Велушка Тумба

„Велушка Тумба“
Ископини на тумбата
Местоположба	40°55′0″N 21°21′0″E
Основни податоци
Место	Велушина
Општина	Битола
Тип	населба
Период	неолитско време
Портал „Археологија“

Велушка Тумба — археолошко наоѓалиште во битолското село Велушина. Претставува населба од неолитско време. Се наоѓа во непосредната близина на селото Породин, на 400 м од неговата јужна страна и на околу 2 км источно од селото Велушина. Претставува височинка - вештачки подигната тумба што личи на пресечен конус, со елипсовидна основа, поставена во правец исток-запад. Нејзините димензии изнесуваат: 250 м во должина, 150 м во ширина и 0,70 до 5 м во височина. Околниот терен е зарамнет и лежи во југозападниот дел на Пелагониската Котлина. Со оглед на перманентните земјоделски работи, со кои на првите слоеви на тумбата им се нанесени оштетувања, а и заради научниот интерес, во 1971 година се преземени заштитни ископувања кои подоцна, со мали прекини до 1984 година, продолжуваат како систематски. Со овие работи, главно изведени во средиштето на тумбата, е пронајден културен слој од 4 м исполнет со остатоци од живеeње распоредени во четири хоризонта, издвоени еден од друг со танки слоеви од насипана земја, хронолошки и културно поврзани. Во сите овие хоризонти се откриени остатоци од урнатини (куќен лепеж) и подови од куќи правоаголни во основата, градени од материјали и на начини карактеристични за неолитските живеалишта, со таа разлика што дрвената граѓа била масивна, а плетот како и да не бил практикуван. Подовите во последните два хоризонта биле од набиена глина, а во првите имале дрвена супструкција. Врз основа на подвижните наоди, а посебно на типолошките одлики кај керамиката (облици, орнаментика, техники на украсување), а потоа и кај култната пластика, во хронолшка смисла населбата е сместена во времето на постариот неолит. Стратиграфски најстариот хоризонт (IV) - Велушка тумба V, е од крајот на раниот неолит, хоризонтот III - Велушка тумба II, претставува преодна фаза, додека хоризонтите II и I, односно Велушка тумба III-IV, се од средниот неолит.

• Во Велушка тумба I грубата керамика е украсувана со барботин-лепенки и повлекувања со прсти, а фината со орнаменти од бела боја (точки, триаголници, полумесечинки, „сигми“ и стрелки) насликани врз сјајна црвена основа. Од култните предмети се среќаваат стилизирани женски статуетки и отворени жртвеници на четири ногалки со апликации во вид на еленска глава.
• Во Велушка тумба II грубата керамика продолжува со истите облици и орнаменти, а се појавуваат организираниот барботин и украсувањето во импресо-техника. Незначителни се промените и кај фината керамика, со тоа што меѓу старите орнаменти насликани со бела боја се среќаваат уште брановидни ленти, скалесто поставени ленти и неопределени геометриски мотиви. Антропоморфната пластика исто така продолжува, особено отворените жртвеници што асоцираат на куќа со покрив на две води и оние со животински апликации.
• Велушка тумба III и IV, како среднонеолитски, ги имаат речиси истите одлики, како во керамиката така и во култната пластика, со таа разлика што орнаментите во т.н. организиран барботин доминираат, а кај сликаната керамика развлечените триаголници и нејасните геометриски мотиви, додека сигмата и орнаментот во облик на буквата З постепено исчезнуваат. Овде, меѓу култната палстика, како замена за отворените жртвеници се појавуваат жртвениците - модели на куќа со покрив на две води и антропоморфен цилиндар. Наодите од овие два хоризонта наполно се идентични со оние од населбата Тумба што се наоѓа на околу 1 км од Породин. Врз основа на резултатите од оваа населба, предложена е нова хронолошка поделба за неолитот во Пелагонија и со оглед на неговите специфичности во материјалната култура е издвоен во посебна културна група наречена велушко-породинска.

Поврзано

• Садеви — населба од доцноантичко време;
• Велушина;
• Список на археолошки наоѓалишта во Битолско;

Надворешни врски

• Ден со Македонската археологија - Велушка Тумба - фотогалерија од ископувањата во 1977 и 2013 година
• ЗАВРШИЈА ГОДИНАШНИТЕ ИСТРАЖУВАЊА НА ВЕЛУШКА ТУМБА - Утрински Весник (03.10.2013)
• ПРЕДЦИТЕ ПРЕД 8.000 ГОДИНИ ЈАДЕЛЕ ОД УКРАСЕНИ ЧИНИИ Архивирано на 4 март 2016 г. - Дневник (29.11.2013)
• Велушка тумба - најзначајна Пелагониска неолитска населба Архивирано на 10 април 2014 г.