Википедија

Кипарски државен удар (1974)

Кипарскиот државен удар од 1974 година — воен државен удар извршен од Кипарската национална гарда и поддржан од грчката воена хунта. На 15 јули 1974 година пучистите го смениле од функцијата актуелниот претседател на Кипар, архиепископот Макариос III и го поставиле националистот Никос Сампсон. [4] Режимот на Сампсон бил опишан како марионетска држава, чија крајна цел била анексија на островот од Грција; [5] [6] [7] на краток рок, пучистите го прогласиле формирањето на „Грчката Република Кипар“. [8] [9] Пучот бил оценет како незаконски од Обединетите нации.

Кипарски државен удар
Дел од Кипарско прашање
Датум 15 јули 1974
Место Кипар
Исход Успешен
  • Претседателот Макариос III избегал и водачите на пучистите ја презеле одговорноста.
  • Меѓутоа, подоцна Туција ги принудува пучистите да се повлечат. Турската окупација на Северен Кипар започнува бидејќи турските трупи одбиваат да заминат кога ќе се врати претседателот Макариос III.
Завојувани страни
Кипар Кипарска влада

Провладини милиции

 Кипарската национална гарда (бунтовнички фракции)
ЕОКА-Б
Команданти и водачи
Кипар Макариос III

Кипар Васос Лисаридес
Кипар Пантелакис Пантацис

Бригаден генерал Михалис Георгицис

Полковник Константинос Комбокис [1]
Никос Сампсон

Жртви и загуби
1617 исчезнати, меѓу нив загинале 300 цивили[2] 30 убиени грчки војници.[3]

Заднина

уреди

Република Кипар е основана во 1960 година со договорите од Лондон и Цирих, а Кипарските Грци и Кипарските Турци станале двете основачки заедници. Сепак, по уставните амандмани кои биле предложени од Макариос III и отфрлени од кипарските Турци, [10] меѓузаедничкото насилство избувнало низ целиот остров, застапеноста на кипарските Турци во владата завршило делумно поради принудно спречување и делумно поради доброволно повлекување, а кипарските Турци започнале да живеат во енклави. [11]

Грција воспоставила национална политика на енозис за да го постигне обединувањето на островот со Грција од 1950-тите. [12] По 1964 година, грчката влада се обидела да ја контролира политиката на Макариос и по неговата неподготвеност да ја послуша Атина, се обидела да ја дестабилизира неговата влада. Додека грчката политика се префрлила на покооперативна по 1967 година, кога екстремистичката воена хунта ја презела власта во Грција, таа ја поддржала екстремно десничарската група ЕОКА-Б против Макариос. [13] Димитриос Јоанидис, де факто водачот на хунтата, верувал дека Макариос повеќе не е вистински поддржувач на енозис и се сомневал дека е комунистички симпатизер. Помеѓу 1971 и 1974 година, грчката влада подготвила пет планови за соборување на владата на Макариос. [14]

Пуч

уреди
 
Макариос, сменетиот претседател

Пучот го наредил Димитриос Јоанидис, водачот во сенка на грчката хунта, а грчките офицери ја предводеле кипарската национална гарда да ја заземале претседателската палата во Никозија. [15] Зградата била речиси целосно опожарена. [16] Макариос за влакно ја избегнал смртта во нападот. Тој избегал од претседателската палата од нејзината задна врата и отидел во Пафос, каде што Британците успеале да го вратат попладнето на 16 јули и го однеле од Акротири до Малта со транспортен авион на Кралското воздухопловство, а од таму во Лондон следното утро. [17] [18] На 19 јули, тој присуствувал на состанокот на Советот за безбедност на Обединетите нации во Њујорк и одржал говор, во кој изјавил дека Кипар бил нападнат од Грција. [19]

