Антисемитизам во Унгарија

Антисемитизмот во современа Унгарија главно има форма на негативни стереотипи поврзани со Евреите, иако историски се манифестирал понасилно. Проучувањата покажуваат дека антисемитизмот станал поприсутен по падот на комунизмот, особено кај помладите генерации. Истражувањата спроведени од 2009 година, постојано откриваат високи нивоа на антисемитски чувства кај општото население.

Унгарската влада на Фидес често ги користела теориите на заговор на Сорос, засновани на антисемитски идеи, во своите пропагандни и изборни програми.

Историја

Аферата „Тисаеслар“ претставувала случај на убиство од 1882-1883 година, кој бил опишан како крвна клевета. Антисемитизмот значително се зголемил за време на Црвениот терор од почетокот на 20 век, период на комунистичко владеење. Унгарската Советска Република била предводена од Бела Кун, човек со еврејско наследство. За време на Белиот терор, приближно двегодишен период по краткотрајната Советска Република, контрареволуционерните војници користеле насилство за да се обидат да му стават крај на режимот. Антисемитизмот се зголемил за време на меѓувоениот период (особено доцните 1930-ти), што довело до масовни депортации за време на Втората светска војна.

За време на вториот комунистички период, по војната, антисемитизмот се сметал за дел од фашистичката идеологија и неговата литература била уништена. Антисемитските меѓувоени и воени водачи на Унгарија биле прикажани негативно во комунистичка Унгарија. Антисемитизмот и антиционизмот биле практикувани од државата (како во СССР, Чехословачка и другите советски сателити), сепак, интензивирајќи од 1949 година до смртта на Сталин во 1953 година.

По транзицијата на Унгарија од комунизам во демократија во 1989 година и воведувањето на слободен говор и слободен печат, се појавила носталгија за периодот на Миклош Хорти и делата на Алберт Вас, а антисемитизмот повторно се појавил. Дали економските и социјалните промени го потхраниле ненадејното зголемување на антисемитизмот или прикриеното непријателство кон Евреите се појавиле како последица на новите граѓански слободи, денес сеуште се дебатира.

Посткомунистичкиот капитализам довел до „социјален национализам“; расизмот, ксенофобијата, фундаментализмот и антисемитизмот се псевдо-одговори засновани на идентитет и култура на реалните социо-економски проблеми. Се вели дека социо-политичката структура на расцепување во Унгарија, која ги одразува историските противречности помеѓу поимите за напредок и националност, создала ситуација во која групите со висок статус се обиделе да го трансформираат антисемитизмот во мобилизирачки културен код. Во неговиот концепт на „национален антисемитизам“, Клаус Холц ја нагласил сликата на Евреинот како универзален и заканувачки „неидентитет“, уништувајќи ги другите идентитети и заедници. Таа слика довела до перцепција на Евреинот како сторител, а Унгарија како жртва.

За време на посткомунистичкиот период, антисемитизмот се појавил на периферијата и во мејнстримот. На периферијата, се појавиле антисемитски и неонацистички групи кои биле поддржани од унгарските фашисти во странство. Унгарските неонацистички идеолози вклучувале екстремно десничарски публицисти и писатели. Hunnia Füzetek и Szent Korona (весници основани по транзицијата) станале првите кои ги вратиле мотивите на традиционалниот антисемитизам и ги споиле со повоените елементи, особено со негирањето на Холокаустот. Мејнстрим антисемитизмот, промовиран од интелектуалци како Иштван Чурка (кој учествувал во активностите на антикомунистичката опозиција и бил истакнат во политичкиот живот по транзицијата во 1989 година), се појавил во јавниот дискурс.

