Базелска конвенција
Базелската конвенција за контрола на прекуграничното движење на опасен отпад и нивно отстранување, вообичаено позната како Базелска конвенција - меѓународен договор кој е направен сом цел да го намали движењето на опасниот отпад меѓу државите, а конкретно да спречи пренос на опасен отпад од развиените на помалку развиените земји. Меѓутоа, тој не се однесува на движењето на радиоактивен отпад. Конвенцијата, исто така, има за цел да ги минимизира стапката и токсичноста на создадениот отпад, да обезбеди негово еколошко правилно управување што е можно поблиску до изворот на создавање и да им помогне на земјите во развој во еколошки здраво управување со опасниот и другиот отпад што тие го создаваат.
| Базелска конвенција за контрола на прекуграничното движење на опасен отпад и нивно отстранување | |
|---|---|
| {{{image_alt}}} Логото на Секретаријатот на Базелската конвенција | |
| Тип | Договор на Обединетите нации |
| Потпишан | 22 март 1989[1] |
| Место | Базел, Швајцарија[1] |
| На сила од | 5 мај 1992[1] |
| Услов | Деведесет дена по ратификувањето од најмалку 20 држави потписнички[1] |
| Потписници | 53[1] |
| Странки | 190[1] |
| Чувар | Генерален секретар на Обединетите нации |
| Јазици | Арапски, кинески, англиски, француски, руски, шпански |
| Целосен текст | |
 Basel Convention на Викиизвор | |
basel.int  | |
Конвенцијата била отворена за потпишување на 21 март 1989 година, а стапила на сила на 5 мај 1992 година. Според податоци од септември 2022 година, конвенцијата има 190 страни. Покрај тоа, Хаити и САД ја потпишале конвенцијата, но не ја ратификувале.[2]
По петицијата која била поднесена по ова прашање потпишана од повеќе од милион луѓе од целиот свет, најголем дел од земјите во светот, но не и Соединетите Американски Држави, се согласиле во мај 2019 година за измена на Базелската конвенција за вклучување на пластичниот отпад како регулиран материјал.[3][4] Иако Соединетите Држави не се страна на договорот, извозните пратки на пластичен отпад од САД се „криминален сообраќај штом бродовите ќе излезат на отворено море“, според Базелската акциона мрежа (БАМ) и превозниците за таквите пратки може да се соочат со одговорност, бидејќи транспортот на пластичен отпад е забранет речиси во секоја друга земја.[5]
Историја
уредиСо заострувањето на законите за животна средина (Закон за зачувување и обновување на ресурсите) во развиените земји во 1970-тите, трошоците за отстранување на опасниот отпад драстично се зголемиле. Во исто време, глобализацијата на превозот го олеснило прекуграничното движење на отпадот, а многу помалку развиени земји станале очајни за девизи. Следствено, трговијата со опасен отпад, особено во посиромашните земји, рапидно растела. Во 1990 година, земјите на ОЕЦД направиле извоз од околу 1,8 милиони тони опасен отпад. Иако најголемиот дел од овој отпад бил испорачан во други развиени земји, голем број инциденти од висок профил на фрлање опасен отпад довеле до повици за регулирање.[6]
Еден од инцидентите што довело до создавање на Базелската конвенција бил инцидентот со депонирање на отпадот <i id="mwPA">во Морето Киан</i>, во кој брод што превезувало пепел од градот Филаделфија во САД, кога бил исфрлен половина од товарот на плажа на Хаити. Потоа, бродот пловел многу месеци, менувајќи го името неколку пати. Не можејќи да го истовари товарот во кое било пристаниште, се верувало дека екипажот фрлил голем дел од него во морето.
Друг инцидент се случил во 1988 година кога пет бродови кои превезувале 8.000 барели опасен отпад од Италија до малиот нигериски град Коко во замена за месечна кирија од 100 долари што му се плаќало на Нигериец за користење на неговото обработливо земјиште.
Во периодот од 27 ноември до 1 декември 2006 година бил одржан состанот на кој страните од Базелскиот договор се фокусирале на прашањата за електронскиот отпад и демонтирањето на бродовите.
