Википедија

Горгија

Горгија (483-375 година п.н.е.)[1] од Леонтин, Сицилија — старогрчки софист, пред-сократски филозоф и реторичар. Заедно со Протагора, тој ја формира првата генерација софисти. Неколку доксографи велат дека бил ученик на Емпедокле, иако тој бил неколку години помлад. Како и другите софисти, тој бил патник во разни градови и настапувал јавно во големите хеленски центри на Олимпија и Делфи и наплаќал надоместоци за тоа. Посебна одлика на неговите прикажувања било да поставува разни прашања на публиката и да дава импровизирани одговори.[2] Тој бил наречен „Горгија Нихилистот“ иако контроверзен е степенот до кој овој епитет соодветно ја опишува неговата филозофија.[3][4][5][6]

Горгија
Роден(а)околу 483 п.н.е
Леонтин, Сицилија
(денешен Лентини, Италија)
Починал(а)околу 375 п.н.е
ПериодПретсократовци
ПодрачјеЗападна филозофија
ШколаСофизам
Претежна дејност
Онтологија, Епистемологија, Реторика, Морален релативизам
Значајни идеи
Парадоксологија

Неговото главно признание е дека ја пренесол реторика од родната Сицилија во Атика и придонел за ширењето на атичкиот дијалект како јазик на книжевната проза.

Живот

уреди

Горгија е роден околу 483 година п.н.е. во Леонтин, во источниот дел на Сицилија, која била во сојуз со Атина[7] Имал брат по име Херодик, кој бил лекар, а понекогаш го придружувал на патувањата.[7] Имал и сестра, чие име не е познато, но внукот му посветил златна статуа во Делфи.[7] Не е познато дали се оженил или имал деца. Горгија бил ученик на сицилијанскиот филозоф Емпедокле ( ок. 490 - ок. 430 п.н.е.), но не се знае кога, каде, колку долго или во кој својство. Тој можеби учел и од реторичарите Коракс од Сиракуза и Тисијас, но многу малку се знае за било кој од овие луѓе, ниту пак нешто се знае за нивниот однос со Горгија.

Не е познато каква улога можел да има Горгија во политиката во неговото родно место Леонтин, но се знае дека, во 427 година п.н.е., кога имал шеесет години, бил испратен во Атина од неговите сограѓани како шеф на амбасадата да побараат атинска заштита од агресијата на Сиракузанците.[7] По 427 п.н.е., се чини дека се населил во Грција, живеејќи на различни места во голем број градови-држави, вклучително и Атина и Лариса. Тој држел говори на панхеленските фестивали. Нема никаков пишан запис за улогата што би можел тој да ја има во организирање на фестивалите.

Филозофија

уреди

Во Атина дошол во 427 година п.н.е. како пратеник на својот нападнат град, за да бара помош од нив. На неговата беседничка вештина се восхитувале сите. Тогаш со своите говори постигнал голем успех со што славата за реториката ја пренел од Сицилија во Грција. Меѓутоа, не само како говорник и учител во ораторството тој се истакнал и во филозофијата со својот теоретски „нихилизам“ (поточно субјективизам).

Филозофиите на предсократовските грчки софисти се контроверзни меѓу научниците во целина, заради нивните многу суптилни и нејасни списи и, исто така, на фактот дека тие се најпознати како ликови во дијалозите на Платон, меѓу кои и Горгија.[7][8] Горгија е особено фрустрирачки за современите научници што се обидуваат да го разберат.[7] Додека изучувачите дебатираат за прецизните суптилности на учењата на Протагора, Хипиас и Продик, тие генерално се согласуваат за основните рамки на она во што верувале овие мислители. Сепак, со Горгија, научниците широко не се согласуваат дури и за најосновната рамка на неговите идеи, вклучително и околу тоа дали таа рамка воопшто постоела или не. Најголемата пречка за научното разбирање на филозофијата на Горгија е дека огромното мнозинство на неговите списи се изгубени и оние што преживеале претрпеле значителни измени од подоцнежните препишувачи.

Овие тешкотии дополнително се надополнуваат со фактот дека реториката на Горгија често е неостварлива и збунувачка.[7] Тој честопати се изразувал сложено, со многу двосмислени метафори. Многу од кажувањата се сметаат за саркастични, игривни или сатирични. Во делото За реториката, Аристотел го карактеризира стилот на Горгија како „сеприсутно ироничен“ и кажува дека Горгија одговара на сериозноста со шеги и на шегите со сериозност. Кај него често се замаглени линиите помеѓу сериозниот филозофски дискурс и сатирата, што им отежнува на научниците да кажат кога е сериозен, а кога само се шегува. Горгија честопати противречи на сопствените изјави и усвојува неконзистентни перспективи за различни теми.