Во 21 век, антисемитизмот во Унгарија еволуирал и стекнал институционална рамка. Вербалната и физичката агресија против Евреите (и Ромите) ескалирале, што е значајна разлика од антисемитизмот од 1990-тите. Конзервативната партија Јобик добила 17% од гласовите на националните избори во април 2010 година. Екстремно десничарската субкултура, од националистички продавници до националистички и неонацистички фестивали и настани, одиграла голема улога во институционализацијата на унгарскиот антисемитизам. Современата антисемитска реторика била ажурирана и проширена, но сè уште се заснова на постари канардови. Традиционалните обвинувања и мотиви вклучуваат фрази како „еврејска окупација“, „меѓународен еврејски заговор“, „еврејска одговорност“ (за Тријанонскиот договор), „јудео-болшевизам“ и крвна клевета. Овој тренд е засилен со упатувањата на „палестинизацијата“ на унгарскиот народ, повторното појавување на крвната клевета и зголемувањето на релативизмот и негирањето на Холокаустот; Монетарните кризи ги оживеале наводите за „еврејската класа на банкари“.

Анализа

Податоци

Во годините 1994–2006 година, помеѓу 10% и 15% од кај возрасната популација на Унгарија било откриено дека е силно антисемитска. Антиеврејското расположение реагирало на политичките кампањи: антисемитизмот се зголемил во изборните години, а потоа се вратил на претходното ниво. Овој тренд се променил по 2006 година, а истражувањата укажуваат на зголемување на предрасудите од 2009 година.

Поддршка за антиеврејските ставови, 1994–2011

	%...	Година
		1994	1995	2002	2006	2011
Еврејските интелектуалци ги контролираат печатот и културната сфера.	Целосно се согласувам	12	-	13	12	14
	Се согласувам	18	-	21	19	21
Постои тајна еврејска мрежа која ги одредува политичките и економските работи.	Целосно се согласувам	9	-	8	10	14
	Се согласувам	14	-	14	17	20
Би било најдобро Евреите да ја напуштат земјата.	Fully agree	11	5	5	3	8
	Се согласувам	12	5	6	7	12
Во одредени области на вработување, бројот на Евреите треба да биде ограничен.	Целосно се согласувам	8	-	3	5	7
	Се согласувам	9	-	9	10	12
Распнувањето на Исус е непростлив грев на Евреите.	Целосно се согласувам	15	23	8	8	9
	Се согласувам	11	23	9	12	12
Страдањето на еврејскиот народ е Божја казна.	Целосно се согласувам	12	17	7	7	5
	Се согласувам	12	17	10	7	9
Евреите се повеќе подготвени од другите да користат матни практики за да го добијат она што го сакаат.	Целосно се согласувам	-	-	-	8	9
	Се согласувам	-	-	-	13	17
Евреите од оваа земја се повеќе лојални на Израел отколку на Унгарија.	Целосно се согласувам	-	-	-	8	12
	Се согласувам	-	-	-	15	15

Според истражувањето на АДЛ, спроведено во јануари 2012 година, „вознемирувачки високи нивоа“ на антисемитизам биле откриени во десет европски земји, вклучително и Унгарија. Податоците покажале дека во Унгарија, нивото на оние кои одговориле „веројатно точно“ на најмалку три од четирите тестирани традиционални антисемитски стереотипи се искачил на 63% од населението, во споредба со 47% во 2009 година и 50% во 2007 година. Абрахам Х. Фоксман, национален директор на АДЛ, изјавил дека: „Во Унгарија, Шпанија и Полска бројките за антисемитски ставови се буквално надвор од графиконите и бараат сериозен одговор од политичките, граѓанските и верските водачи“. Во врска со истражувањето на АДЛ од 2007 година, Фоксман изјавил:

„Порастот и високиот процент на испитаници во Унгарија кои имаат негативни ставови за Евреите се вознемирувачки. Повеќе од една деценија по падот на комунизмот, се надевавме дека таквите антиеврејски ставови ќе почнат да се намалуваат наместо да се зголемуваат“.

