Википедија

Калаваја

Калаваја се домородна група која живее на Андите во Боливија. Тие живеат во провинцијата Баутиста Сааведра и во провинцијата Муњекас на Ла Пас, но најпознати се по тоа што се патувачка група на традиционални исцелители кои патуваат пеш за да стигнат до своите пациенти.[1] [2] Според Проектот за заштита на УНЕСКО, Калаваја може да се проследат до периодот пред Инките како директни потомци на културите Тиванаку и Моло, што значи дека нивното постоење трае приближно 1.000 години.[1] [3] Познато е дека тие извршиле и сложени процедури од неврохирургија заедно со нивната континуирана употреба на лековити растенија уште во 700 година од нашата ера. Најпознато, познато е дека тие помогнале да се спасат илјадници животи за време на изградбата на Панамскиот Канал, во кој користеле традиционални растителни лекови за лекување на епидемијата на маларија.[4] Некои историски извори дури ги наведуваат Калаваите како први кои користеле кинин за спречување и контрола на маларијата.[5] Во 2012 година, низ Боливија имало 11.662 Калаваја.[6]

5 Kallawaya
Група Калаваја, 1900 година.

Етимологија

уреди
 
Жена од Калаваја, политичарката Лидија Пети во традиционална облека.

Според Енрике Облитас Поблете, боливиски специјалист по етноботаника,[7] Калаваја може да биде khalla-wayai („почеток на понуда за пијалак“) или k'alla или k'alli wayai („влез во свештенството“).[8] Сепак, нема докази за тоа дали ова име е строго кечуански или ајмарски збор, или збор изведен од самите Калаваја.

Лекари

уреди

Докторите од Калавај се познати како натуропатски исцелители на кралевите на Инките,[9] и како чувари на научното знаење. Жените од Калаваја често се акушерки, лекуваат гинеколошки нарушувања и педијатриски пациенти, но мажите од заедницата се првенствено научени да бидат природни исцелители.[10] Исцелители од Калаваја патуваат низ северозападна Боливија и делови од Аргентина, Чиле, Еквадор, Панама и Перу. Често тие пешачат по древните патеки на Инките, низ тропските предели, планинските долини и висорамнините, додека бараат традиционални билки.[11]

Сознанието со кое Калаваја главно се занимаваат ги опкружува лековитите својства на растенијата, животните и минералите.[3] Додека повеќето исцелители од Калаваја разбираат како правилно да користат околу 300 растенија, а специјалистите учат до 600, се смета дека овие исцелители знаат како да искористат 900 растителни видови на билки кои се пронајдени низ регионот на Андите.[12] Овие растенија се мешавина од оние кои се наоѓаат во Амазонија, алтиплано и регионот на средниот Анди.[12] Овие растенија се исто така мешавина од автохтони и егзотични растителни видови, бидејќи студиите покажале дека околу 30 од познатите растенија во нивната фармакопеја биле внесени од Африка, Европа или Јужна Азија.[12] [13]

Калаваја своето исцелување го заснова на верувањето дека духовниот свет и природниот свет се поврзани во човечкото тело. За да може човекот да биде здрав, тој мора да биде во хармонија со околината.[12] Според тоа, болеста е резултат на исклучување помеѓу таа личност и неговата природна околина. За да се одржат природните рамнотежи, практиките за исцелување Калаваја се засноваат на превенција, третмани и лекување и на физички и на ментални болести.[12] Сепак, овие практики може да варираат во зависност од тоа каде Калаваја ги третира своите пациенти. Во руралните села што ги посетуваат, превентивната медицина е почеста, додека реактивните третмани се почести во градовите каде што им е дозволено да ги практикуваат.[12]

Пред да ги напуштат своите домови за да лечат болни, Калавајите изведуваат церемонијален танц. Танцот и регалијата се изразуваат како јатири („исцелител“). Кореографијата е забележана по лантуча од сури, облека која е направена од пердуви од реа и се користи како заштита од елементите додека патуваат кај своите пациенти, носејќи хапчо („машки кеси“) кои содржат билки, мешавини и талисмани.[3] Групи музичари изведуваат Канту, свирејќи на тапани и флејти за време на ритуалните церемонии за да воспостават контакт со духовниот свет пред исцелителот да ги посети пациентите.[1]