Горгија го нарекувале „нихилист“ [9][10][11][12][13] затоа што некои научници ја толкувале неговата теза за „Небитието“ за аргумент против постоење на нешто што е директно одобрено од самиот Горгија. Според Алан Прат, нихилизмот е „верба дека сите вредности се неосновани и дека ништо не може да се знае или искаже“. Тоа е поврзано со песимизмот и радикалниот скептицизам кој го осудува постоењето.

Горгија ги претставил своите нихилистички аргументи во делото „За Небитието“; сепак, оригиналниот текст не постои. Пзнати се неговите неговите аргументи само преку коментарот на Секст Емпирик и на Псевдо-Аристотел За Мелисо, Ксенофан, Горгија.[14] Очигледно Горгија развил три последователни аргументи: прво, дека ништо не постои; второ, дека дури и ако постои, за луѓето е несфатливо; и трето, дека и да постои, тоа сигурно не може да се искаже.

За природата или за небитието

уреди

Во своите списи „За природата или за небитието“, Горгија ја критикува елејската филозофија, која се темели на концептот на „целеисполнетост“ т.е. статичност (ништо не се движи, останува исто), кое е поставено од Зеноновите докази, спротивни на Хераклитовата теза „панта реи“ (се движи, се менува). Важно е да се нагласи дека во овие списи Горгија нема намера да го „измисли“ нихилизмот, како што е долго третирано, туку претставува најстар тип на субјективизам, далеку пред Рене Декарт, со три постулати (понекогаш и како четири, бидејќи последниот постулат се дели на два):

  • НИШТО НЕ ПОСТОИ
  1. Ако нешто постои, мора да е Битие, Небитие или и двете;
  2. Но, не може да биде ниедно од овие;
    1. Не може да е Небитиe;
      1. Небитието не постои;
      2. Оттаму, тоа што постои, што е Битие, не може да е Небитие;
    2. Не може да е и двете;
      1. Не може да е Небитие;
      2. Оттаму, не може да е и двете;
    3. Не може да е Битие;
      1. Ако нешто постои, ако е Битие, мора да е трајно (вечно), создадено (темпорално - временски ограничено), или двете;
        1. Не е темпорално;
          1. Ако е темпорално, тогаш мора да има почеток;
          2. Што значи дека потекнува од тоа што не постои (т.е., Небитието)
          3. Но, Небитието не постои;
          4. Оттаму, не е темпорално;
        2. Не е и двете;
          1. Не може да е или вечно или темпорално;
          2. Оттаму, не може да е и двете;
        3. Не е вечно;
          1. Ако е вечно, тогаш нема почеток;
          2. Што значи дека е бесконечно (апеирас) и без граници;
          3. Што значи дека нема позиција;
            1. Да се има позиција значи да се биде содржано во нешто;
            2. Но за да е нешто неконечно значи да не е содржано;
              1. Содржувачот (контејнерот) е поголем од тоа што содржи;
              2. Но ништо не е поголемо од бесконечното;
              3. Оттаму, бесконечното не е содржано;
            3. Оттаму, бесконечното нема позиција;
          4. Што значи дека е никаде (го нема)
          5. Но за нешто да постои мора да е некаде;
          6. Оттаму, не е вечно;
      2. Понатаму, не може да е Едно;
        1. Ако нешто постои, мора да има големина (волумен);
        2. Но тоа што има големина може да се подели на бесконечно многу нешта;
          1. И да постои најмала ствар, да не може да се подели бесконечно, ќе има должина, ширина, и длабочина;
        3. Оттаму, не може да е Едно;
      3. Понатаму, не може да е Многу;
        1. Многу се добива со додавање на Единици (Едно);
        2. Но Едно не постои;
        3. Оттаму, не може да е Многу;
  3. Оттаму, ништо не постои.
  • АКО НЕШТО ПОСТОИ, ТОА Е НЕСФАТЛИВО (ИЛИ НЕЗАМИСЛИВО)
  1. Човечкиот ум може да замисли Небитие;
    1. Пример, може да замисли коњска кола влечена од коњи кои трчаат на површината на морето, или пак човек кој има крилја;
    2. Такви ствари не постојат и не се стварност (реалитет), тие се Небитие;
    3. Оттаму, човечкиот ум може да замисли Небитие;
  2. Што значи, Небитието е суштината на човечката мисла (како што светлината е суштина на видот, а звукот суштина на слухот);
  3. Што значи, ако Небитието е суштината на човечката мисла, Битието не е суштината на човечката мисла;
  4. Оттаму, човечкиот ум не може да го спознае (сфати) Битието, т.е. тоа што постои (како што очите ја спознаваат светлината, а ушите звукот), па така, постоечките ствари не можат да се замислат — тие единствено можат да се спознаат преку сетилата.
  • АКО НЕШТО Е СФАТЛИВО, ТОГАШ Е НЕПРЕНОСЛИВО (НЕВОЗМОЖНО ДА СЕ ИСКАЖЕ, КОМУНИЦИРА)
  1. Тоа што постои се спознава, но само преку неменливи спознанија од една природа;
    1. На пример, тоа што може да се види е спознаено од сетилото за вид, тоа што се слуша е спознаено од сетилото за слух;
    2. Не постои спознание кое што дозволува да се „види звук“ или „чуе светлина“;
  2. Комуникацијата се сведува на говор (логос), а не за стварите што постојат;
    1. Тоа што го пренесуваме (комуницираме) е говор, а говорот (или поточно, опис на стварите) нема иста природа како стварите кои можат да се спознаат, (т.е., говорот не е звук или светлина, иако со нивна помош се врши пишан или изустен говор т.е. опис);
    2. Понатаму, како што спознанијата имаат една неменлива природа, говорот не може да е дел од Битието (физичкото), кое што е надвор од нас (од нашиот ум, или свест);
    3. Оттаму, говорот не може да се користи како спознание (или сетило) повеќе од тоа на „окото кое слуша“ или на „дланката која мириса“;
    4. Оттаму (како што сетилните органи не можат да ја „споделат“ својата информација кон другите сетилни органи), говорот не може да даде информација за стварта што е спознаена — тој само ја опишува стварта (како што човечкиот ум може да замисли, на пример - цвеќе, истото мора да го опише со помош на говорот, т.е., нема начин директно, од ум во ум, да го пренесе замислениот цвет и обратно);
  3. Оттаму, ако нешто постои и е сфатливо, е непреносливо (невозможно да се искаже).

