Главонози
Октопод
Polbo pulpo galicia
Научна класификација
Царство: Животни
Колено: Мекотели
Класа: Главонози
Cuvier, 1797
Поткласи и редови

Главонози (науч. Cephalopoda) — класа животни од типот мекотели. Во главонозите спаѓаат наутилусите, октоподите и сипите. Тие живеат во морињата и океаните. Во однос на големината, некои од нив достигнуваат и големи димензии како на пример Џиновската сипа која е долга 20 метри и е најголемиот без'рбетник. Тие имаат голема глава околу која се наоѓаат долги пипала со пијавки. Черупката им е редуцирана. Сите главонози се добри пливачи, а опстојуваат како грабливци. Сипите имаат добро развиен нервен систем и големи приметливи очи.

Морфологија и анатомија

уреди

Черупка и мантија

уреди

Само тетрабранхијатите (наутилидите) произведуваат надворешна черупка во оваа класа на мекотели. Надворешно, черупката на наутилусот е кремасто бела со широки црвенкасто-кафеавкасти линии. Внатрешно таа е иридесцентна. Наутилоидната черупка е многу комплексна, закоморена и спирализирана над главата на животното. Дури и ако е извиена, таа е радикално различна отколку таа на полжавите, со што е поделена на попречни септи кои создаваат внатрешни комори. Животното ја населува само последната комора. Како што расте животното, периодично се движи нанапред и постериорниот дел на неговата мантија секретира нова септа. Во средината, септите се перфорирани. Низ овој отвор, еден цевкаст дел од телото наречен сифункула се издолжува од висцералната маса на животното, па сѐ до врвот на најоддалечената комора. Сифункулата секретира гас во овие празни комори, правејќи ја черупката повеќе или помалку пловна, дозволувајќи му на животното да се крева или потонува во водата, според неговите потреби.

Не сите фосилни главонози имаат извиени черупки, ниту пак черупките на сите извиени видови се слични по форма на таа на наутилусот. Предците на главонозите веројатно имале права черупка обликувана како конус, како што се гледа кај најраните фосилни остатоци. Најпознатите фосилни наутилоиди се амонитите.

Надворешните черупки се отсутни кај видовите со две жабри (дибранхии). Лигните имаат внатрешна т.н. сипина коска, а кај октоподите внатрешната черупка е речиси целосно редуцирана.

Циркулација на вода и движење

уреди

Сите главонози пливаат со тоа што брзо ја истиснуваат водата од нивната мантијна празнина. Каламарите се високоспецијализирани пливачи и имаат пар на постериорни, латерални перки кои дејствуваат како стабилизатори. Мантијата содржи како надолжни, така и кружни мускулни фибрили. При инхалација, кружните мускули се опуштаат и надолжните мускули се контрахираат и ја зголемуваат мантијната празнина. Ова создава сукција и ја вовлекува водата во просторот сместен меѓу антериорниот раб на мантијата и главата. Кога мантијната празнина е полна, зголемениот притисок создаден од водата ги поттикнува кружните мускули да се контрахираат, што за возврат го затвора отворот низ кој водата навлегла. Потоа надолжните мускули се контрахираат и ја присилуваат водата низ вентралната тубуларна инка. Силата на истиснатата вода кога таа поминува низ инката го турка животното во спротивен правец. За време на брзо пливање, перките на лигните се припијуваат цврсто до телото. Кога бегаат од грабливци, како големи риби и делфини, лигните често скокаат од водата, а некои видови можат да пропатуваат големи растојанија во воздухот, со што нивните странични перки делуваат како мали "крила".

Наутилусот може исто така што плива со голема брзина. Процесот за оваа дејност е ист како кај лигната, но, истиснувањето на водата се прави кога неговото тело и мускулите на инката се контрахираат, наместо оние на мантијата. Наутилусот често се одмора на дното, формирајќи со своите пипала стабилизирачка платформа.

Октоподите се градени за поседентарен начин на живот. Нивното тело е глобуларно и торбовидно и нема перки. Мантијните рабови се соединети дорзално и латерално за телесните ѕидови, произведувајќи многу помал отвор во мантијната празнина. Октоподите можат да пливаат како лигната, но погрчевито. Меѓутоа, тие обично ползат на карпите од океанското дно. Нивните пипала, кои се наоружани со цицачки дискови, се користат за прилепување за супстратот.

Респираторен систем

уреди

Циркулацијата на водата низ мантијата не само што произведува моќ за пливање, туку и обезбедува кислород за жабрите. Тетрабранхиите имаат четири жабри, а дибранхиите имаат две. Површината на жабрите кај главонозите е многу зголемена и не е цилијарна како кај другите мекотели. Овие цилии се непотребни , бидејќи главонозите се грабливци, а не се хранат со филтрирање на храната. Циркулацијата на водата низ жабрите е обратна од онаа кај полжавите.

Циркулаторен систем

уреди

Циркулаторниот систем е од затворен тип кај сите главонози. Тој е најкомплексен од оние на сите други мекотели.

Циркулаторниот систем на октоподот се состои од едно системско срце и две жабрени срца, две жабрени жлезди (жабри) и крвни садови.

Двете бранхијални срца, кои се наоѓаат во основата на жабрите, ја собираат редуцираната крв (збогатена со CO2) од целото тело. Потоа тие се контрахираат и ја праќаат таа крв низ жабрените капилари. Двете аурикули на срцето потоа ја преземаат сега веќе оксидираната крв (збогатена со кислород) од жабрите и ја предаваат на медијалната вентрикула (комора). Потоа таа ја пумпа крвта низ телото преку антериорна и постериорна аорта, како и низ некои помали садови, сѐ до ткивните капилари.