Праведници меѓу народите

Праведниците меѓу народите (хебрејски: חֲסִידֵי אֻמּוֹת הָעוֹלָם Умот ха-Олам)) — највисоко израелско граѓанско признание на лица од нееврејско потекло, кое го доделува Институтот на сеќавање на холокаустот на мачениците и хероите Јад Вашем во Ерусалим.

Историјат уреди

Терминот Праведници меѓу народите првично значел, во еврејската традиција, луѓе од нееврејско потекло кои биле добри и побожни луѓе. Според оваа традиција, големиот збир закони и прописи содржани во Тора, но исто така и во книгите на Мишна, Гемара и усните преданија (мицва), се однесуваат само на Евреите кои ги наследиле должностите од нивните предци. Спротивно на тоа, неевреите треба да ги почитуваат само едноставните и очигледни, речиси општо прифатени седум закони на Ное, усвоени по Потопот, како што е забраната за убивање луѓе или јадење месо исечено од живо животно.

Јудаизмот учи дека „Ако човек уништи еден живот, тоа е како да го уништил целиот свет. И ако некој спаси еден живот, тоа е како да го спасил целиот свет“ (Вавилонски Талмуд, Синедрин, 37а).

Авторите на двотомната Енциклопедија на праведниците меѓу народите (англ.: The Encyclopedia of the Righteous Among the Nations) спровеле студија во која ги анализирале мотивите на дејствијата на луѓето што ги спасувале Евреите за време на Втората светска војна и издвоиле неколку групи. Најголемата група (49% од испитаниците) била групата што ги спасувала Евреите поради нивното долгогодишно пријателство уште пред војната. На второ место (43%) се хуманитарните мотиви кои произлегуваат од несогласувањето со нехуманиот третман на Евреите, кои најчесто се преземале спонтано поради моралност. Останатите се: политички и идеолошки 5,75%, верски 2,1%, од кои 0,7% религиозни. Во групата на праведници имало дури и антисемити, наречени спасувачки антисемити, чиј процент бил 0,17% ^[2] .

На 6 март 2013 година започна да се слави Европскиот ден на Комеморација на праведниците. Одбележувањето било поддржано, меѓу другото и од Европскиот парламент ^[3] во 2012 година.

Принципи и критериуми уреди

Медалот и дипломата биле утврдени со декрет во 1963 година од страна на Кнесетот (Парламентот на Израел). Медалот го содржи натписот од Талмудот „Кој ќе спаси еден живот - го спасува целиот свет“.

Жирито на Меморијалниот институт Јад Вашем доделува признанија на поединци и семејства кои ги ризикувале своите животи за да ги спасат Евреите од холокаустот за време на Втората светска војна. Францускиот град Ле Шамбон-сир-Лињон, холандскиот Нивланд, Данското движење на отпорот, штрајкот од 25-26 февруари 1941 година во Амстердам и Полскиот совет за помош на Евреите (Жегота), исто така биле одликувани. Право да поднесат барања за доделување на признанието се самите спасени или нивни роднини. Порано освен орден и диплома, праведниците имале право да засадат и свое дрво во паркот околу седиштето на Институтот, но поради недостаток на простор тоа веќе не се прави.

Лицето кое добива признание на Праведник е одликувано со специјално искован медал со неговото име, почесна диплома и привилегија да го внесе своето име на почесниот ѕид во градината на праведниците во Јад Вашем. Одликувањата се доделуваат на свечена церемонија во Израел или во земјата на живеење на тоа лице, каде што има дипломатски претставници на Израел. На овие церемонии често присуствуваат претставници на локалната самоуправа или локалните власти и се известуваат и медиумите. Законот Јад Вашем го овластува Институтот Јад Вашем да им додели на праведниците, како признание за нивните заслуги, почесно државјанство на државата Израел, а доколку е починат/та, да му додели комеморативно државјанство.

Секое лице признаено како праведник меѓу народите има право да добие сертификат од Јад Вашем. Ако лицето е починато, нивното семејство има право да поднесе барање за комеморативно државјанство. Политика на Јад Вашем е да ја продолжи програмата сè додека се поднесуваат апликации за оваа титула, поддржани со силни докази кои ги исполнуваат поставените критериуми.

Важни критериуми:

Спасениот мора да биде Евреин, а лицето кое му го спасило животот не може да биде од еврејска националност.
Не смее да има материјална корист (прифатливо е надоместување на трошоците, на пример, за храна или домување).
Спасувањето мора да било поврзано со одреден ризик по животот или слободата на спасителот.

Бројот на барања за вакви признанија е околу 600 годишно, од кои околу 20% се одбивани.

Праведникот што живее во Израел добива месечна финансиска поддршка еднаква на просечната плата. Покрај тоа, тој и неговата сопруга добиваат 8-дневен здравствен додаток и бесплатни здравствени услуги, врз основа на израелскиот закон за осигурување. Во моментов има неколку десетици луѓе вакви корисници.

Праведникот кој има финансиски потешкотии е поддржан, каде и да живее, од Еврејската фондација за праведниците, филантропска организација основана во Њујорк. Фондот Ана Франк, со седиште во Базел, Швајцарија, наоѓа луѓе на кои им е потребна медицинска помош.

Статистика уреди

Почести им биле доделени на 27.712 луѓе (состојба во јануари 2020 година) ^[4] :

Mесто	Земја на потекло	Број на одликувани
1	Полска	7 112
2	Холандија	5 851
3	Франција	4 130
4	Украина	2 659
5	Белгија	1 767
6	Литванија	916
7	Унгарија	869
8	Италија	734
9	Белорусија	669
10	Германија	638
11	Словачка	615
12	Грција	357
13	Русија	215
14	Србија	139
15	Латвија	138
16	Хрватска	120
17	Р. Чешка	119
18	Австрија	112
19	Молдавија	79
20	Албанија	75
21	Романија	69
22	Норвешка	67
23	Босна и Херцеговина Швајцарија	49
25	Ерменија	24
26	Велика Британија	22
28	Бугарија	20
29	Словенија	15
30	Северна Македонија Шведска	10
32	Шпанија	9
33	САД	5
34	Естонија, Португалија	3
36	Бразил, Индонезија, Чиле, Перу, Р. Кина	2
41	Црна Гора, Египет, Еквадор, Грузија, Ирска, Јапонија, Куба, Луксембург, Салвадор, Турција, Виетнам	1