Реторички иновации

уреди

Горгија вовел реторички иновации кои вклучуваат структура и украс, и воведената парадоксологија - идејата за парадоксална мисла и парадоксално изразување. За овие достигнувања, Горгија се смета за „татко на софистиката“ (Варди 6). Познат бил и по тоа што придонел да се рашири атичкото грчко наречје како јазик на книжевната проза. Горгија бил првиот оратор што беше познат за развивање и предавање на „карактеристичен стил на зборување“ (Матсен, Ролинсон и Суса, 33).

Преживеани реторички дела на Горгија "- Панегирика на Елена (Ἑλένης ἐγκώμιον), Одбраната на Паламед (Ὑπέρ Παλαμήδους ἀπολογία), За непостоењето (Περὶ τοῦ μὴ ὄντος ἢ Περὶ φύσεως) и Епитаф (Επιτάφιος) - ги знаеме од Технаи (Τέχναι), прирачник за реторичко учење, што може да се состоел од модели што треба да се запаметат и да демонстрираат различни принципи на реторичка пракса (Leitch, et al. 29). Иако некои научници тврдат дека секоја работа претставува спротивставени изјави, четирите текстови можат да се прочитаат како меѓусебно поврзани. Од преживеаните дела на Горгија, само Панегирика и Одбрана се верува дека постојат во целина. Во меѓувреме, има свои говори, реторички, политички или други. Голем број од нив ги спомнува и цитира Аристотел, вклучително говорот за хеленското единство, погребната орација за атињаните заробени во војна и краток цитат од Панегирика за Елена. Покрај говорите, има парафрази на трактатот „За природата или непостоењето“. Многу од вклучените дела се фрагментарни и корумпирани па се поставува прашања во врска со веродостојноста и точноста на текстовите што му се припишуваат на Горгија (Консинси 4).

