-12-03.
  41. ↑ Waldman,ClimateWire, Scott. „Climate Change May Have Helped Spark Iran's Protests“. Scientific American (англиски). Посетено на 2023-10-29.
  42. ↑ „Iran's Environmentalists Are Caught Up in a Political Power Struggle | Human Rights Watch“ (англиски). 2018-10-18. Посетено на 2023-10-29.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Климатски_промени_во_Иран&oldid=5285050“