Нововоспоставениот режим бил опишан како екстремистички марионетски режим на грчката хунта. [20] [21] [22] На 15 јули, меѓу 8 и 9 часот, водачите на пучот ја објавиле својата победа на државниот канал Кипарска радиодифузна корпорација, велејќи: „Националната гарда интервенираше за да ја реши проблематичната ситуација. [...]. Макариос е мртов“. Сепак, пред неговиот лет, Макариос објавил дека е жив од приватен пренос во Пафос. Новата влада силно го цензурирала печатот и го запрела печатењето на левичарските весници. Единствено десничарските весници „Мачи“, „Етники“ и „Агон“ продолжиле да излегуваат, а нивниот стил бил многу пропагандистички. Сампсон не ја објавил отворено својата намера за еносис во деновите по пучот, туку наместо тоа се фокусирал на потиснување на каква било поддршка за Макариос и тешка пропаганда за оцрнување на неговата влада. [23]

Како одговор, Рауф Денкташ, водачот на кипарските Турци, изјавил дека верува оти настаните биле меѓу кипарските Грци и ги повикал кипарските Турци да не излегуваат надвор, како и УНФИКИП да преземе опсежни безбедносни мерки за кипарските Турци. [24] Кипарската Национална гарда не се обидела да влезе во енклавите на кипарските Турци, но извршила напад подеднакво во домовите на кипарските Грци и Турци во мешаните села за да конфискува оружје. Турската влада поднела тврдења дека муниција се пренесувала на Кипар со Олимпик Ер пред УНФИЦИП. Дали кипарските Турци настрадале како директен резултат на пучот останува контроверзно, но Сампсон се сметал за недоверлива личност поради неговата про-еноза политика и „бруталната“ улога против кипарските Турци во 1963 година.

По државниот удар, новоформираната хунта започнала репресии против поддржувачите на Макариос, што резултирала со голем број смртни случаи и „значителен број“, според Френк Хофмајстер, приведени. Бројот на загинати од пучот останува спорно прашање, бидејќи Република Кипар ги наведува смртните случаи поради пучот меѓу исчезнатите поради турската инвазија. Според Хараламбос Атанасопулос, најмалку 500 кипарски Грци биле ставени на списокот со 1617 исчезнати кипарски Грци, а за нивната смрт се обвинуваат кипарските Турци. [25] Според „Милиет“ на 19 јули 1974 година, во Пафос избувнале жестоки судири, па дури и без Пафос, бројот на загинати поради внатрешните борби на кипарските Грци бил околу 300 цивили и 30 грчки војници, чии тела биле однесени во Атина.

Последици

уреди

Како одговор на државниот удар, на 20 јули 1974 година Турција го нападнала островот велејќи дека акцијата е во согласност со Договорот за гаранција од 1960 година, [26] [27] преземајќи ја контролата врз северот и делејќи го Кипар по она што станало познато како Зелена линија, отсекувајќи околу една третина од вкупната територија. Сампсон поднел оставка, воениот режим пропаднал и Макариос се вратил. Кипарските Турци формирале независна влада за, како што ја нарекле Турската Федеративна држава Кипар (ТФСЦ), со Рауф Денкташ како претседател. Во 1983 година тие ја прогласиле Турската Република Северен Кипар на северниот дел на островот, кој останува де факто држава. [28]

