Википедија

Независност на централна банка

Независноста на централната банка (англиски: Central Bank Independence) ги опфаќа институционалните аранжмани и законските решенија кои ја одредуваат положбата на централната банка во однос на органите на власта и нејзината самостојност во одредувањето на целите на монетарната политика, инструментите на монетарната политика, финансирањето на државата и финансиските аспекти на нејзиното работење.

Дефинирање на независноста на централната банка

уреди

Независноста на централната банка опфаќа повеќе димензии. На пример, Grilli, Masciandaro и Tabellini (1991) разликуваат: политичка независност и економска независност:[1]

  • Политичката независност на една централна банка, зависи од повеќе бројни фактори: процедурите и начинот за назначување на гувернерот и на членовите на одборот на гувернери, времетраењето на мандатот за кој се назначени, слоодата на одредувањето на монетарните цели без мешање од страна на владата, дали постои законска клаузула за одржување на ценовната стабилност на централната банка, разрешувањето на конфликтите помеѓу централната банка и владата, итн.
  • Економската независност е дефинирана како можност на централната банка да го контролира износот на кредити и позајмици кон владата, како и слободата на централната банка во одредувањето на каматната стапка на тие кредити. Економската независност зависи и од можноста на централната банка да одлучува за инструментите на монетарната политика.

Според, Issing (2006) дефинирањето на независноста на централната банка ги опфаќа следниве аспекти:[2]

  • Функционална независност, односно слобода при избор на целите на монетарната политика;
  • Институционална независност, која се однесува на законските клаузули со кои се заштитува независноста на централната банка во спроведувањето на целите на монетарната политика;
  • Лична независност, која се однесува на должината на мандатот на раководните лица во банката и на определување на условите за нивно назначување и разрешување;
  • Финансиска независност или буџетска независност и автономија на нејзините финансиски средства.

Дебеле и Фишер даваат сосема различна типологија на независноста на централната банка, т.е. прават разлика меѓу „независност во однос на целите“ и „независност во однос на инструментите“. Првиот тип се однесува на независноста на централната банка во поглед на определувањето на целите на монетарната политика, додека вториот тип се однесува на независноста во поглед на изборот на инструментите за водење на монетарната политика.[3]

Теоретски аргументи за независност на централната банка

уреди

Моделот на Кидланд и Прескот

уреди

Фин Кидланд и Едвард Прескот укажуваат на постоење на проблемот на временска неконзистентност (time inconstistency), кој е поврзан со изборот на оптималната политика во функција на времето. Според нив, главен проблем на дискреционата политика е тоа што одлуките се носат само на основа на тековната состојба на економијата, така што одлуките на економските агенти се земаат како дадени. Но според нив, одлуките на економските агенти зависат од очекуваната идна политика и овие очекувања не се непроменливи во однос на економската политика. Во нивниот модел, политиката π е доследна ако, за секој период на време t, π_t ја максимизира функцијата на општествената цел (social objective function) S(x_1,…,x_T,π_1,…,π_T), земајќи ги како дадени претходните одлуки, x_1,…,x_(t-1), и притоа земајќи предвид дека и идните одлуки (π_s, за s>t), ќе бидат слично донесени. Притоа, Кидланд и Прескот докажуваат дека вака избраната политика ќе биде доследна, но не и оптимална. Кидланд и Прескот тврдат дека дискреционата политика во која творците на политиката ја избираат најдобрата можна акција во дадената ситуација нема да резултира во максимизирање на општествената благосостојба и дека економските перформанси можат бидат подобрени само со потпирање на одредени правила.[4]

Моделот на Рогоф

уреди

Според Кенет Рогоф, со поставување на конзервативен, антиинфлаторно ориентиран централен банкар кој има различни преференции од оние на владата и на општеството, може да се постигне ниска и одржлива стапка на инфлација. Конзервативниот централен банкар не е во согласност со јавната општествена цел, туку неговата главна цел е да одржува ниска и одржлива стапка на инфлација. Преземањето на ваков чекор, односно поставување на конзервативен гувернер на чело на централната банка, придонесува за намалување на временската неконзистентност на монетарната политика.

