Лигави габи во поширока смисла
| Лигави габи во поширока смисла | |
|---|---|
| |
| Еталии на лигава габа (Fuligo septica) | |
| Научна класификација | |
| Класи и редови | |
Миксомицети (лат. Mycetozoa, од грч. μύκητος — „габа“ и ζωον — „животно“ или Myxomycota од μύξα — „лигаво, слузаво“ и μύκητος) се група на првенствено сувоземни едноклеточни организми кои имаат како животински, така и габни одлики, но не припаѓаат на ниедна од овие две групи. И покрај нивното име, тие не се габи или печурки.
Оваа група се состои од преку 1000 видови, но точниот број не е прецизиран. Во рамките на биологијата, систематски проучувања на лигавите габи се вршат во ботаниката и микологијата.
Градба и развиток
уредиВегетативното тело на лигавите габи кај повеќето видови е претставено со плазмодиум, односно со лигава, слузеста маса (цитоплазма) со голем број јадра, која е безбојна или обоена (жолто, црвено, виолетово и др.).
Кај повеќето лигави габи, плазмодиумот изгледа како мрежа од испреплетени и споени цевчиња. Големината на плазмодиумот кај различните видови е различна, од микроскопска до неколку десетици сантиметри. Плазмодиумот е способен да врши активно амебовидно движење: во правец на насоката на движење се јавуваат протоплазматични израстоци, а на спротивната страна тие се повлекуваат. Брзината на движење на плазмодиумот изнесува 0,1 - 0,4 mm во минута.
Во вид на плазмодиум, сапротрофните лигави габи живеат во темни и влажни места, богати со органска материја: во пукнатините на гнилите дрва и под корењата, низ паднатите лисја. Притоа, за плазмодиумот е карактеристично движење кон темнина, кон извори на храна и влажни места.
Тој се исхранува со фагоцитоза на бактерии, микроскопски животни, габни спори и брзо расте. Движењето на плазмодиумот во насока на изворите на храна и нејзиното активно зафаќање се обележја кои ги приближуваат лигавите габи со ситните животни.
По периодот на вегетативно растење, кога се исцрпуваат хранливите материи во околната средина, плазмодиумот излегува на светлина, на површината на трупците од дрвата или шумската простирка. Тука на неговата површина кај повеќето видови се појавуваат спорангии кои содржат огромно количество на спори. Многу често, овие спороносни структури наликуваат по својата форма на минијатурни габи, по што овие организми во традиционалната класификација се сметаат за вистински габи [1], но лигавите габи се разликуваат од габите по низа на биохемиски и ултраструктурни обележја, по отсуството на тврда обвивка околу вегетативното тело, по начинот на исхрана, како и по некои други особености.
Во најпрост случај, процесот на претворба на плазмодиумот во спороносна структура (спорангија) се состои во тоа што плазмодиумот, не менувајќи ја формата, се обвива во мембранеста обвивка, при што образува т.н. плазмодиокарпи, налик на рамна палачинка, а понекогаш со неправилна форма; внатре во него се образуваат спори. Спороносните структури во вид на плазмодиокарпи се слични со еден друг вид на спороносни структури што се создаваат на посложен начин: одделни спороносни структури во раните фази од развитокот се спојуваат и даваат едно образование, често со мошне крупни размери, кое има обвивка. Ваквите спороносни структури се познати како еталии.
За неколку родови на лигави габи е карактеристично присуството на остатоци од плазмодиумот во основата на спороносните структури — хипоталус.
Обвивката на спороносните структури (перидиум) при созревањето на спорите се руши и спорите се расејуваат во воздухот. Кај многу лигави габи распространувањето на спорите е во содејство со посебните нишки или системи од нишки во спороносните структури опфатени со поимот капилициум; кај различните лигави габи тие имаат различна градба и претставуваат еден од важните обележја во нивната систематика. Благодарение на разновидните задебелувања на својата површина, нишките на капилициумот се способни за хигроскопски движења при кои споровата маса се растресува и разнесува.[2]
Спорите претставуваат посебни микроскопски мали сферични клетки, безбојни или обоени, обвиени со тврда обвивка — мазна или скулптурирана на различни начини. Големината и бојата на спорите и особено на споровиот прашок (т.е. масата од спори), градбата на обвивката на спорите се суштествени обележја во определувањето на лигавите габи, исто како и градбата на спороносните структури во целост.