Зголемената трговија со материјали за рециклирање довела до зголемување на пазарот за користени производи како што се компјутерите. Овој пазар бил проценет во милијарди долари. Во прашање била ставена разликата кога искористените компјутери престануваат да бидат „стока“ и стануваат „отпад“.
Од септември 2022 година, 190 страни биле дел од договорот, кој вклучува 187 земји-членки на ОН, Куковите Острови, Европската Унија и државата Палестина. Шесте земји-членки на ОН кои не се страни на договорот се Источен Тимор, Фиџи, Хаити, Сан Марино, Јужен Судан и Соединетите Американски Држави.[1]
Дефиниција за опасен отпад
уредиСпоред дефиницијата, отпадот спаѓа под опсегот на конвенцијата доколку е во категоријата отпад наведен во Анекс I од конвенцијата и доколку покажува една од опасните одлики содржани според Анекс III.[7] Со други зборови, потребно е да биде наведено за неговиот тип и да поседува одлика како што е експлозивна, запалива, токсична или корозивна. Другиот начин на кој отпадот може да потпадне под опсегот на конвенцијата е ако тој се дефинира или се смета за опасен отпад според законите на земјата која го врши извозот, земјата увозник или која било од земјите на транзит.[8]
Дефиницијата на поимот отстранување е дадена во членовите 2 и 4 и единствено се однесува на Анекс IV, кој дава список на операции што се подразбираат како отстранување или обновување. Примерите за отстранување се широки, вклучувајќи обновување и рециклирање.
Алтернативно, за еден отпад да потпадне под опсегот на конвенцијата, доволно е тој да биде вклучен во Анекс II, во кој се наведени други отпади, како што се отпадот од домаќинствата и остатоците што доаѓаат од согорувањето на отпадот од домаќинството.[9]
Од друга страна, не се опфатени радиоактивниот отпад што е покриен со други меѓународни системи за контрола и отпадот од нормалното функционирање на бродовите.
Анекс IX се обидува да го дефинира отпадот кој не се смета за опасен отпад и кој би бил исклучен од опсегот на Базелската конвенција. Меѓутоа, доколку овие отпади се контаминирани со опасни материјали до степен што може да покаже одлика на Анекс III, тие не се исклучени.
Обврски
уредиПокрај условите за увоз и извоз на горенаведениот отпад, според конвенцијата постојат строги барања за известување, согласност и следење за движење на отпадот преку националните граници. Треба да се напомене дека конвенцијата поставува општа забрана за извоз или увоз на отпад помеѓу страни и нестраните. Исклучок од ова правило се смета кога отпадот е предмет на друг договор кој не и се спротивставува на Базелската конвенција. САД се значајна земја која не е потписничка конвенцијата и имаат голем број такви договори за дозвола на превоз на опасен отпад во земјите од Базелската конвенција.
Советот на Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД), исто така, има свој систем за контрола што го регулира прекуграничното движење на опасните материјали меѓу земјите-членки на ОЕЦД. Ова, меѓу другото, им овозможува на земјите од ОЕЦД да продолжат да тргуваат со отпад со земји како САД кои не ја ратификувале Базелската конвенција.
Земјите кои се потписници на конвенцијата мора да ги почитуваат забраните за увоз на други страни.
Членот 4 од Базелската конвенција повикува на севкупно намалување на создавањето отпад. Со охрабрување на земјите да го чуваат отпадот во нивните граници и што е можно поблиску до неговиот извор на создавање, внатрешните притисоци треба да обезбедат стимулации за намалување на отпадот и спречување на загадувањето. Генерално, на страните им е забрането да извезуваат опфатен отпад или да увезуваат опфатен отпад од, кои не се членки на Конвенцијата.
Конвенцијата наведува дека нелегалниот сообраќај со опасен отпад е криминален, но не содржи одредби за извршување.
Според член 12, страните се упатени да усвојат протокол со кој се утврдуваат правила и процедурите за одговорност кои се соодветни за штетата што доаѓа од движењето на опасниот отпад преку границите.