Аргументи против независната централна банка

уреди

Некои економисти се критички настроени кон идејата за независна централна банка. На пример, Милтон Фридман наведува неколку политички и економски аргументи против независноста на централната банка:[5] од политичка гледна точка, независната централна банка е во спротивност со демократското уредување каде избраните политичари имаат мандат да одлучуваат за јавната политика, а централната банка е раководена од технократи кои не се избрани на избори и кои не подлежат на политичка контрола; од економска гледна точка, покрај централната банка, постојат и други државни органи кои влијаат врз монетарната политика (на пример, фискалната власт) и на тој начин, независноста на централната банка ја попречува координацијата со другите државни органи; понатаму, независната централна банка многу зависи од личните одлики на гувернерот; најпосле, независната централна банка може да биде тесно поврзана со банкарскиот сектор и да ги застапува неговите интереси на штета на економијата. Слично на Фридман, Кристина и Дејвид Ромер сметаат дека независноста на централната банка е непотребна и контрапродуктивна, бидејќи ја намалува флексибилноста на монетарната политика во случај на неповолни агрегатни шокови.[6] Мек Калум, пак, смета дека компетентната централна банка е способна да води неинглаторна монетарна политика без никакви правни одредби.[7] Исто така, според него, многу е подобро законски да се ограничи делувањето на политичарите отколку централната банка. Најпосле, Масон и др. тврдат дека концептот на независна централна банка не е применлив во земјите во развој во кои централните банки делуваат во многу поразличен амбиент отколку во развиените земји.[8]

Мерење на независноста на централните банки

уреди

Најчесто користени индекси за мерење на независноста на централната банка се индексот на Грили, Машандаро и Табелини, како и индексот на Цукерман.

Индексот на Грили, Машандаро и Табелини

уреди

Според Грили, Машандаро и Табелини, монетарните институции се одликуваат со политичка и економска независност на централната банка. Индексот на политичката независност на централната банка, развиен од страна на Грили, Машандаро и Табелини се пресметува како прост збир од осум компоненти, групирани во три групи: назначување на раководните тела, односите со владата и законската положба. Во зависност од одговорот (позитивен или негатувен), секое од осумте прашања носи по еден бод и така се добива индексот на политичката независност. Притоа, поединечите елементи на индексот на политичката независност се:[1]

  • Владата не смее да го назначува гувернерот;
  • Мандатот на гувернерот не смее да биде пократок од пет години;
  • Критериумите за предвремено прекинување на мандатот не смеат да бидат од политичка природа;
  • Владата не смее да назначи ниту еден член од членовите на советот;
  • Не смее да постои обврска во советот да членува и претставник на владата;
  • За монетарната политика не смее да се бара согласност од владата;
  • Централната банка мора да има законска одговорност за одржување на монетарната стабилност;
  • Треба да постои законска одредба која ќе ја поддржува централната банка доколку дојде до случај на конфликт со владата.

Индексот на економската независност на централната банка, развиен од Грили, Машандаро и Табелини се пресметува како прост збир од седум компоненти, групирани во две групи: монетарно финансирање на буџетскиот дефицит и инструментите на монетарната политика. Во зависност од одговорот (позитивен или негативен), секоја компонента носи по еден бод, освен последната, која носи два бода (ако супервизијата ја врши само централната банка) или еден бод (ако и други институции вршат супервизија). Притоа, поединечите елементи на индексот на економската независност се:[1]

  • Непостоење на можност за директно кредитирање на владата;
  • Кредитирањето и каматната стапка се под пазарни услови;
  • Директното кредитирање е привремено;
  • Директното кредитирање е ограничено;
  • Централната банка не учествува на примарниот пазар за финансирање на јавниот долг;
  • Сите кредити се колатерализирани;
  • Есконтната стапка ја определува централната банка;
  • Надлежноста на банкарската супервизија припаѓа на централната банка или не припаѓа целосно на централната банка.