Делата на Горгија имаат за цел да бидат и реторички (убедливи) и перформативни. Секое од неговите дела брани позиции што се непопуларни, парадоксални, па дури и апсурдни. Перформативната природа на списите на Горгија е прикажана со начинот на кој тој игривно му приоѓа на секој аргумент со стилски уреди како пародија, вештачка фигурација и театралност (Consigny 149). Стилот на неговото аргументирање може да се опише како поетика-минус-метар ( poiêsis-minus-meter ). Горгија тврди дека убедливите зборови имаат моќ ( дунами ) што е еквивалентно на онаа на боговите и силна како физичката сила. Во Панегирика, Горгија го споредува ефектот на говорот врз душата со ефектот на лековите врз телото: „Исто како што различните лекови извлекуваат различни хумори од телото - некои ставаат крај на болеста, други на животот - така и зборовите : некои предизвикуваат болка, други радост, некои сејат страв, некои ја разбрануваат публиката до смелост, некои ја полнат душата со злобно убедување “ Панегирика „расправа за сета моќ на јазикот“.

Горгија верувал и дека неговите „волшебни зборови“ ќе донесат заздравување на човечката психа со контролирање на силните емоции. Тој посветил особено внимание на звуците на зборовите, кои, како поезијата, би можеле да ја восхитат публиката. Неговиот цветен, римски стил се чинел дека ја хипнотизира публиката (Херик 42).

За разлика од другите софисти, како што е Протагора, Горгија не се изучувал да подучува арети (извонредност, или, доблест). Тој верувал дека нема апсолутна форма на арет, туку дека е во однос на секоја ситуација. На пример, доблеста кај роб не е иста како доблеста кај државникот. Тој верувал дека реториката, уметноста на убедувањето, е крал на сите науки, бидејќи тој ја гледал како техника со која може да се убеди публика кон кој било тек на дејствување.

Наводи

уреди
  1. ↑ Kahn, Charles H. Routledge Encyclopedia of Philosophy. London: Routledge. ISBN 978-0-415-25069-6.
  2. ↑ Guthrie, W. K. C. (1971). The Sophists. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-511-62738-5.
  3. ↑ Sell, Alan P.F. „Thomson, John Radford (d. 1918)“. The Dictionary of Nineteenth-Century British Philosophers. doi:10.5040/9781350052475-0544.
  4. ↑ ROSENKRANTZ, GARY (2002-05). „The Possibility of Metaphysics: Substance, Identity, and Time“. Philosophy and Phenomenological Research. 64 (3): 728–736. doi:10.1111/j.1933-1592.2002.tb00178.x. ISSN 0031-8205. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
  5. ↑ Gronbeck, Bruce E. (1972-09). „Gorgias on rhetoric and poetic: A rehabilitation“. Southern Speech Communication Journal. 38 (1): 27–38. doi:10.1080/10417947209372169. ISSN 0361-8269. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
  6. ↑ Graham, Daniel W. (2017-05-15). „Presocratic Philosophy“. doi:10.4324/9781315246123. Наводот journal бара |journal= (help)
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 Consigny, Scott Porter, 1947- (2001). Gorgias, sophist and artist. Columbia, S.C.: University of South Carolina Press. ISBN 1-57003-424-9. OCLC 46729354.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  8. ↑ Kenny, Anthony, 1931- (2004). Ancient philosophy. Oxford: Clarendon Press. ISBN 978-0-19-152497-4. OCLC 171039729.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  9. ↑ J. Radford Thomson (1887). A dictionary of philosophy in the words of philosophers. Reeves and Turner. стр. 225.
  10. ↑ Rosenkrantz, G. (2002). The Possibility of Metaphysics: Substance, Identity, and Time*. Philosophy and Phenomenological Research, 64(3), 728-736.
  11. ↑ Gronbeck, B. E. (1972). Gorgias on rhetoric and poetic: A rehabilitation. Southern Journal of Communication, 38(1), 27-38.
  12. ↑ A History of Philosophy from Thales to the Present Time by Friedrich Ueberweg: History of the ancient and mediaeval philosophy, Volume 1, Friedrich Ueberweg, Hodder and Stoughton, 1872 p. 72
  13. ↑ The Crime of Credulity, Herbert Newton Casson,P. Eckler, 1901 p. 15
  14. ↑ McComiskey, Bruce (1997). „Gorgias, "On Non-Existence": Sextus Empiricus, "Against the Logicians" 1.65-87, Translated from the Greek Text in Hermann Diels's "Die Fragmente der Vorsokratiker“. Philosophy and Rhetoric. 30 (1): 45–49. JSTOR 40237935.
 
Викицитат има збирка цитати поврзани со:
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Горгија&oldid=5013068“