Истражувањето на ADL Global 100 објавено во 2014 година дало резултати според кои, Унгарија е најантисемитската земја во Источна Европа, со 41% од населението кое има антисемитски ставови. За разлика од поголемиот дел од Европа, нивото на антисемитизам во Унгарија е највисоко кај младите, со стапка од 50% кај возрасните помлади од 35 години.

Социо-психолошка анализа

Научниците биле поделени во однос на тоа дали посткомунистичкиот антисемитизам се должи на универзалната вестернизација и практикуваниот национализам, кои станале културен код кој игра централна улога во политичката мобилизација во Унгарија. Во поширок контекст на историската еврејска улога во процесот на вестернизација, односот кон еврејството се смета дека за Виктор Каради е еден од главните извори на сегашната идеолошка поделба. Социологот Андраш Ковач, напротив, тврди дека не само што има зголемување на апсолутниот процент на антисемити, туку и зголемување на процентот на антисемити кои го вградуваат својот антисемитизам во политичкиот контекст и кои би биле наклонети, под одредени околности, да ја поддржуваат антисемитската дискриминација. Овој феномен е поврзан со појавувањето на политичката сцена на Јобик, ултрадесничарската унгарска партија. Според Ковач, причините за современиот антисемитизам во Унгарија не се променети во изминатата деценија: одредени ставови како што се општата ксенофобија, аномијата, конзервативизмот на законот и редот и национализмот значително корелираат со антисемитизмот и добро ја објаснуваат неговата моќ. Покрај тоа, како што покажале претходните истражувања, постои мала корелација помеѓу антисемитските предрасуди и социо-демографските и економските показатели. Овие ставови не добиваат ист интензитет во секое општествено милје и во секој регион во Унгарија, а разликите корелираат со силата на поддршката на Јобик во различните региони.

Тие откритија довеле до хипотезата на Ковач дека антисемитизмот е главно последица на привлечноста кон екстремната десница, а не како објаснување за тоа. Кога го испитувал екстремно десничарскиот антисемитски дискурс со цел да ја потврди својата хипотеза, Ковач открил дека основната функција на дискурсот не е да формулира антиеврејски политички барања, туку да развие и користи јазик што јасно ги разликува неговите корисници од сите други актери во политичката област. Со тоа, оние кои го отфрлаат антисемитскиот јазик се претставени како поддржувачи на актуелниот политички естаблишмент, додека оние кои користат антисемитски јазик се прикажуваат себеси како радикални противници на тој естаблишмент и не се двоумат да капитализираат од псевдореволуционерните незадоволства.

Со испитување на антиеврејските предрасуди во современа Унгарија во согласност со социо-психолошкиот модел, постојат три пристапи за објаснување на предрасудите:

• Лични – Пристап кој смета дека предрасудите се вкоренети во длабоки психолошки процеси, и свесни и несвесни. Во согласност со овој пристап, авторитарните личности се особено склонети да прифатат општи етноцентрични и специфични антисемитски ставови.
• Социјално учење – пристап кој избегнува користење на психоаналитички концепти и ги гледа предрасудите првенствено како научени преку социјализација.
• Групен судир – Пристап кој ги гледа предрасудите како резултат на судири, реални или замислени, меѓу групите.

Според моделот, трите пристапи кон предрасудите треба да се разберат како комплементарни теории наместо меѓусебно исклучувачки.

Бојан Тодосијевиќ и Золт Енједи откриле дека:

1. Антисемитските ставови се независно поврзани со авторитаризмот и ставовите на родителите во приближно еднаков степен.
2. Се смета дека авторитаризмот е најважната објаснувачка варијабла за антисемитските ставови и на децата и на родителите.
3. Социјалната мобилност може да доведе до зголемен антисемитизам.

