Википедија

Човган

Човган или Чоган — спортска тимска игра со коњи што потекнува од антички Иран (Персија).[1] Се сметала за аристократска игра и се одржувал на посебно поле, на специјално обучени коњи. Играта била широко распространета меѓу азиските народи. Се играла во Иран, Азербејџан, Таџикистан и Узбекистан.[2]

Минијатура од 16 век прикажува човганска игра во приказната за Хосроу и Ширин од Низами Ганџави

Во 2013 година, човкан во Република Азербејџан бил вклучен во списокот на УНЕСКО за нематеријално културно наследство со итна потреба од заштита.[3]

Историја уреди

Човган потекнувал од антички Иран (Персија) и бил персиски национален спорт кој интензивно го играле благородниците.[1] Жените играле исто како и мажите. Човган настанал во средината на првиот милениум од нашата ера, како тимска игра. Била во тренд во текот на вековите на Блискиот Исток. Фрагменти од играта биле периодично прикажувани во антички минијатури, а детални описи и правила на игра биле дадени и во античките ракописи. Човган била иранска традиционална игра за јавање, придружена со музика и раскажување приказни.[4] Некои автори наведуваат датуми од 5 век п.н.е. (или порано)[5] до 1 век од нашата ера[6] за неговото потекло од Медијците. Секако, најраните записи за поло биле од Медијанците (древен ирански народ).[7] Според Оксфордскиот речник на доцната антика, полото (познато како чоуган на средноперсиски, т.е. човган), била персиска игра со топка и важна забава на дворот на Сасанидско Царство (224–651).[8] Тоа била исто така дел од кралското образование за сасанидската владејачка класа.[8] Царот Шапур II научил да игра поло кога имал седум години во 316 година н.е.

Англичаните имале значајна улога во развојот на играта и пренесувањето на играта во Европа и низ светот. Така, човган, донесен од Индија во Англија во 19 век, станал попопуларен, а додавањето на нови правила ја проширило оваа игра во Европа и САД. Имено, на иницијатива на Англичаните, оваа игра го добила денешното име „поло“ и била вклучена во програмата на Олимписките игри одржани во 1900 година во Париз. На натпреварите учествувале пет екипи од три земји.

Човган во Иран уреди

 
Плоштадот Накш-е Јахан во Исфахан е место на средновековно кралско поле поло.[9]

Човган[10][11] бил дел од кралското образование за сасанидската владејачка класа. Соседната Византија го усвоија човган од Сасанидите, каде играта се нарекувала циканион.[8] За време на владеењето на Теодосиј II, римскиот царски двор почнал да игра циканион.[8] До времето на династијата Танг (618–907), рекордите за поло биле добро воспоставени во Кина.[7][12]

Поло, на почетокот, била игра за обука на коњаничките единици, обично за гардата на кралот или другите елитни трупи.[13] Со текот на времето, полото станало ирански национален спорт што го играле главно благородниците. Жените, како и мажите ја играле играта, како што е наведено од референците за кралицата и нејзините дами кои го ангажирале кралот Хосров II Парвиз и неговите дворјани во 6 век од н.е.[14] Секако, персиската литература и уметност ни ги даваат најбогатите извештаи за поло во антиката Фирдуси. Во најраната верзија, Фирдуси го романтизирала меѓународниот натпревар помеѓу туранската сила и следбениците на Сијаваш, легендарен ирански принц од најраните векови на царството; поетот бил елоквентен во своите пофалби за вештините на Сијаваш на полето за поло. Фирдуси раскажувал и за царот Шапур II од династијата Сасанија од IV век, кој го научил да игра поло кога имал само седум години.

 
Фудбалерите на Азербејџан играат човган во 12-от Куп на унијата

Султанот Кутб ал-Дин Ајбак, туркиски воен роб од денешен Северен Авганистан, кој потоа станал цар на Северна Индија, владеел само четири години, од 1206 до 1210 година, но умрел случајно во 1210 година играјќи поло. Додека играл поло на коњ, коњот му паднал, а Ајбак бил набиен на столбот од седлото. Тој бил погребан во близина на чаршијата Анаркали во Лахоре (сега во Пакистан).

 
Персиска минијатура од поемата Гај-О-Чавган („Топката и Поло-малетот“) за време на династијата Сафавиди во Персија, која прикажува дворјани на коњ како играат игра поло, 1546 н.е.

Подоцна, поло било пренесено од Персија во други делови на Азија, вклучувајќи го Индискиот Потконтинент[15] и Кина, каде што бил модерен за време на династијата Танг и често прикажан на слики и статуи. Вредна за обука на коњаница, играта се играла од Цариград до Јапонија до средниот век . Таа е позната на исток како Игра на кралевите.[14] Се вели дека името поло потекнува од тибетскиот збор „pulu“, што значи топка.[16] Во 2017 година, чоган во Исламската Република Иран бил вклучен во листата на културно наследство на УНЕСКО.[4]

Поврзано уреди

Наводи уреди

  1. ↑ 1,0 1,1 „The origins and history of Polo“. Historic UK (англиски). Посетено на 2020-10-04. It is since these origins in Persia that the game has often been associated with the rich and noble of society; the game was played by Kings, Princes and Queens in Persia.
  2. ↑ В. Парфенов. (2004). Кавказские национальные конные игры. HORSE.RU. Архивирано од изворникот на 2019-06-06. Посетено на 2012-09-04.
  3. ↑ Chovqan, a traditional Karabakh horse-riding game in the Republic of Azerbaijan
  4. ↑ 4,0 4,1 „Chogān, a horse-riding game accompanied by music and storytelling“.
  5. ↑ R. G. Goel, Veena Goel, Encyclopaedia of sports and games, Published by Vikas Pub. House, 1988, excerpt from page 318: Persian Polo. Its birthplace was Asia, and authorities credit Persia with having devised it about 2000 BC..
  6. ↑ Steve Craig, Sports and games of the ancients, Published by Greenwood Publishing Group, 2002, ISBN 0-313-31600-7, p. 157.
  7. ↑ 7,0 7,1 Singh, Jaisal (2007). Polo in India. London: New Holland. стр. 10. ISBN 978-1-84537-913-1.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Николсон, Оливер, уред. (2018). „polo“. The Oxford Dictionary of Late Antiquity. Оксфорд: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-866277-8.
  9. ↑ „Playing Polo in Historic Naqsh-e Jahan Square?“. Payvand.com. 29 October 2007. Посетено на 25 January 2012.
  10. ↑ Janin, Raymond (1964). Constantinople Byzantine. Développement Urbaine et Répertoire Topographique (француски). Paris, France: Institut Français d'Etudes Byzantines. стр. 118–119.
  11. ↑ „Welcome to Encyclopaedia Iranica“.
  12. ↑ Finkel, Irving L; MacKenzie, Colin (2004). „Chapter 22, Polo: The Emperor of Games“. Asian games: the art of contest. New York: Asia Society. стр. 283. ISBN 978-0-87848-099-9.
  13. ↑ Празен навод (help)
  14. ↑ 14,0 14,1 „Polo History“. Архивирано од изворникот на 2010-09-25.
  15. ↑ Malcolm D. Whitman, Tennis: Origins and Mysteries, Published by Courier Dover Publications, 2004, ISBN 0-486-43357-9, p. 98.
  16. ↑ Sports and Games of the 18th and 19th centuries by Robert Crego. page 25. Published 2003. Greenwood Press. Sports & Recreation. 296 pages ISBN 0-313-31610-4

Надворешни врски уреди

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Човган&oldid=5079661“