Википедија

Економија на Северен Кипар

Во економијата на Северен Кипар доминира услужниот сектор (69% од БДП во 2007 година), кој ги вклучува јавниот сектор, трговијата, туризмот и образованието. Индустријата (лесното производство) придонесува со 22% од БДП, а земјоделството со 9%.[5] Економијата на Северен Кипар работи на основа на слободен пазар, со значителен дел од административните трошоци финансирани од Турција. Северен Кипар ја користи турската лира како своја валута, што ја поврзува нејзината економска ситуација со економијата на Турција.

Економија на Северен Кипар
Северна Никозија е економски центар на Северен Кипар
ВалутаТурска лира () (TRY)
Фискална годинакалендарска година
Трговски организацииЕКО (набљудувач)
Статистика
БДП▲ $4.234 милијарди (номинално, 2018)[1]
Пораст на БДП▲ 5.0% (2018)[1]
БДП/жит.$14,942 (Номинален, 2018)[1]
Инфлација▲ 10.2% (2018)[1]
Стапка на невработеностpositive decrease 5% (2018)[1]
Водечки индустриитуризам, образование, земјоделство
Надворешност
Извоз▲ $131 милиони (2014)[2]
Извозни добраМлечни производи, сурови и преработени цитрус, отпад, пилешко, компири
Главни извозни партнери Турција, Арапска Лига Арапска лига [3]
Увоз▲$1.816 милијарди долари[4]
Главни увозни партнери Турција,  Европска Унија
Јавни финансии
Сите вредности, освен ако не е запишано поинаку, се во ам. долари

Заклучно со 2014 година, БДП по глава на жител на Северен Кипар изнесувал 15.109 долари, а БДП 4,039 милијарди долари. Економијата пораснала за 4,9% во 2014 година и 2,8% во 2013 година, што значи дека Северен Кипар расте побрзо од Република Кипар.[6][7] Северен Кипар бележи економски раст и намалување на невработеноста во текот на 2010-тите; стапката на невработеност во 2015 година била 7,4%,[8] помала од 8,3% во 2014 година [9] Стапката на инфлација во јуни 2015 година изнесувала 3,18%.[9][10][11]

Ембаргото, долг и улога на Турција

уреди
 
Границата на ексклузивната економска зона меѓу Северен Кипар и Турција

Поради својот меѓународен статус и ембаргото на нејзините пристаништа, ТРСК во голема мера зависи од турската воена и економска поддршка.[12] Целиот извоз и увоз на ТРСК треба да се врши преку Турција, освен ако не се произведуваат локално, од материјали добиени во областа (или увезени преку едно од признатите пристаништа на островот) кога може да се извезат преку едно од легалните пристаништа.

Продолжениот кипарски проблем негативно влијае на економскиот развој на ТРСК. Република Кипар, како меѓународно признат орган, ги прогласила аеродромите и пристаништата во областа што не е под нејзина делотворна контрола, затворени. Сите земји-членки на ОН и ЕУ го почитуваат затворањето на тие пристаништа и аеродроми според декларацијата на Република Кипар. Турската заедница тврди дека Република Кипар ја искористила својата меѓународна позиција за да ги оневозможи економските односи меѓу ТРСК и остатокот од светот.[13][14]

Меѓу Турција и Северен Кипар има тригодишни програми за финансиска и економска соработка.[15] Во 2013 година, Турција префрлила 430 милиони турски лири во буџетот на кипарските Турци, што претставува 5,7% од БНП и една седмина од државниот буџет. Помошта од Турција се намалила од 7,1% од буџетот во 2004 година. Дополнително, во 2013 година бил забележан буџетски дефицит од 7,2% од БНП, а кредит од 6,6% од БНП бил добиен од Турција. Помеѓу 2004 и 2013 година, Северен Кипар постојано имал буџетски дефицит, достигнувајќи го врвот на 14,0% од БНП во 2009 година. Ова поттикнало постојано задолжување од Турција, достигнувајќи максимум 12,2% од БНП во 2009 година.[16] Во декември 2014 година, Северен Кипар имал вкупен долг од 23 милиони турски лири, од кои 7,5 милиони лири се надворешен долг кон Турција. Тоа изнесувало 1,5 пати повеќе од БДП.[17]

Економски раст

уреди
 
Министерството за финансии на Северен Кипар

И покрај ограничувањата наметнати од недостатокот на меѓународно признавање, номиналните стапки на раст на БДП на економијата на ТРСК во 2001-2005 година биле 5,4%, 6,9%, 11,4%, 15,4% и 10,6%, соодветно.[18][19] Реалната стапка на раст на БДП во 2007 година се проценува на 2%.[5] Овој раст е поттикнат од релативната стабилност на турската лира и бумот во образовниот и градежниот сектор.