Антисемитизмот во поткултурите

За време на посткомунистичкиот период, брзо појавената екстремно десничарска поткултура, исто така, го зајакнала традиционалниот антиромски став. Многу неонацистички, унгарски и „националистички рок“ бендови настанале и користеле екстремно расистички јазик и симболи, вклучувајќи ги HunterSS, White Storm, Endlösung и други. Овие и многу други бендови настапуваат на нелегални концерти, како и на фестивалот на унгарскиот остров (Маѓар Сигет). Овие настани обично вклучуваат употреба на забранети симболи, униформи, текстови, банери и знаци. Оваа поткултура е поврзана со националистичките барања за тријанонски ревизионизам, наратив кој е крајно иредентистички и кој вклучува антисемитски перспективи. Следбениците на оваа субкултура ја поставуваат античката унгарска култура како супериорна, и тие ја следат сопствената синкретична религија, која го спојува претхристијанскиот унгарски паганизам со христијанството, за разлика од традиционалното јудео-христијанско откровение. Друг сегмент од субкултурата се националистичките хоби здруженија, како што се „Гој возачи“ и „Скитски мотоциклисти“. Други елементи ја вклучуваат посериозно организираната група Pax Hungarica и илегалниот паравоен Унгарски национален фронт, група која редовно води кампови за обука за своите членови, кои се сметаат себеси за следбеници на фашистичко-унгарската традиција.

Антисемитска расправа

Антиционизмот и москвските иницирани засилени напади врз таканаречените „космополити без корен“ (на својот врв од 1949 година до смртта на Сталин во 1953 година) кои владееле со мејнстрим расправата за време на комунизмот не исчезнале по транзицијата во 1989 година, а понекогаш повторно се појавуваат во форма на антисемитизам. Во раните години на посткомунистичкиот период, антисемитизмот во крајнодесничарските весници и радио преносите бил вообичаен, но со ограничено влијание. Според еврејските и нееврејските анкети на јавното мислење спроведени во изминатите неколку години, антисемитизмот во Унгарија се засилил во последниве години или, во најмала рака, станал поизразен во јавниот дискурс. Тоа се манифестира главно во медиумите и на улица, а антисемитските гласови се зголемуваат особено за време на изборните кампањи. Во унгарските десничарски весници, антисемитизмот е сè уште присутен, при што унгарските Евреи се прикажани како инхерентно „останати“. За таа цел, говорењето против антисемитизмот е обесхрабрено бидејќи „оние кои укажуваат на унгарското соучесништво во Холокаустот, како и оние кои зборуваат за унгарски напаѓачи во десеттиот век, треба да ги прикажат Унгарците во неоправдано негативно светло“. Сепак, според Јанош Гадо, уредник на унгарскиот еврејски период, Szombat, антисемитизмот не треба да се гледа како карактеристика само на десницата; тоа е сè поголем проблем на левата страна на политичкиот спектар, бидејќи е обвиткан со критики за политиките на Израел. „Значаен дел од антиеврејската реторика во унгарскиот десничарски печат се карактеризира со левичарскиот јазик на антиционизмот... според ова Израел е „угнетувачки“, „расистички“ и ги гази правата на Палестинците“.

Ставовите на унгарските Евреи кон антисемитизмот

Истражувањето на современото унгарско еврејство кои било спроведено во 1999 година од страна на Институтот за малцински проучувања на Институтот за социологија на Универзитетот Лоранд Еотвош во Будимпешта поставиле серија прашања дизајнирани да одредат како Евреите го сфаќаат степенот на антисемитизмот во Унгарија. Тоа открило дека 32% од испитаниците гледале малку антисемитизам во современа Унгарија, 37% сметале дека има високо ниво на антисемитизам, а 31% сметале дека нема ниту високо ниту ниско ниво на антисемитизам. Како одговор на прашањата дали луѓето веруваат дека имало зголемување или намалување на антисемитизмот во Унгарија „во блиското минато“, 63 отсто рекле дека мислат дека антисемитизмот се зголемил. На прашањето како ги формирале овие мислења, се чинеше дека ставовите на испитаниците кон интензитетот и опсегот на антисемитизмот во современа Унгарија се засновале првенствено на медиумски извештаи, а не на лично искуство од кој било антисемитски инцидент.