Сегашниот консензус е дека со оглед на тоа што просторот не е класифициран како „земја“ според конкретната дефиниција, извозот на е-отпад на некопнени локации нема да биде покриен.
Амандман за забрана
уредиПо првичното усвојување на конвенцијата, некои најмалку развиени земји и еколошки организации тврделе дека конвенцијата не опфатила доволно точки. Многу нации и невладини организации се залагале за целосна забрана за испорака на целиот опасен отпад во земјите во развој. Особено, првичната конвенција не забранувала извоз на отпад на која било местоположба освен на Антарктикот, туку само барала систем за известување и согласност познат како „претходна информирана согласност“. Понатаму, многу трговци со отпад се обиделе да го искористат доброто име на рециклирањето и да започнат да го оправдуваат целиот извоз како преместување на дестинации за рециклирање. Многумина верувале дека е потребна целосна забрана, вклучително и извоз за рециклирање. Овие грижи довеле до неколку регионални забрани за трговија со отпад, вклучувајќи ја и конвенцијата од Бамако.
Лобирањето на конференцијата во Базел во 1995 година од страна на земјите во развој, Гринпис и неколку европски земји, како што е Данска, довело до усвојување на амандман на конвенцијата во 1995 година наречен Амандман за забрана од Базел на Базелската конвенција. Амандманот бил прифатен од 86 земји [10] и Европската Унија, но не стапил во сила (бидејќи за тоа е потребна ратификација од три четвртини од земјите-членки на конвенцијата). На 6 септември 2019 година, Хрватска станала 97-та земја што го ратификувала амандманот кој требало да стапи на сила по 90 дена на 5 декември 2019 година. Според амандманот, тој забранува извоз на опасен отпад од списокот на развиени (најчесто ОЕЦД ) земји во земјите во развој. Базелската забрана се применува за извоз од која било причина, вклучително и рециклирање. Областа на посебна грижа за застапниците на амандманот била продажбата на бродови за спасување, кршење (рециклирање) на бродови. Амандманот за забрана бил жесток противник од голем број индустриски групи, како и нации, вклучувајќи ги Австралија и Канада. Бројот на ратификација за стапување во сила на Амандманот за забрана е во фаза на расправа: Амандманите на конвенцијата влегуваат во сила по ратификацијата на „три четвртини од земјите кои ги прифатија“ [чл. 17,5]; досега, земјите од Базелската конвенција сè уште не можат да се договорат дали тоа ќе биде три четвртини од земјите што беа страни на Базелската конвенција кога беше усвоена забраната или три четвртини од сегашните страни на конвенцијата. Статусот на ратификациите на амандманите може да се најде на мрежното место на Секретаријатот на Базел.[11] Европската унија целосно ја спровела Базелската забрана во својата Регулатива за транспорт на отпад, правејќи ја правно обврзувачка за сите земји-членки на ЕУ. Норвешка и Швајцарија на сличен начин целосно ја имплементирале Базелската забрана во нивното законодавство.