Растот дополнително бил поттикнат со доаѓањето на купувачи на домови од Северна Европа, кои инвестирале во вили за одмор. Над 10.000 Британци, вклучително и иселеници, купиле вили за одмор таму за да живеат постојано или да ги посетат во текот на летните месеци. Овие доселеници генерирале над 1 милијарда американски долари помеѓу 2003 и 2007 година.

Помеѓу 2002 и 2007 година, Бруто националниот производ по глава на жител се зголемил повеќе од тројно (во тековни американски долари):[20]

  • 4.409 (2002)
  • 5.949 (2003)
  • 8.095 (2004)
  • 10.567 (2005)
  • 11.837 (2006)
  • 14.047 (2007)

Студиите на Светска банка покажуваат дека БДП по глава на жител во ТРСК пораснал на 76% од БДП по глава на жител во Република Кипар во услови прилагодени на ЈПП во 2004 година (22.300 американски долари за Република Кипар и 16.900 за ТРСК).[18][19] Официјалните проценки за БДП по глава на жител во тековни американски долари се 8.095 во 2004 година и 11.837 во 2006 година.[20]

Развој

уреди
 
Лимони во Северен Кипар. Цитрусот е доброто што најмногу го извезува Северен Кипар.
 
Луксузен хотел во туристичката област Бафра, развиен во 2010-тите.
 
Седиштето на Лимасолската турска кооперативна банка во Северна Никозија, економскиот центар.

Иако економијата на ТРСК се развива во последниве години, таа сè уште зависи од паричните трансфери од турската влада. Според договорот од јули 2006 година, Анкара треба да му обезбеди на Северен Кипар економска помош во износ од 1,3 милијарди американски долари за три години (2006-2008).[5] Ова е продолжение на тековната политика според која турската влада издвојува околу 400 милиони американски долари годишно од својот буџет за да помогне во подигнувањето на животниот стандард на кипарските Турци.[21][22][23]

Туризам

уреди

Туристичкиот сектор на Северен Кипар забележал високи нивоа на постојан раст. Северен Кипар во 2013 година го посетиле 1,23 милиони туристи, од кои 920.000 биле од Турција. Бројот на туристи се удвоил од 2006 година, кога биле забележани 570.000 туристи. Приходите од туризмот биле 616 милиони долари, што е зголемување од 390 милиони долари во 2009 година и 288 милиони долари во 2004 година [11]

Бројот на туристички легла се зголемил на 17.000 во 2011 година [24]

Банкарство

уреди

Банкарскиот сектор пораснал за 114% од 2006 до 2011 година. Банката за развој на ТРСК е членка на Асоцијацијата на развојни финансиски институции во Азија и Тихиот Океан (ADFIAP).[25]

Извоз и увоз

уреди

СТО статистички ги брои производите од Северен Кипар како производи од Турција.[26]

Во 2014 година извозот на Северен Кипар изнесувал 130 милиони долари, со пораст од 11,9% во однос на 2013 година, а увозот изнесувал 1,51 милијарди долари, со пораст од 3,6% од 2013 година. Главниот трговски партнер е Турција, од 2014 година, 64,7% од увозот на кипарските Турци е од и 58,5% од извозот на кипарските Турци во Турција. Земјите од Блискиот Исток се дестинација на 30,3% од извозот на кипарските Турци и нивниот удел во извозот на Северен Кипар е значително зголемен и изнесувал само 17,8% во 2006 година. Учеството на извозот во Европската Унија значително се намалил од 15,0% во 2006 година на 6,2% во 2014 година, додека увозот од Европската Унија бил 15,5% од вкупниот увоз.

Земјоделскиот сектор е извор на огромно мнозинство на извезени стоки. Во 2013 година, 32,4% од извезените производи се сурови земјоделски производи, а 50,8% преработки. 8,7% од извозот бил минерали, 3,0% облека и 5,1% други индустриски производи. Суровиот цитрус сам по себе сочинувал 19,1% од вкупниот извоз.[27] Најважните извезени производи, според приходот што го произведуваат, се млечните производи, цитрусот, ракија, отпадот, концентратот од цитрус, пилешкото месо и компирот.[28]

Подолу е табела што ја прикажува дистрибуцијата на извозот на Северен Кипар по стоки:

Дистрибуција на извозот од ТРСК по стоки (американски долар) [29]
2007 година 2008 2009 2010
Цитрус 22.692.324 20.502.086 13.910.934 27.166.238
Млечни производи 20.650.394 21.628.852 20.074.239 25.836.381
Ракија 4.482.406 6.653.821 8.413.631 7.669.936
Отпад 8.141.653 7.283.664 4.237.831 6.477.316
Готова облека 6.790.020 3.727.264 2.326.900 4.022.957
Концентрат од цитрус 3.192.255 662.939 1.746.922 3.007.110
Гипс 1.894.924 3.927.030 2.490.925 1.889.140
Фармацевтски производи 955.693 1.009.966 649.465 1.573.599
Производи од кожа 1.269.816 908.411 594.751 461.562
Други производи 8.975.744 6.354.090 9.002.188 12.579.609
Извоз во Република Кипар 4.639.584 11.006.015 7.615.978 5.746.061
Вкупно 83.684.813 83.664.138 71.063.766 96.419.909