Индексот на Цукерман

уреди

Индексот на Цукерман се состои од 16 одлики, групирани во четири индикатори и тоа: првиот индикатор се однесува на одредувањето, времетраењето како и разрешувањето на гувернерот и на членовите на одборот; второ, дали централната банка е самостојна и независна банка во поглед на формулирањето на монетарната политика без никакво влијание и притисок од власта; трето, дали главната цел на централната банка е одржувањето на ценовната стабилност; и четврто, дали постои ограничување на кредитирањето на централната банка. Во зависност од тоа дали индексот е пресметан според пондерирање на променливите, или пак со пресметување на нивниот просек, постојат две верзии на индексот, и тоа: пондериран индекс и непондериран индекс. Во првата варијанта, индексот на Цукерман ја има следнава структура:[9]

  • Категорија 1 - Политичка независност на гувернерот (пондер: 0,20)
  • Категорија 2 - Формулирање на монетарната политика и разрешување на конфликтите (пондер: 0,15)
  • Категорија 3 - Цели на централната банка (пондер: 0,15)
  • Категорија 4 - Ограничувања на финансирањето на владата
    • Позајмување без обезбедување (пондер: 0,15)
    • Позајмување со обезбедување (пондер: 0,10)
    • Услови на позајмувањето (рочност, каматна стапка, износ) (пондер: 0,10)
    • Потенцијални позајмувачи (пондер: 0,05)
    • Други ограничувања на позајмувањето (пондер: 0,10)

Во 2005 година, Жаком и Васкес конструирале понова верзија на индексот на Цукерман така што ги измениле некои од неговите компоненти, особено во поглед на улогата на централната банка во формулирањето на монетарната политика. На пример, тие вклучуваат нови променливи, поврзани со улогата на централната банка во определувањето на девизниот курс и во одобрувањето на одлуките за јавниот долг. Исто така, тие вклучиле четири нови компоненти во структурата на индексот поврзани со правилата за именување на членовите на одборот, за можноста на централната банка да делува како позајмувач во краен случај, како и за нејзината финансиска независност. Најпосле, тие го надополниле индексот со нова категорија - отчетност и транспарентност, вклучувајќи две променливи во врска со известувањето на централната банка и со транспарентноста на нејзините финансиски извештаи.[10]

Мерки за мерење на вистинската независност на централните банки

уреди

Цукерман изготвил два индикатора за мерење на вистинската независност на централната банка и тоа:[9]

  • стапката на промена на гувернерите и
  • индикатор врз основа на прашалници упатени до експерти

Во однос на првиот индикатор, почестата промена на гувернерите на централната банка претставува понизок степен на независност. Вториот индикатор за мерење на вистинската независност на централната банка е заснован врз прашалник испратен до избрани експерти од областа на монетарната политика. Прашалникот се состои од седум компоненти, од кои, некои прашања се однесуваат на истите проблеми застапени во индексот на законската независност, но во овој случај ти еповеќе се фокусираат на праксата отколку на законските одредби. Притоа, степенот во кој мандатот на гувернерот и на членовите на одборот на директори е независен во однос на владата е опфатен во првата компонента при што тој има пондер од 0,10. Вистинските ограничувања на позајмувањето на владата носат пондер од 0,20. Третата компонента го вклучува разрешувањето на конфликтите помеѓу владата и централната банка и има пондер од 0,10, додека, пак, определувањето на буџетот на централната банка и одредувањето на платите на врвните функционери е опфатено во четвртата компонента од прашалникот, која носи пондер од 0,10 и се пресметува како просек од двете променливи. Во двата дела од петтата компонента се прикажани важноста на таргетирањето на паричната маса или каматните стапки при што оваа компонента се пресметува како просек од двете променливи, а нови пондер од 0,15. Приоритетот на ценовната стабилност е опфатен во шестиот дел (со пондер од 0,15), а степенот во кој централната банка има за цел обезбедување на субвенционирани кредити за поттикнување на развојот е вклучен во седмата компонента (со пондер од 0,20).

