Вила на фармацевтот Величковиќ во Нишка Бања

Вилата „Величковиќ“ е изградена во 1935 година во Нишка Бања за фармацевтот Драгутин Величковиќ.

Вилата на фармацевтот Величковиќ во Нишка Бања

Историја

По Првата светска војна започнала архитектонската експанзија на градот Ниш. Тогаш се развила граѓанската елита на овој дел од Балканот и Србија, а богатите трговци и индустријалци се мафтале за да го покажат своето ново стекнато богатство. Ниш бил локален центар на југоисточниот дел на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците и морал да има свои одморалишта во непосредна близина. Така градежната еуфорија ги преплавила Нишка Бања и Сокобања. Посебна корист имала Нишка Бања, а меѓу Првата и Втората светска војна биле изградени речиси сите луксузни вили во Нишка Бања. Една од нив е вилата на познатиот нишки богаташ и фармацевт Драгутин Величковиќ. Вилата Величковиќ е изградена по проект на инженер Цветко Анѓелковиќ. На фасадата има натпис на кој се споменува инженерот Ѓорѓе Коваљевски и се претпоставува дека како државен функционер Коваљевски не можел да потпише приватен проект под свое име и дека морал да се заскрие зад овластен инженер како Анѓелковиќ. Интересно е што вилата имала златен громобран од 1,7 кг, кој бил украден за време на реновирањето на зградата во 1967 година. Отворањето на вилата било планирано за 1937 година, но по испуштањето на водата, пукнале сите цевки и била причинета огромна штета на зградата. Таа конечно се населена во 1939 година.

За време на Втората светска војна, вилата ја користеле Германци, Бугари, партизани и четници. Подрумот на вилата го користеле четири армии за стрелање во затворениците. Познато е дека таму биле застрелани 780 затвореници. На подрумските ѕидови и вратите се уште се зачувани нивните последни натписи испишани со крв, клинци, ќумур или нешто изгребано.

Позиција и изглед

Вилата „Величковиќ“ се состои од приземје, два ката и поткровје. На фасадите доминираат хоризонтални елементи; елементите на модерноста, забележливи во диспозицијата на масите, се мешаат со академската димензија на целокупната структура. Главната фасада, на улицата, на приземјето е украсена со дијамантски врвови и обдарена со централна чардак поделена на три дела со масивни столбови кои носат слепи полукружни сводови. На нивото на оваа чардак се наоѓаат централна врата со две крила и две странични врати со едно крило. Два прозорци се поставени симетрично на секоја страна од чардакот. На првиот кат фасадата е украсена со балкон со четири столбови носечки сводови. На овој кат има и правоаголна релјефна декорација на ѕидот на балустрадата и розета над страничните прозорци. Вториот кат се појавува како еден вид купола во која доминира мала, многу ниска купола. Декорацијата на овој кат се заснова на готски трифориум (прозорец во три дела), надграден со фриз со готски аркади и пирамидален покрив на краевите. Голема пространа тераса ја опкружува куполата. Терасата и куполата се одликуваат со карактеристични мавритански елементи. Главниот влез во куќата, монументален по изглед, е на страничната фасада. Дизајнерот на објектот се обидел на сите фасади да им даде поинаков изглед, така што фасадата на дворот има трем со ограда што го потпира балконот. Внатрешноста на куќата, која имала 16 соби, од кои 11 спални, била дизајнирана за потребите за живеење на семејството, а воедно и за професионални потреби на сопственикот, со деловен простор. На приземјето имало аптека, канцеларија, салон, трпезарија, кујна и ходник. Трошоците за изградба резултирале со поскромен мебел во целина. Според идејата на дизајнерот, куќата била изградена така што била вовлечена во парцелата и опкружена со градина. Пространиот двор се намалил со проширување на улицата поради минување на трамвајската линија. Но, Величковиќ не бил задоволен од квалитетот на извршената работа, па поради одредени работи водел тужби против изведувачот на градежните работи.

Архитектура

Надворешноста на вилата е богата со украсни елементи од различни архитектонски стилови - филигранска готика, украсен романтизам, историзам, моравски орнаменти, католички барок, модерен. Авторот на проектот успеал да го реализира објектот со модернизирање на историски елементи, во духот на архитектот Драгиша Брашован кој ја изградил Скарка на улица Делиградска бр. 13, Белград (1926-1927), која денес служи како амбасада Белорусија.

Вилата денес

Вилата Величковиќ била прогласена од Владата на Република Србија во декември 2007 година за споменик на културата. Таа е сведоштво за меѓувоениот подем на Нишка Бања и неговото архитектонско наследство. Денеска вилата е во лоша состојба, фасадата на места е целосно отпадната. Во зградата има станови, а на приземје денес има дуќан.

Поврзано

• Нишка Бања

Надворешни врски

• http://visitniskabanja.org/ Архивирано на 5 февруари 2022 г.
• https://www.dvorcisrbije.rs/