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 „KKTC“ (PDF). www.kei.gov.tr. 2018. Архивирано од изворникот (PDF) на 2020-10-07. Посетено на 2020-05-26.
  2. ↑ „KKTC Merkez Bankası 2014 IV. Çeyrek Raporu“ (PDF) (турски). TRNC Central Bank. стр. 9–10. Посетено на 29 July 2015.
  3. ↑ „Stats“ (PDF). ticaret.gov.ct.tr. Посетено на 2020-05-26.
  4. ↑ „Ocak“ (PDF). ticaret.gov.ct.tr. 2018. Посетено на 2020-05-26.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 CIA - The World Factbook - Cyprus: scroll down to section entitled Economy of the area administered by Turkish Cypriots
  6. ↑ „KKTC“ (турски). Turkish Ministry of Economy. Архивирано од изворникот на 2015-10-17. Посетено на 28 July 2015.
  7. ↑ „Political deal may boost Cypriot economy“. Daily Sabah. Посетено на 28 July 2015.
  8. ↑ „KKTC'de işsizlik %7.4“. Kıbrıs. Посетено на 6 June 2016.
  9. ↑ 9,0 9,1 „En yüksek işsizlik oranı Güzelyurt'ta“ (турски). Kıbrıs Postası. Посетено на 29 July 2015.
  10. ↑ „2008=100 TEMEL YILI TÜKETİCİ FİYATLARI ENDEKSİNİN 2015 HAZİRAN AYI SONUÇLARI“ (PDF). State Planning Organization. Архивирано од изворникот (PDF) на 2016-02-24. Посетено на 29 July 2015.
  11. ↑ 11,0 11,1 Economic and Social Indicators 2013. TRNC State Planning Organization. стр. 2–3.
  12. ↑ „Universities: Little accord on the island - Higher, Education - The Independent“. Архивирано од изворникот на 2008-01-11. Посетено на 2008-12-29.
  13. ↑ „Foreign aid fungibility and military spending: The case of North Cyprus“. Defence and Peace Economics. 25: 499–508. doi:10.1080/10242694.2013.763628.
  14. ↑ „The Impact of Military Spending on Economic Growth: The Case of North Cyprus“. Defence and Peace Economics. 22: 555–562. doi:10.1080/10242694.2011.562370.
  15. ↑ „Türkiye'den KKTC'ye 2015'in ilk üç ayında ne kadar yardım gitti?“ (турски). T24. Посетено на 28 July 2015.
  16. ↑ Economic and Social Indicators 2013. TRNC State Planning Organization. стр. 21–23.
  17. ↑ „Maliye Bakanı Mungan bütçeyi sundu“ (турски). Yeni Düzen. 8 December 2014. Посетено на 28 July 2015.
  18. ↑ 18,0 18,1 Cyprus after Accession: Thinking Outside the Box – Background Documents Архивирано на 12 мај 2013 г., University of Oxford, European Studies Centre, Workshop on Cyprus 10–11 March 2006
  19. ↑ 19,0 19,1 General information about North Cyprus: Economy, web site of Unistar Investments Ltd., Bellapais, North Cyprus
  20. ↑ 20,0 20,1 Economic and Social Indicators 1977-2007 Архивирано на 8 ноември 2013 г., TRNC State Planning Organization, February 2008
  21. ↑ Turkey, N. Cyprus sign economic development deal Архивирано на 25 јануари 2009 г., Hurriyet Turkish Daily News, 4 May 2007.
  22. ↑ Feridun, Mete (2014) Foreign aid fungibility and military spending: the case of North Cyprus.
  23. ↑ Feridun, Mete, Sawhney, Bansi and Shahbaz, Muhammad (2011) The impact of military spending on economic growth: the case of North Cyprus.
  24. ↑ Zaman Newspaper 01 Sept 2011 Архивирано на {{{2}}}.
  25. ↑ ADFIAP Архивирано на 19 јануари 2021 г. Northern Cyprus DB is a member
  26. ↑ „Moving Borders: Russia's Creative Entry into the World Trade Organization (WTO)“. Daniel Warner, Alternatives: Global, Local, Political, 2014, Vol. 39(2) 90-107, page105. Посетено на 25 March 2020.
  27. ↑ Economic and Social Indicators 2013. TRNC State Planning Organization. стр. 27.
  28. ↑ „Dış Ticaret“ (турски). Turkish Ministry of Economy. Архивирано од изворникот на 2016-03-04. Посетено на 29 July 2015.
  29. ↑ TRNC Ministry of Economy and Energy, Department of Trade.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Економија_на_Северен_Кипар&oldid=5291517“