Во пресред на блокадата во врска со стапувањето во сила на Амандманот за забрана, Швајцарија и Индонезија започнале „Иницијатива предводена од земјата“ (CLI) за да разговараат на неформален начин како да се осигури дека прекуграничното движење на опасниот отпад, особено за земјите во развој и земјите со економии во транзиција, не доведуваат до несоодветно управување со опасниот отпад. Оваа дискусија има за цел да ги идентификува и изнајде решенијата за причините зошто опасниот отпад сè уште се носи во земји кои не се во можност да го третираат на безбеден начин. Мрежното есто на Базелската конвенција информира за напредокот на оваа иницијатива.[12]
Регулирање на пластичниот отпад
уредиВо пресрет на овие негодувања, во мај 2019 година, повеќето земји во светот, но не и САД, се согласиле да ја изменат Базелската конвенција за да го вклучи пластичниот отпад како регулиран материјал.[3] Се проценува дека светските океани содржат 100 милиони метрички тони пластика, а до 90% од оваа количина потекнува од извори од копно. САД, кои произведуваат годишно 42 милиони метрички тони пластичен отпад, повеќе од која било друга земја во светот,[13] се спротивставиле на амандманот, но бидејќи не се страна на договорот, немале можност да гласаат на него за да се обидат да го блокираат истиот. Информациите за и визуелните слики од дивиот свет, како што се морските птици, голтањето пластика и научните наоди дека наночестичките продираат низ крвно-мозочната бариера, било објавено дека го поттикнале јавното чувство за координирана меѓународна правно обврзувачка акција. Над милион луѓе ширум светот потпишале петиција барајќи официјална акција.[3][4][14] Иако САД не се страна на договорот, извозните пратки на пластичен отпад од САД се „криминален сообраќај штом бродовите ќе излезат на отворено море“, според Базелската акциона мрежа (БАН) и превозниците за таквите пратки може да се соочат со одговорност, бидејќи Базелската конвенција изменета во мај 2019 година забранува транспорт на пластичен отпад речиси во секоја друга земја.[5]
Базелската конвенција содржи три главни записи за пластичниот отпад во Анекс II, VIII и IX од Конвенцијата. Амандманите за пластичен отпад на конвенцијата денес се обврзувачки за 186 држави. Покрај тоа што ќе се осигура дека трговијата со пластичен отпад е потранспарентна и подобро регулирана, според Базелската конвенција, владите мора да преземат чекори не само за да обезбедат еколошки здраво управување со пластичниот отпад, туку и да се справат со пластичниот отпад на неговиот извор.[15]
Наводи
уреди- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 „Status as at 13 January 2013“. United Nations Treaty Database. Архивирано од изворникот на 9 September 2012. Посетено на 13 January 2013."Status as at 13 January 2013". United Nations Treaty Database. Archived from the original Архивирано на 9 септември 2012 г. on 9 September 2012. Retrieved 13 January 2013.
- ↑ „Parties to the Basel Convention“. www.basel.int. Архивирано од изворникот на 14 June 2013. Посетено на 31 May 2013.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 UN Environment Programme, 12 May 2019 "Governments Agree Landmark Decisions to Protect People and Planet from Hazardous Chemicals and Waste, Including Plastic Waste"
- ↑ 4,0 4,1 Phys.org, 10 May 2019 "180 Nations Agree UN Deal to Regulate Export of Plastic Waste"
- ↑ 5,0 5,1 The Maritime Executive, 14 March 2021 "Report: U.S. Plastic Waste Exports May Violate Basel Convention"
- ↑ Krueger, Jonathan (2001). Stokke, Olav; Thommessen, Øystein (уред.). Yearbook of International Co-operation on Environment and Development 2001/2002. Earthscan Publications. стр. 43–51.
- ↑ art 1 al a
- ↑ art 1 al b
- ↑ „Архивиран примерок“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 14 February 2015. Посетено на 2015-02-14., p.16
- ↑ Convention, Basel. „Ratification of the Basel Convention Ban Amendment“. www.basel.int. Архивирано од изворникот на 24 February 2014.
- ↑ „Ban Amendment“. 15 December 2004. Архивирано од изворникот на 15 December 2004.
- ↑ Convention, Basel. „Basel Convention Home Page“. www.basel.int. Архивирано од изворникот на 7 January 2010.
- ↑ National Geographic, 30 Oct. 2020, "U.S. Generates More Plastic Trash than Any Other Nation, Report Finds: The Plastic Pollution Crisis Has Been Widely Blamed on a Handful of Asian Countries, But New Research Shows Just How Much the U.S. Contributes"
- ↑ The Guardian, 10 May 2019, "Nearly All Countries Agree to Stem Flow of Plastic Waste into Poor Nations: US Reportedly Opposed Deal, which Follows Concerns that Villages in Indonesia, Thailand and Malaysia Had ‘Turned into Dumpsites’"
- ↑ Environment, U. N. (2021-10-21). „Drowning in Plastics – Marine Litter and Plastic Waste Vital Graphics“. UNEP - UN Environment Programme (англиски). Посетено на 2022-03-21.