Википедија

Океански вител

(Пренасочено од Океански вртлог)

Во океанографијата, вител е било кој голем систем на циркулирачки океанските струи, особено оние кои се вклучени со големи ветерски движења. Вртежите се предизвикани од Кориолисовиот ефект; планетарниот вител, хоризонталното триење и вертикалното триење ги одредуваат циркулаторните модели од навивањето од стресот на ветерот (вртежен момент).[1]

Вител може да се однесува на било кој тип на вител во атмосфера или море,[2] дури и оној што е создаден од човекот, но најчесто се користи во копнената океанографија за да се однесува на главните океански системи.

Големи витли

уреди

Следниве се петте најзабележителни океански витли:[3]

Вообичаено, тие течат во насока на стрелките на часовникот на северната полутопка и спротивно од стрелките на часовникот во јужната полутопка.

Други витли

уреди

Тропски витли

уреди
 
Сите поголеми витли во светот

Тропските витли се помалку унифицирани и имаат тенденција да бидат претежно исток-запад со мала ширина север-југ.

  • Атлантски екваторијален струен систем (две циркулации контра ротирачки)
  • Тихоокеански екваторијален тековен систем
  • Индиски монсунски витли (две циркулации контра ротирачки во северниот дел на Индискиот Океан)[4]

Суптропски витли

уреди

Центарот на суптропскиот вител е зона со висок притисок. Циркулацијата околу високиот притисок е во насока на стрелките на часовникот на северната полутопка и спротивно од стрелките на часовникот на јужната полутопка, поради ефектот Кориолис. Високиот притисок во центарот се должи на западните ветрови на северната страна на вртежот и источните трговски ветрови на јужната страна. Тие предизвикуваат фрикциони површински струи кон географската ширина во центарот на вителот.

Оваа акумулација на вода во центарот создава проток кон екваторот во горниот дел од 1000 до 2000 м на океанот, низ прилично сложена динамика. Овој тек се враќа кон полот со засилена западна гранична струја. Граничната струја на северноатлантскиот вител е Голфската струја, на северниот тихоокеански вител Курошио струјата, на јужноатланскиот вител, Бразилската струја, на јужнотихоокеанскиот вител, источноавстралиската струја и на вителот на Индискиот Океан, Игленортската струја.

Субполарни витли

уреди

Субполарни витли се формираат на големи географски широчини (околу 60°). Циркулацијата на површинскиот ветар и океанската вода е спротивно од стрелките на часовникот на северната полутопка, околу област со низок притисок, како што е постојаното Алеутско Ниско и Исландското Ниско. Површинските струи генерално се движат нанадвор од центарот на системот. Ова го придвижува транспортот на Екман, кој создава издигнување на вода богата со хранливи материи од долните длабочини.[5]

Во субполарната циркулација на јужната полутопка доминира кружната струја на Антарктикот, поради недостатокот на големи копнени маси кои го разбиваат Јужниот Океан. Во Веделовото Море и Росовото Море има помали витли, Веделов вител и Росов вител, кои циркулираат во насока на стрелките на часовникот.[3]

Климатски промени

уреди

Циркулацијата на океанот повторно ја дистрибуира топлината и водните ресурси, па затоа ја одредува регионалната клима. На пример, западните гранки на суптропските витли течат од пониските географски широчини кон повисоките широчини, носејќи релативно топол и влажен воздух во соседната земја, придонесувајќи за блага и влажна клима (на пример, Источна Кина, Јапонија). Спротивно на тоа, источните гранични струи на суптропските витли се движат од повисоките географски широчини кон пониските географски широчини, што одговара на релативно ладна и сува клима (на пример, Калифорнија).

Во моментов, јадрото на суптропските витли е околу 30° во двете полутопки. Сепак, нивните позиции не биле отсекогаш таму. Сателитски набљудувачки податоци за висината на морската површина и температурата на морската површина сугерираат дека главните океански витли во светот полека се движат кон повисоки географски широчини во изминатите неколку децении. Таквата одлика покажува согласност со предвидувањето на климатскиот модел при антропогеното глобално затоплување.[6] Реконструкцијата на палео-климата, исто така, сугерира дека во текот на изминатите студени климатски интервали, т.е. ледените доба, некои од западните гранични струи (западните гранки на суптропските океански жици) се поблиску до екваторот отколку нивните модерни позиции.[7][8] Овие докази имплицираат дека глобалното затоплување е многу веројатно да ги турка океанските вртежи од големи размери кон повисоки географски широчини.[9][10]

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ Heinemann, B. and the Open University (1998) Ocean circulation, Oxford University Press: Page 98
  2. ↑ Lissauer, Jack J.; de Pater, Imke (2019). Fundamental Planetary Sciences : physics, chemistry, and habitability. New York, NY, USA: Cambridge University Press. ISBN 9781108411981.
  3. ↑ 3,0 3,1 The five most notable gyres Архивирано на 4 март 2016 г. PowerPoint Presentation
  4. ↑ Indian Monsoon Gyres Архивирано на 3 март 2016 г.[мртва врска]
  5. ↑ Wind Driven Surface Currents: Gyres oceanmotion.org/html accessed 5 December 2021
  6. ↑ Poleward shift of the major ocean gyres detected in a warming climate. Geophysical Research Letters, 47, e2019GL085868 doi:10.1029/2019GL085868
  7. ↑ Bard, E., & Rickaby, R. E. (2009). Migration of the subtropical front as a modulator of glacial climate. Nature, 460(7253), 380.
  8. ↑ Wind-driven evolution of the north pacific subpolar gyre over the last deglaciation. Geophys. Res. Lett. 47, 208–212 (2020).
  9. ↑ Climate Change is Pushing Giant Ocean Currents Poleward Bob Berwyn, 26 February 2020 insideclimatenews.org, accessed 5 December 2021
  10. ↑ Major Ocean Currents Drifting Poleward www.loe.org, accessed 5 December 2021

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Океански_вител&oldid=5251828“