Планетезимал
Планетезималите се цврсти предмети сметани дека постојат во протопланетарните дискови и остаточните дискови. Според планетарната хипотеза на Чемберлин - Мултон, за нив се верува дека се создадени од космички зрна прав. Се верува дека се создале околу 4,6 милијарди години во Сончевиот Систем, тие се вредни во студиите за создавање на истиот.
Создавање
уредиШироко прифатена теорија на планетарно создавање, т.н. планетезимална хипотеза, планетезималната хипотеза на Чембрлин-Мултон и таа на Виктор Сафронов, вели дека планетите се создваат од космички прашести зрна кои се судираат и се држат за да создадат поголеми и поголеми тела. Кога телата достигнуваат големини од приближно еден километар, тогаш тие можат да се привлечат едни со други директно преку нивната меѓусебна гравитација, енормно помагајќи на натамошен раст во протопланети со големина на месечината. Вака често се дефинираат планезолимите. Телата кои се помали од планетезималите мора да се потпираат на Брауновото движење или турбулентни движења во гасот за да предизвикаат судири што можат да доведат до додржување. Механиката на судири и механизмите на додржување се сами по себе сложени процеси.[2][3] Алтернативно, планетезималите можат да се создаваат во многу густ слој на зрна од прашина што се подложуваат на колективна гравитациска нестабилност во средината на рамнината на протопланетарниот диск или преку концентрацијата и гравитацискиот колапс на ројот на поголемите честички во проточните нестабилности. Многу планетезимали на крајот се распаѓаат за време на насилни судири, како што може се случило со 4 Веста[4] и 90 Антиопа,[5] но неколку од најголемите планетезимали може да преживеат вакви средби и да продолжат да прераснуваат во протопланети и подоцнежни планети.
Планетезимали во Сончевиот Систем
уредиОпшто земено, се смета дека пред околу 3,8 милијарди години, по еден период познат како Доцното тешко бомбардирање, повеќето планетезимали во рамките на Сончевиот Систем или биле исфрлени од Сончевиот Систем во целост, во далечни ексцентрични орбити како Ортовиот Облак, или се судриле со поголеми предмети, поради редовните гравитациски тегнења од големите планети (особено Јупитер и Нептун). Неколку планетезимали може да бидат заробени како месечини, како што се Фобос и Дејмос (месечините на Марс) и многу од малите високонаклонети месечини на џиновските планети.
Планетезималите кои преживеале до денес, се вредни за науката, бидејќи содржат информации за создвање на Сончевиот Систем. Иако нивните надворешности се подложени на интензивно сончево зрачење што може да ја смени нивната хемија, нивните ентериери содржат беспрекорен материјал суштински недопрен уште од создавањето на планетата. Ова го прави секој планетезамал „ временска капсула“, а нивниот состав може да ги открие состојбите во Сончевата маглина од која е создаден нашиот планетарен систем. Најпримитивните планетезимали што ги посетило вселенското летало се дводопрениот Арокот.[6]
Дефиниција на планетезимал
уредиЗборот планетезимал (planetesimall) потекнува од математичкиот концепт инфинитезимал (infinitesimal) и буквално значи крајно мал дел од една планета.
Додека името секогаш се применува на малите тела за време на процесот на создавање на планетите, некои научници го користат и терминот планетезимал како општ термин за да се однесуваат на многу мали тела на Сончевиот Систем - како астероиди и комети - кои се оставени од процесот на создавање. Група од водечките светски стручњаци за создавање на планети одлучила на конференција во 2006 година[7] за следнава дефиниција за планетезимал:
Планетезимал е цврст предмет што се јавува при акумулацијата на орбиталните тела чија внатрешна сила е доминирана од само-гравитација и чија орбитална динамика не е засегната значително од влечење на гас. Ова одговара на предмети поголеми од приближно 1 км во сончевата маглина.
Телата доволно големи, не само да се држат заедно со гравитација, туку да го променат патот на карпите кои се приближуваат преку растојанија од неколку радии започнуваат да растат побрзо. Овие тела, поголеми од 100 км до 1000 км, се нарекуваат ембриони или протопланети.[8]
Во тековниот Сончев Систем, овие мали тела обично се класифицираат според динамика и композиција и може последователно да еволуираат[9][10][11] да станат комети, предмети на Кајперовиот Појас или тројански астероиди, на пример. Со други зборови, некои планетезимали станале други типови на тела откако завршило планетарното создавање и може да биде наведено како било кое од двете имиња.
Горенаведената дефиниција не е одобрена од Меѓународниот астрономски сојуз и други работни групи можат да изберат да усвојат иста или различна дефиниција. Исто така, не постои точна линија за раздвојување помеѓу планетезималот и протопланетата.
Забелешки и наводи
уреди- ↑ Harrington, J.D.; Villard, Ray (24 април 2014). „RELEASE 14-114 Astronomical Forensics Uncover Planetary Disks in NASA's Hubble Archive“. NASA. Архивирано од изворникот на 25 април 2014. Посетено на 14 јуни 2020.
- ↑ Blum, Juergen; Wurm, Gerhard (2008). „The Growth Mechanisms of Macroscopic Bodies in Protoplanetary Disks“. Annual Reviews. Архивирано од изворникот на 2019-11-03. Посетено на 2020-06-14.
- ↑ Singh, Chamkor; Mazza, Marco (2018). „Early-stage aggregation in three-dimensional charged granular gas“. American Physical Society. стр. 022904. doi:10.1103/PhysRevE.97.022904.
- ↑ Savage, Don; Jones, Tammy; Villard, Ray (1995). „Asteroid or Mini-Planet? Hubble Maps the Ancient Surface of Vesta“. Hubble Site News Release STScI-1995-20. Посетено на 14 јуни 2020.
- ↑ Празен навод (help)
- ↑ Jeff Moore, New Horizons press release, NASA TV, 2 јануари 2019
- ↑ Workshop From Dust to Planetesimals Архивирано на 7 септември 2006 г.
- ↑ Michael Perryman: The Exoplanet Handbook. Cambridge University Press, 2011, ISBN 978-0-521-76559-6, , стр. 226, на Google Books.
- ↑ Morbidelli, A. "Origin and dynamical evolution of comets and their reservoirs". arXiv.
- ↑ Gomes, R., Levison, H. F., Tsiganis, K., Morbidelli, A. 2005, "Origin of the cataclysmic Late Heavy Bombardment period of the terrestrial planets". Nature, 435, 466–469.
- ↑ Morbidelli, A., Levison, H. F., Tsiganis, K., Gomes, R. 2005, "Chaotic capture of Jupiter's Trojan asteroids in the early Solar System". Nature, 435, 462–465.
Библиографија
уреди- Discovering the Essential Universe од Нил Ф. Коминс (2001) [ISBN missing]
- Линда Т. Елкинс-Тантон и др.: Planetesimals – Early Differentiation and Consequences for Planets. Универзитетски печат Кембриџ, Кембриџ 2017, ISBN 978-1107118485 .