Наводи

уреди
  1. ↑ giannopoulos (2018-07-15). „"Θα τον φάμε τον π....τη τον Μούσκο". Το πραξικόπημα κατά του Μακάριου που κόστισε 400 νεκρούς. Έλουζαν τους αντιπάλους με οξύ και τους έκαιγαν, εν ψυχρώ εκτελέσεις και βασανιστήρια μεταξύ Ελλήνων, λίγες μέρες πριν από τον Αττίλα“. ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ (грчки). Посетено на 2023-04-12.
  2. ↑ Athanasopulos, Haralambos (2001). Greece, Turkey and the Aegean Sea: A Case Study in International Law. McFarland. стр. 15. ISBN 9780786450039.
  3. ↑ „Kıbrıs'ta Türk Evlerinin Aranmasını Protesto Ettik“ (турски). Milliyet. 19 July 1974. стр. 7.
  4. ↑ Cook, Chris; Diccon Bewes (1997). What Happened Where: A Guide to Places and Events in Twentieth-century History. Routledge. стр. 65. ISBN 978-1-85728-533-8.
  5. ↑ Papadakis, Yiannis (2003). „Nation, narrative and commemoration: political ritual in divided Cyprus“. History and Anthropology. 14 (3): 253–270. doi:10.1080/0275720032000136642. [...] culminating in the 1974 coup aimed at the annexation of Cyprus to Greece
  6. ↑ Atkin, Nicholas; Biddiss, Michael; Tallett, Frank (2011-05-23). The Wiley-Blackwell Dictionary of Modern European History Since 1789. стр. 184. ISBN 9781444390728.
  7. ↑ Journal of international law and practice, Volume 5. Detroit College of Law at Michigan State University. 1996. стр. 204.
  8. ↑ Strategic review, Volume 5 (1977), United States Strategic Institute, p. 48.
  9. ↑ Allcock, John B. Border and territorial disputes (1992), Longman Group, p. 55.
  10. ↑ Eric Solsten, ed.
  11. ↑ Ker-Lindsay, James (2011). The Cyprus Problem: What Everyone Needs to Know. Oxford University Press. стр. 35–6. ISBN 9780199757169.
  12. ↑ Huth, Paul (2009). Standing Your Ground: Territorial Disputes and International Conflict. University of Michigan Press. стр. 206. ISBN 9780472022045. From early 1950s onward Greece has favored union with Cyprus through a policy of enosis
  13. ↑ Doyle, Michael W.; Sambanis, Nicholas (2011). Making War and Building Peace: United Nations Peace Operations. Princeton University Press. стр. 263–4. ISBN 9781400837694.
  14. ↑ Athanasopulos 2001, p. 152.
  15. ↑ Hoffmeister, Frank (2006). Legal aspects of the Cyprus problem: Annan Plan and EU accession. EMartinus Nijhoff Publishers. стр. 34–5. ISBN 978-90-04-15223-6.
  16. ↑ „Presidential Palace“. Presidency of the Republic of Cyprus. Архивирано од изворникот на 2015-04-25. Посетено на 15 April 2015.
  17. ↑ Constandinos, Andreas (2009). America, Britain and the Cyprus Crisis of 1974: Calculated Conspiracy Or Foreign Policy Failure?. AuthorHouse. стр. 206. ISBN 9781467887076. Посетено на 5 March 2015.
  18. ↑ Mallinson, William (June 30, 2005). Cyprus: A Modern History. I. B. Tauris. стр. 80. ISBN 978-1-85043-580-8.
  19. ↑ UN The Official Record of United Nations Security Council 1780th Meeting (19.07.1974)
  20. ↑ Coakley, John (2013). Pathways from Ethnic Conflict: Institutional Redesign in Divided Societies. Routledge. стр. 131. ISBN 9781317988472.
  21. ↑ Madianou, Mirca (2012). Mediating the Nation. Routledge. стр. 39. ISBN 9781136611056.
  22. ↑ Förster, Larissa (2013). Influence Without Boots on the Ground: Seaborne Crisis Response. Government Printing Office. стр. 161. ISBN 9781935352037.
  23. ↑ . Hellenic Observatory, London School of Economics, London. Отсутно или празно |title= (help)
  24. ↑ „Türk Birliği Alarma Geçti“ (турски). Milliyet. 16 July 1974. стр. 7.
  25. ↑ Athanasopulos, Haralambos (2001). Greece, Turkey and the Aegean Sea: A Case Study in International Law. McFarland. стр. 15. ISBN 9780786450039.
  26. ↑ Farid Mirbagheri (2010). Historical Dictionary of Cyprus. Scarecrow Press. стр. 83. ISBN 978-0-8108-5526-7. Посетено на 27 July 2012.
  27. ↑ Richard C. Frucht (31 December 2004). Eastern Europe: An Introduction to the People, Lands, and Culture. ABC-CLIO. стр. 880. ISBN 978-1-57607-800-6. Посетено на 27 July 2012. The process reached a critical threshold in 1974 when a botched nationalist coup instigated by the Greek junta against the Cypriot government was used as a pretext by Turkey to invade and occupy the northern part of the island. Greece and ...
  28. ↑ „Northern Cyprus“. Nationalia. Посетено на 2023-04-14.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Кипарски_државен_удар_(1974)&oldid=4984677“