До почетокот на 21 век, практиките за исцелување Калаваја беа нелегални низ Боливија и другите народи на Андите. Според законот, само на оние лекари кои се сметале за „конвенционални лекари“, што значи дека имаат медицински дипломи од западен стил, им било дозволено да практикуваат медицина.[12] Со формирањето на Боливиското друштво за традиционална медицина (SOBOMETRA) во 1984 година, донесени биле закони поради коиА сè уште се ограничува Калаваја, додека меѓународното влијание не ја притисна Боливија да ја направи легална. Ова делумно се припишува на декларацијата за зачувување на културата од 2003 година од УНЕСКО и изборот на претседателот Ево Моралес во 2006 година, кој го искористил своето влијание за да го зајакне кредибилитетот на природната медицина.[12]

Јазик

уреди

Јазикот на нивниот занает е јазикот Калаваја, кој се користи само во контекст на медицински практики и ритуали.[12] Се смета дека јазикот се заснова врз основна граматиката на кечуа, заедно со вокабуларот заснован врз сега изумрениот јазик пукина.[3][14] Меѓутоа, неодамнешните студии забележале дека примарната лексика потекнува од јужните кечуански дијалекти на Ајакучано и Кускењо, како одраз на нивниот регион на потекло.[2] Поради нивната способност да го задржат езотеричниот речник, јазикот исто така содржи и лексикологија од јазикот ајмара, јазикот уру-чипаја, шпанскиот, јазикот кунза, такананските јазици, како и други јазици кои не се анализирани. [2]

Општо земено, разговорниот јазик на заедницата е кечуанскиот јазик.[15] Ритуалниот јазик Калаваја не се учи како примарен; туку, тој се учи како втор јазик со цел да се иницира нов исцелител во заедницата.[16] Поради ова, јазикот калаваја се смета за критично загрозен јазик, кој почна да се зачувува од непрофитни организации како што е Институт живи јазици за загрозени јазици.[16]

Калавајас без граници (КАСФРО)

уреди

Во 2006 година, група млади исцелители од Калавај ја основале непрофитната организација Калавајас без граници (KASFRO) во Кочабамба во Боливија. Организацијата е основана врз премисата за зачувување на наследството на луѓето од Калаваја додека преминуваат од мали села во поголеми градови. Тие ги дефинираат своите активности на четири цели: да ја промовираат етиката и моралот на практиките за третман на Калаваја; да се обедини и да се одржи единството на сите ентитети на Калавај и Калавај; да се оптимизира и ажурира знаењето на Калаваја од една генерација во друга; и да се промовира системизацијата на регистрацијата на исцелители од Калаваја во националниот здравствен систем. Сите овие активности се дизајнирани да им овозможат на постарите од заедницата да комуницираат со помладата генерација, систематски да го пренесуваат своето знаење и да започнат со документирање на овие практики на исцелување.[12]

Исцелителите кои сакаат да станат членови на КАСФРО мора да поминат неколку критериуми кои се прегледани од осумте Ајлуси на заедницата. Прво, лицето мора да е родено во селата Чаразани или Кривина и моментално се занимава со медицина Калаваја. Откако ќе се докажат овие тврдења, исцелителот мора да прикаже резиме или биографија со која се дефинира нивната лоза на Калаваја, со членови на семејството од едно од шеесетте семејства Калаваја кои моментално се членови подготвени да се докажат како роднини со тој исцелител. Водачите на ајлу потоа ќе одлучат за подобноста на исцелителот.[12]

КАСФРО е вклучен и во општото зачувување на знаењата на другите домородни групи. По своето основање, се приклучиле на латиноамериканската онлајн база на податоци „Автохтона информативна мрежа“ со цел да добијат признание на меѓународна платформа. Исто така, соработувале со други домородни здравствени организации низ Боливија за да добијат официјално признание од владата, бидејќи на овие групи не им било дозволено да се приклучат на националниот здравствен регистар. И покрај тоа што на КАСФРО не му било дозволено да се приклучи на регистарот, се повторувал меѓународниот притисок од УНЕСКО да им се дозволи на овие групи да бидат признаени.[12]

Заедно со овие активности, КАСФРО промовираше активности кои ќе ги институционализираат домородните медицински практики низ целата земја. Во 2009 година, KASFRO беше инструментална во создавањето на Одделенски совет за традиционална медицина (CODEMETRA), организација која претставува 20 домородни лекарски организации во Кочабамба. Откако била основана КОДЕМЕТРА, други одделенија низ Боливија се создале слични организации кои се собрале за првпат во 2012 година како Национален совет за автохтона медицина. Овој совет бил влијателен врз националните и одделенски влади низ Боливија и сè уште се состануваат секоја година.[12]

