Терапсиди

Терапсиди Период: Долен перм–долна креда,
Илустрација на Pristerognathus, тероцефалиски терапсид.
Научна класификација
Царство:	Animalia
Колено:	Chordata
Потколено:	Vertebrata
Класа:	Synapsida
Ред:	Therapsida * Broom, 1905
Клади
Подред †Biarmosuchia * (нерангирано) †Eutherapsida Подред †Dinocephalia Инфраред †Anteosauria Инфраред †Tapinocephalia (нерангирано) †Neotherapsida Подред †Anomodontia * Инфраред †Dicynodontia (нерангирано) Theriodontia * Подред Cynodontia * Подред †Gorgonopsia Подред †Therocephalia

Терапсидите (Therapsida) образуваат група на синапсиди која ги вбројува цицачите и нивните непосредни еволутивни предци. Терапсидите се наследници на сфенокодонтите (парафилетска подгрупација на пеликосаури). Пеликосаурите биле доминантната синапсидна групација од среден карбон и перм (пред 300-240 милиони години) и вбројувале такви животни како диметродонот. Терапсидите прво се јавиле во фосилниот запис за време на среден перм (пред 270 м.г.), а потоа исчезнале за време на рана креда (пред 120 м.г.). Во текот на овој период тие биле разновиден и широко распространет ред на животни.

Еволуција

Пеликосаурите започнале да развиваат хетеродонтни заби, односно заби кои се диференцијално специјализирани за одредени задачи. Овој тренд продолжил во терапсидната вилица каде може да се најде првобитниот бауплан на мамалиското забало; присутни се секачи, песјаци и катници. За разлика од пеликосаурите кои имале издолжена става, кај терапсидите екстремитетите биле поставени веднаш под телото, нешто што повеќе наликува на нивните современи мамалиски наследници. Исто така, кај терапсидите се појавуваат и се згуснуваат влакната (како една одлика на цицачите). Друга забележлива одлика која ги одделила терапсидите од пеликосаурите биле двојните тилни кондили (точката на зглобување на черепот и ‘рбетниот столб). Единствената друга групација на животни каде се среќаваат двојни тилни кондили се водоземците, но тоа е како резултат на конвергентна еволуција наместо заедничко потекло.

Систематика

Постојат две поголеми групации на терапсиди: месојадни териодонти и растениејадни аномодонти. И тука постои кладистички спор, бидејќи некои научници ги сметаат овие групации за различни клади, а додаваат и трета група: диноцефали (нема непосредна врска во диносаурусите). Териодонтите биле најразнообразните месојади од горен перм и биле предци на цинодонтите, кои, пак, се предци на цицачите.

На крајот од тријас, терапсидите и нивните наследници забележале пад. Една група на диапсиди позната како група на диносауруси набрзо станале доминантни сувоземни ‘рбетници. Терапсидите и цицачите биле маргинализирани во помали еколошки ниши, па затоа само оние животни кои можеле да се адаптираат на оваа промена преживеале. Цицачите успеале да го пребродат овој период, но не и терапсидите кои изумреле.

Меѓутоа, во раните 1990-ти во Алберта бил пронајден фосил кој укажува на тоа дека барем еден вид на цинодонт (Chronoperates paradoxus) успеал да преживее и до палеоцен (пред 55 м.г.).

Литература

• Thomas S. Kemp: The Origin & Evolution of Mammals. Oxford University Press, Oxford 2005. ISBN 0-19-850761-5.
• Robert L. Carroll: Paläontologie und Evolution der Wirbeltiere. Thieme-Verlag, Stuttgart, 1993, ISBN 3-13-774401-6
• Oskar Kuhn: Die Säugetierähnlichen Reptilien. A. Ziemsen Verlag, 2003, ISBN 3-89432-797-9
• Bruce S. Rubidge & Christian A. Sidor: Evolutionary patterns among permo-triassic Therapsids. Annu. Rev. Ecol. Syst. 2001. 32:449–80.

Надворешни врски

• "Therapsida: Mammals and extinct relatives" Tree of Life
• "Therapsida: overview Архивирано на 17 јуни 2006 г." Palaeos