Зумбул
| Зумбул | |
|---|---|
| |
| Научна класификација | |
| Царство: | Plantae |
| Нерангирано: | Angiosperms |
| Нерангирано: | Eudicots |
| Ред: | Asparagales |
| Семејство: | Шпаргли |
| Племе: | Scilloideae |
| Род: | Hyacinthus |
| Вид: |
|
Зумбул (тур. sümbül; лат. Hyacinthus) е род од монокотиледони со скриено семе од истоимената фамилија Hyacinthaceae, како и еден вид од тој род, која природно (спонтано) расте во пределите на југозападна Азија, од Мала Азија, преку Сирија, Либан, Израел и Ирак до Иран. Постои слична популација и во Далмација и Грција. Природни терени за зумбулот се камењари од приморје до високите планини (2000 метри надморска височина).[1]
Некои автори ги сместуваат двата вида сродни на родот Hyacinthella (H. litwonowii и H. transcaspicus) во родот на зумбули како: Hyacinthus litwinowii и Hyacinthus transcaspicus.
Опис на билката уреди
Зумбулот е повеќегодишна зелјеста билка со подземно стебло во вид на луковица. Има висина до 50 см, со 4-12 ниски лисја и еден цвет на стеблото кое го носи гроздовидниот цвет. Бројот на цветови на гроздовидниот цвет е до 15 кај самоникнатите и супспонтаните билки, додека кај одгледуваната култура може да се видат и по 50 цветови. Цвета во пролет, цветовите се многу миризливи, сини, розови, жолти или со бела боја, хермафродити. Лисјето се сраснати во цевкастиот дел, со врвовите кои стрчат или се виткаат и даваат ѕвонест изглед на целиот цвет. Опрашувањето го вршат инсектите. Плодот има тркалезна чаура. Семето има кафено-црна боја, со бел арилусум. Зумбулот е мирмекохорна билка.
Значење на зумбулот уреди
Во источното Средоземје зумбулот се одгледува одамна, јачината од миризбата на цветот бара мало внимание при одгледувањето. Поголемо значење и популарност постигнува во 18 век во Европа, кога во Холандија се создадени повеќе од 2000 култивирани и хибридни зумбули. Препорачани работи во текот на одгледувањето: коренчињата се садат во септември и октомври, се додаваат ѓубрива во текот на цветањето (најчесто во март) и остранувањето на свенатите стебла и листови (април-јуни) како во корените се собира повеќе енегија и храна.
Есенцијалното масло од зумбул се користи во парфимерии.[2][3] Од цветовите се добива сина боја.[4] Билниот сок од стаблото може да предизвика контактен дерматитис[5], а коренот е богат со токсини и отровен е за цицачите.[6]
Зумбулот во култура уреди
Латинското име на родот е дадено по Хијакинт од старогрчката митологија, а широко природниот ареал на зумбулите имаат голема улога во човековата културата и уметноста. Иранците со него ги украсуваат масите при дочек на Персиската Нова Година (Нороуз). Пророкот Мухамед кажувал: „Да имам две парчиња леб, едниот би го продал и би купил зумбули, затоа што тие ќе ми ја нахранат душата".
Наводи уреди
- ↑ Davis, P.H. 1965. Flora of Turkey. Edinburgh University Press.
- ↑ Usher, G. 1974. A Dictionary of Plants Used by Man. Constable. ISBN 0-09-457920-2
- ↑ Hill, A.F. 1952. Economic Botany. The Maple Press
- ↑ Grae, I. 1974. Nature's Colors - Dyes from Plants. MacMillan Publishing Co. New York. ISBN 0-02-544950-8
- ↑ Cooper, M. & Johnson, A. 1984. Poisonous Plants in Britain and their Effects on Animals and Man. HMSO. ISBN 0-11-242529-1
- ↑ Huxley, A. 1992. The New RHS Dictionary of Gardening. MacMillan Press ISBN 0-333-47494-5