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 „Proclamation 2003: "The Andean Cosmovision of the Kallawaya"“. UNESCO. Архивирано од изворникот на March 30, 2012. Посетено на September 19, 2007.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Hannß, Katja. "The Etymology of Kallawaya". Journal of Language Contact (10), 2017, p. 219-263
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 „Wisdom of Mollo Culture Kallawaya“. boliviacontact.com. Архивирано од изворникот на March 3, 2013. Посетено на September 19, 2007.
  4. ↑ „Kallawaya Medicine Men“. 23 April 2015. Архивирано од изворникот на 2023-03-25. Посетено на December 20, 2022.
  5. ↑ Preedy, Victor R. (2008). Botanical medicine in clinical practice. CABI. стр. 41–. ISBN 978-1-84593-413-2. Архивирано од изворникот на ноември 26, 2017. Посетено на јули 27, 2011.
  6. ↑ „Censo de Población y Vivienda 2012 Bolivia Características de la Población“. Instituto Nacional de Estadística, República de Bolivia. стр. 29. Архивирано од изворникот на August 1, 2021. Посетено на April 1, 2020.
  7. ↑ Browman, David L.; Schwarz, Ronald A. (1979). Spirits, shamans, and stars: perspectives from South America. Mouton. стр. 59. ISBN 978-90-279-7890-5. Архивирано од изворникот на март 5, 2017. Посетено на јули 27, 2011.
  8. ↑ International Folk Music Council; Queen's University (Kingston, Ont.). Dept. of Music (1985). Yearbook of the International Folk Music Council. Published for the International Folk Music Council by the University of Illinois Press. стр. 162. Архивирано од изворникот на март 5, 2017. Посетено на јули 27, 2011.
  9. ↑ „Kallawaya Healers“. sacredheritage.com. Архивирано од изворникот на March 6, 2008. Посетено на September 19, 2007.
  10. ↑ Lougheed, Vivien; Harris, John (март 1, 2006). Bolivia. Hunter Publishing, Inc. стр. 121–. ISBN 978-1-58843-565-1. Архивирано од изворникот на јуни 28, 2014. Посетено на септември 19, 2007.
  11. ↑ Peterson, Michele (October 30, 2004). „Bewitched in Bolivia“. The Globe and Mail. Архивирано од изворникот на November 10, 2016. Посетено на November 9, 2016.
  12. ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 12,11 12,12 Babis, Deby (2018). „Exploring the emergence of traditional healer organizations: the case of an etho-medical association in Bolivia“. Health Sociology Review. 27 (2): 136–152. doi:10.1080/14461242.2018.1452624.
  13. ↑ Janni, Kevin D.; Bastien, Joseph W. (2004). „Exotic Botanicals in the Kallawaya Pharmacopoeia“. Economic Botany. 58: S274–S279. doi:10.1663/0013-0001(2004)58[S274:EBITKP]2.0.CO;2.
  14. ↑ Harrison, K. David. „Kallawaya: A Secret language for medicinal knowledge“. Swarthmore College Linguistics. Архивирано од изворникот на August 15, 2012. Посетено на September 19, 2007.
  15. ↑ Lovgren, Stefan (September 18, 2007). „Languages Racing to Extinction in 5 Global "Hotspots"“. National Geographic. Архивирано од изворникот на October 12, 2012. Посетено на September 19, 2007.
  16. ↑ 16,0 16,1 „Kallawaya Language Project“. Living Tongues Project. Посетено на 20 December 2022.

Литература

уреди
  • Абдел-Малек, С, и сор. 1995 година. Дрога води од билкарите Калаваја од Боливија . 1. Позадина, образложение, протокол и активност против ХИВ. Весник за етнофармакологија. 50, бр. 3: 157.
  • Бастиен, Џозеф Вилијам. Исцелители на Андите: билкари од Калаваја и нивните лековити растенија . Солт Лејк Сити: Прес на Универзитетот во Јута, 1987 година.ISBN 0-87480-278-4ISBN 0-87480-278-4
  • Јани, Кевин Д и Џозеф В Бастиен. 2004 година. Специјален дел за лековити растенија - егзотични ботанички производи во фармакопејата Калаваја . Економска ботаника. 58: S274.
  • Крипнер, С. и Е.С. Глени. 1997 година. Калаваја исцелители на Андите . Хуманистичкиот психолог: Билтен на Одделот за хуманистичка психологија, Оддел 32 на Американската психолошка асоцијација. 25, бр. 2: 212.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Калаваја&oldid=5199409“