Алеути
Алеутите (руски: Алеу́ты), кои обично се познати во алеутскиот јазик со ендонимите Унанган (источен дијалект), Унганас (западен дијалект), Унаӈан (букв. „луѓе“, еднина е Унангакс), се домородните луѓе на Алеутските Острови
 Атуска алеутска мајка и дете, 1941 г. | |
| Подрачја со значајно население | |
|---|---|
| Соединетите Држави Алјаска | 6,752[1] |
| Русија | 482[2] |
| Јазици | |
| англиски, руски, алеутски[3] | |
| Вероисповед | |
| Анимизам, православие | |
| Сродни народи | |
| Инуити, Јупици, Сиреници, Садлермиути | |
И Алеутите и островите се поделени помеѓу сојузната држава Алјаска во Соединетите Држави и руската административна единица на Камчаткскиот Крај.
Јазик
уредиАлеутите го говорат Унангам Тунуу, алеутскиот јазик, како и англискиот и рускиот јазик во Соединетите Држави и Русија, редоследно. Околу 150 луѓе во Соединетите Држави и пет лица во Русија го зборуваат алеутскиот.[3] Јазикот му припаѓа на ескимско-алеутското јазично семејство и вклучува три дијалекти: источен алеутски, што се зборува на источните алеутски острови, Шумагин Островите, Фокс Островите и Прибилофските Острови ; атканскиот, зборуван на островите Атка и Беринг; и сега изумрениот атанунски дијалект.
Островите Прибилоф го имаат најголемиот број активни говорници на Унангам Тунуу. Повеќето од домородните старци зборуваат алеутски, но многу е ретко на една секојдневна личност течно да го зборува јазикот.
Почнувајќи од 1829 година, алеутскиот бил пишуван со кирилско писмо. Од 1870 година, јазикот бил пишуван на латинско писмо. Објавени биле речник и граматика на алеутски, а делови од Библијата биле преведени на алеутски.[3]
Племиња
уреди
Алеутските (Уангански) дијалекти и племиња:[4]
- Атуанскиот дијалект и племиња што го зборуваат:
- Сасињан (на атанунски дијалект) / Саскснан (на источниот дијалект) / Сасксинас (на западниот дијалект) или Блискоостровјани: на Блиските острови (Ату, Агату, Семичи).
- Касакам Уангангис (на алеутски, букв. «руско алеутски») или меднијско-алеуттски јазик: на Командантските Острови на Руската Федерација (Беринг, Медни).
- Каксун или Стаорски Островјани: на Островот Булдир и Стаоречките острови (Киска, Амчитка, Семисопохнои).
- Атканскиот дијалект или западен алеутски или Алигутакс (на алеутски) и племиња што зборуваат:
- Нахимигус или Деларофски Островјани: на Деларофските Острови (Аматигнак) и Андреанофските Острови (Танага).
- Ниигугис или Андреанофски Островјани: на Андреанофските Островите (Канага, Адак, Атка, Амлија, Сегуам).
- Источно алеутскиот дијалект и племиња кои го говорат:
- Акуугун или Униигун или Островјаните на четирите планини: на Островите на четири планини (Амута, Кагамил).
- Кавалангин или Лисичките Островјани: на Лисичките Острови (Умнак, Самалга, западниот дел на Уналјаска).
- Кигиигун или Крениценски Островјани: на Крениценските Острови (источниот дел на Уналјаска, Акутан, Акун, Тигалда).
- Кагаан Тајагунгин или Сакаковски Островјани: на Санаковските Острови (Унимак, Санак).
- Дијалектот Такстамам Тунуу во Белкофски.
- Кагиигун или Шумагински Островјани: на Шумагинските Острови.
Население и распореденост
уреди
Алеутскиот народ историски живеел на Алеутските Острови, Шумагинските Острови и крајниот западен дел на Полуостровот Алјаска, со околу 25,000 жители пред европскиот контакт.[5] Во 1820-тите, руско-американската компанија управувала со голем дел од северниот Тихи Океан за време на руското проширување на трговијата со крзно. Тие преселиле многу семејства Алеути на Командантските Острови (во рамките на Алеутскиот округ на Камчаткскиот Крај во Русија) [6] и на Прибилофските Острови (во Алјаска). Овие и понатаму имаат мнозинско-алеутски заедници.[7][8]
Според пописот од 2000 година, 11.941 луѓе се идентификувале како Алеути, додека 17.000 се идентификувале како делумно потекло од Алеутите. Пред одржливиот европски контакт, околу 25.000 Алеути живееле на архипелагот.[9] Encyclopædia Britannica Online вели дека повеќе од 15,000 луѓе имаат алеутско потекло во почетокот на 21 век.[5] Алеутите претрпеле големи смртни случаи во 19 и почетокот на 20 век од евроазиски заразни болести на кои немале имунитет . Покрај тоа, населението страдало затоа што нивниот вообичаен животен стил бил нарушен. Руските трговци и подоцна Европејците се венчале со жени Алеутки и со нив имале семејства.
Познати Алеути
уреди- Џон Хувер (1919–2011), вајар
- Карл Ј. Мозес (1929-2014) стопанственик, сојузно-државен претставник, кој работел од 1965-1973 година како републиканец и демократ,
- Јаков Нецветов (1802–1864), руски православен светец и свештеник
- Серги Совороф (1901-1989), образовник, градител на икја-кс (модел на морски кајак)
- Ив Так, академик, Домородни студии
Во популарната култура
уредиВо Снежна собраќајка, научно-фантастичен роман на американскиот писател Нил Стивенсон, главниот лик со име Равен е претставен како Алеут со неверојатна цврстина и ловечки вештини.[10] Приказната е за одмазда што се должи делумно на увидено малтретирање врз Алеутите.
Алјаска од Џејмс А. Мишенер.
Поврзано
уредиНаводи
уреди- ↑ „Aleut alone“. factfinder.census.gov (англиски). US Census Bureau. Архивирано од изворникот на 2019-04-01. Посетено на 24 март 2020.
- ↑ „ВПН-2010“. www.gks.ru. Архивирано од изворникот на 24 април 2012.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 "Aleut." Ethnologue. Посетена на 24 март 2020.
- ↑ Unangam Language Pre-contact Tribes and Dialects by Knut Bergland and Moses L. Dirks
- ↑ 5,0 5,1 „Aleut People“. Encyclopædia Britannica. 2011.
- ↑ Lyapunova, R.G. (1987) Aleuts: Noted on their ethnological history (in Russian)
- ↑ Corbett, H.D.; Swibold, S. M (2000). „Endangered people of the Arctic. Struggle to Survive“. The Aleuts of the Pribilof Islands, Alaska. Milton M.R. Freeman.
- ↑ Bonner, W. N. (1982) Seals and Man: A Study of Interactions, Seattle: University of Washington Press
- ↑ „Alaskan People: Aleut Native Tribe“. alaskannature.com.
- ↑ „Raven a.k.a. Dmitri Ravinoff in Snow Crash“. www.shmoop.com. Архивирано од изворникот на 2018-01-15. Посетено на 2020-03-24.