Во сува состојба спорите можат да се зачуваат десетици години, но со попаѓање на влажен супстрат тие брзо се развиваат. Притоа од пукнатините во нивната обвивка или, кај некои видови, од порите на обвивката, излегуваат една или неколку зооспори со две мазни камшичиња со нееднаква должина или амеби (миксамеба). И едните, и другите можат да се размножуваат со надолжна делба. Потоа следува половиот процес, односно спарувањето на зооспорите и миксамебите. Се добива миксамеба од која започнуваат да се развиваат нови плазмодиуми. Тие се враќаат во темните и влажни места и животниот циклус започнува одново.
Распространување
уредиМногу видови на лигави габи се космополитски. Меѓутоа, некои од нив, особено видовите кои живеат во тропите и пустините, имаат ограничени ареали. Најголемо видово богатство се среќава во широколисните шуми од умерената климатска зона и во мезоксерофилните шуми на Средоземјето. Во умерените појаси на двете полутопки, лигавите габи најчесто живеат во шумите, јавувајќи се како плазмодиуми или спороносни тела во текот на летото, а понекогаш и од рана пролет до доцна есен. Но, многу видови покажуваат сезоналност во својот развиток. Така, некои видови произведуваат спороносни тела во пролет и го прекинуваат образувањето на спорите во средината на летото, кај други, пак, образувањето на спори започнува во летото и продолжува сè до листопадот. Многу видови лигави габи живеат на крупните остатоци од дрвата и опадот. Нивните плодни тела се најчесто добро забележливи во природата. Тоа го објаснува фактот што поголем дел од миколошката работа се однесува за видовите поврзани со овие супстрати. Наспроти нив, видовите кои живеат на кората од живи дрвја и на изметот од хербиворните животни, најчесто имаат мали и помалку забележливи спорофори во природата и, како по правило, не се земаат предвид.
Значење
уредиЛигавите габи се активни бактериофаги кои играат значајна улога во регулацијата на бројноста и составот на бактериската флора на почвата[3]. Во последните децении, интересот кон овие организми е зголемен како резултат на многубројните цитолошки, биохемиски, биофизички и генетски истражувања во кои лигавите габи се користени како модел-организми.
Проучувањето на лигавите габи има големо значење за еволуционите и филогенетските строежи, а исто така и за систематиката на габите и протистите[4].
Систематиката на лигавите габи се основа најмногу на морфолошките обележја на плодните тела (спорофори или спороносци) кои релативно лесно се хербаризираат и подлежат на квантитативна анализа. Присуството на даден вид во природата се оценува по присуството на спорофори на проучуваниот терен или во примероците од супстрати. Овие обележја на лигавите габи и уникатната за протистите комбинација во животниот циклус на микроскопски миксамеби, плазмодиуми и често добро забележливи спорофори, дозволуваат тие да се користат како модел-организми за синеколошки и биогеографски истражувања.
Заедно со традиционалното земање на спорофори од лигави габи во природата, тие можат да се добијат и во лабораторија, со помош на методот на влажни комори. Предноста на овој метод се состои во можноста за лесно стандардизирање на условите на култивирање и истражување на малку забележливите видови во природата во било кое време од годината.
Систематика
уредиЛигавите габи се организми блиски со габите и се видливи со голо око. Морфолошката анализа на нивните одлики продолжува да претставува водечки метод во нивната систематика на различни нивоа на таксономската хиерархија, а исто така ова овозможува поаргументирана расправа во однос на прашањето за филогенијата на лигавите габи.