Критика на индексите на независноста на централната банка

уреди

Иако се наоѓаат во широка употреба, индексите на Цукерман и на Грили, Машандаро и Табелини се подложени и на остра критика. На пример, Мангано смета дека тие страдаат од субјективност, изразена во однос на толкувањето, критериумите и пондерирањето. Првиот тип субјективност е поврзан со личното толкување при читањето на законите кои чсто содржат некои општо одредби. Втората субјективност се однесува на одлуката за тоа кои компоненти да се вклучат во индексот; на пример, 40% од критериумите вклучени во индексот на Грили, Машандаро и Табелини ги нема во индексот на Цукерман, додека 45% од критериумите во неговиот индекс не се вклучени во структурата на индексот на Грили, Машандаро и Табелини. Најпосле, третиот вид субјективност се однесува на вредноста на пондерите што им се дадени на одделните критериуми, а кои влијаат врз крајната вредност на индексот. Во тој поглед, Мангано покажува дека, дури и кога се конструирани од деветте заеднички критериуми, двата индекса покажуваат корелација од 0,71 иако тие би требало да бидат еднакви.[11] Слично на тоа, Фордер смета дека главниот недостаток на индексите на независноста на централната банка се состои во методологијата за мерење, т.е. наместо да го мерат вистинското однесување на централната банка, индексите се засноваат врз читање на законските прописи и, на тој начин, тие не се во согласност со теоретското значење на независноата.[12][13]

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 V. Grilli, D. Masciandaro and G. Tabellini (1991), „Political and Monetary Institutions and Public Financial Policies in the Industrial Countries“, Economic Policy, 13, стр. 342–382.
  2. ↑ Issing, Ottmar (2006), „Central Bank Independence - Economic and Political Dimensions“. National Institute Economic Review, 196(1), стр. 66-76.
  3. ↑ G. Debelle and S. Fischer (1994), „How independent a central bank should be?“, во: J.C. Fuhrer (ed.) Goals, Guidelines and Constraints facing Monetary Policymakers, Federal Reserve Bank of Boston Conference Series, 10.
  4. ↑ Kydland, E. Finn, and Prescott, C. Edward (1977), “Rules Rather than Discretion: The Inconsistency of Optimal Plans”, The Journal of Political Economy, Vol. 85, No. 3., pp. 473-492.
  5. ↑ M. Friedman (1962), „Should There Be an Independent Monetary Authority“ во: L. B. Yeager (ed.) In search of a monetary constitution. Cambridge, Mass., Harvard University Press.
  6. ↑ C. D. Romer and D. H. Romer (1996), „Institutions for Monetary Stability“, NBER Working Papers, 5557.
  7. ↑ B. T. McCallum (1996), „Inflation Targeting in Canada, New Zealand, Sweden, the United Kingdom, and in General“, NBER Working Papers, 5579.
  8. ↑ P. R. Masson, M. A. Savastano and S. Sharma (1997), „The Scope for Inflation Targeting in Developing Countries“, IMF Working Papers, WP/97/130.
  9. ↑ 9,0 9,1 A. Cukierman (1992), Central Bank Strategy, Credibility and Independence: Theory and Evidence. Cambridge, MA: The MIT Press.
  10. ↑ L. Jacome and F. Vazquez (2005), „Any Link between Legal Central Bank Independence and Inflation? Evidence from Latin America and the Caribbean“, IMF Working Papers, 05/75.
  11. ↑ G. Mangano (1998), „Measuring Central Bank Independence: a Tale of Subjectivity and of its Consequences“, Oxford Economic Papers, 50, стр. 468-92.
  12. ↑ J. Forder (1996), „On the Assessment and Implementation of Institutional Remedies“, Oxford Economic Papers, 48(1), стр. 39-51.
  13. ↑ J. Forder (1998), „Central Bank Independence - Conceptual Clarifications and Interim Assessment“, Oxford Economic Papers, 50, стр. 307-334.

Погледнете

уреди

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Независност_на_централна_банка&oldid=5009459“