Режимот на Орбан и антисемитизмот

Владата на Виктор Орбан често ги споменува антисемитските теории на заговор во врска со еврејскиот финансиер со унгарско потекло Џорџ Сорос.

Теориите на заговор против Сорос во Унгарија потекнуваат во 1993 година, со работата на Иштван Чурка, екстремно десничарски интелектуалец кој го претставил Сорос како антипатриотски глобалистички еврејски финансиер способен да контролира влади. Овој приказ бил заснован на антисемитската тропа на „еврејскиот мајстор на марионети“. Во тоа време, Орбан, кој бил студент на Универзитетот Оксфорд, силно го критикувал ова прикажување како антисемитско. Чурка продолжил да објавува антисемитска пропаганда во текот на 1990-тите и 2000-тите, осврнувајќи се на наводната „еврејска владејачка класа“ и повикувајќи се на местните унгарски политичари „местните мудреци на еврејскиот светски либерализам“. Овој антисемитизам ќе влијае на екстремно десничарската партија Јобик и ќе се нахрани со антисемитските теории на заговор што ги ширела партијата Фидес кон крајот на 2010-тите.

Партиската влада на Орбан Фидес, која дошла на власт во 2010 година, започнала да се соочува со невладини организации, вклучително и оние поврзани со Сорос во 2014 година, како дел од политиката на Орбан за „нелиберална држава“. Дискурсот на Фидес во овој момент го насликал Сорос како дел од поширок заговор, инспириран од странство, во кој се вклучени невладини организации и групи на граѓанското општество непријателски настроени кон Фидес, кои имале намера да ги поткопаат националните интереси на Унгарија. Пентилеску и Кустан инспирацијата за ова ја гледаат во тактиката што ја користат владите на Владимир Путин и Бенјамин Нетанјаху за делегитимирање на критиките на нивните политики.

По бегалската криза од 2016 година, ограничениот успех на кампањата на Орбан против планот на Брисел да постави бегалски квоти за земјите-членки го навел Фидес да ја преуреди бегалската криза како заговор предводен од Сорос. Владата открила масовна кампања со плакати со кои се повикуваат Унгарците „Стоп за Сорос“, прикажувајќи го финансиерот како мајстор на марионети и употребувајќи ја антисемитската тропа на Евреите како вонземска петта колона која работи против нивното општество домаќин. Овие тврдења биле широко покриени од државната и про-Фидес телевизија, радио и весници, со честа употреба на термини како „план на Сорос“, „агент на Сорос“, „организација на Сорос“ и „Мрежа на Сорос“.

Во 2017 година владата вовела национални консултации за таканаречениот „план на Сорос“. По ова тие го вовеле законодавниот пакет „Стоп на Сорос“ кој го оправдале како обид да се запре наводното спонзорство на Сорос за илегалната имиграција во Европа. Теориите на заговор тврделе дека Сорос стои зад планот да се пуштат еден милион муслимани годишно во Европа, помогнати од глобалните политички тела над кои тој имал контрола. Оваа реторика отворено ги користела елементите на теоријата на заговор за Големата замена, чиишто верзии прикажуваат Евреи кои заговараат да ги поткопаат општествата од мнозинството бели со увоз на небели имигранти.

Во оваа клима, Фидес одобрил закони со кои била ограничена улогата на невладините организации и на универзитетите со седиште во странство. Ова овозможило демонтирање на универзитетот ЦЕУ поддржан од Сорос, кој Фидес го смета за центар на спротивставување на неговото владеење.

Надворешни врски

• Jews and Jewishness in Post-war Hungary
• Antiszemitizmus.hu A Pártatlan Dokumentáció
• Antisemitic Prejudices in Contemporary Hungary
• Antisemitism in Eastern Europe: History and Present in Comparison