Фуего (вулкан)
планина
| Фуего | |
|---|---|
Вулканот Фуего - ерупција 1974 година | |
| Највисока точка | |
| Надм. вис. | 3,763 м [1] |
| Истакнатост | 463 м [1] |
| Координати | 14°28′29″N 90°52′51″W / 14.47472° СГШ; 90.88083° ЗГД [1] |
| Име | |
| Превод | Огнениот вулкан (од шпански) |
| Географија | |
|
{{{name}}} на карта
| |
| Матичен венец | Сиера Мадре де Чијапас |
| Топокарта | на „Google Maps“ |
| Геологија | |
| Старост на карпата | мин. 17 илјади години |
| Вид | Стратовулкан |
| Вулкански лак/појас | Вулкански појас во Средна Америка |
| Последен избув | 3 јуни 2018 година во 20 часот и 38 минути |
| Искачување | |
| Прво освојување | 1881 година |
| Најлесен пат | Алотенанго (стрмни и карпести патеки) |
Вулканот Фуего („Огнениот вулкан“) — активен вулкан на територијата на Гватемала, кој граничи со областите Чималтенанго, Сакатепеге и Есквинтла. Се наоѓа на околу 16 км (9,9 милји) западно од Антигва, главниот град на Гватемала кој е еден од најубавите градови во државата и познато туристичко одредиште. Вулканот редовно еруптира уште од шпанската колонизација на Средна Америка.
Геологија
уреди
Структура
уредиФуего е базалтски стратовулкан, изграден на исклучително неправилна вулканска површина. Сместен во централниот дел, со својата постојана активност ги припојува помалите помалку активни вулкани кои се наоѓаат на неговата северната страна. Веднаш на север е високиот, делумно пропаднат, конусен остаток од некогашен вулкан наречен Месета. Кога колабирал овој некогашен вулкан како последица е формирана лавината од остатоци која го погодила блискиот град Есквинтла. Понатаму на север се наоѓа вулканот Акатенанго кој е андезитски стратовулкан кој имал ерупции во историјата и е многу постар од самиот Фуего. Вулканите Акатенанго и Фуего се сметаат за спарени вулкани, како и неколку други низ Средна Америка.[3]
Четири тесно распоредени вулкански отвори долж пукнатината ги сочинуваат вулканските центри Фуего и Акатенанго во западна Гватемала. Комплексот Фуего е составен од вулканските отвори Фуего и Месета меѓутоа според историската активност, избувнатите материјали се исклучиво составени од висока концентрација на алумуниум оксид Al2O3 и базалт и се излезени од отворот Фуего. Отворот Месета е неактивен и е пред распаѓање. Праисториските лави кои течеле од Фуего и Месета биле во поголем дел силикатски, за разлика од историските лави на Фуего, меѓутоа сите заедно формирале едиснтвен кохерентен геохемиско варијабилен модел.[4]
Конусниот врв на Фуего се состои од 50 км3 базалт богат со алумуниум оксид - Al2O3. Од 1932 година па до денес, од отворот Фуего, има избувнато околу 0,7 км3 базалт. Стапката на ерупција и мафичната содржина на базалтот се имаат зголемено со годините. Денес Фуего е класифициран како активен вулкан кој моментално е во затишје.[8]
Старост
уредиПод претпоставка дека максималното време е 170 години помеѓу кластерите од историска активност,[8] земен е тој временски период за да го претставува времето за пресметување на веројатноста низ историските пресметувања на староста на вулканот Фуего. Ако се земе предвид дека отворот Месета избувнал прв, експлодираниот дел претставува приближно 25% од неговата историја. Избирање на четири текови на лава како просек за секоја серија и броење на приближно педесет текови на лава во изложениот дел, се пресметува дека вулканскиот отвор Месета е стар приближно 8500 години. Се чини дека Фуего има сличен обем на оној што Месета го имал, со што се заклучува дека и тој е стар околу 8500 години. Со комбинирање на овие години се добива дека комплексот Фуего е стар минимум 17,000 години.[4]
Еруптивна историја
уреди
Ерупциите на Фуего се вертикални експлозии исфрлени од неговиот врв. Ниту еден страничен отвор не е јасно дефиниран, и не постои евиденција за странична активност во историјата. Ерупциите се рангирани според показател на вулканска избувност 2 или 3[11] и вообичаено вклучуваат вжештена лавина која потекува од пукнатините на конусниот врв. Поголемите вертикални експлозии резултираат со широко распространета пепелна завеса. Ерупциите се делат на поголеми ерупции кои траат само неколку часа, и на помали кои се со подолг период и можат да продолжат да еруптираат со денови.[9]
Во 1974 година се случила една од најголемите ерупции на вулканот Фуего по ерупцијата од 1932 година. Оваа ерупција започнала на 10 октомври во 4:00 часот со мали ерупции на пепел од врвот на кратерот.[9] Следеле четири различни епизоди на исфрлање на базалтен воздух проследен со исфрлање на пепел. Ерупцијата во голема мера се намалила во интензитет по 23 октомври, и до 4 декември чадот од централниот кратер бил помал од 1,5 километри во височина и речиси без пепел.[12] Ерупцијата од 1974 година предизвикала значително зголемување на стратосферните честички во северната полутопка[13] а најверојатно и во јужната.
Максималната просечна стапка на екструзија на магма без празнина за време на ерупцијата е 4x10 ^ 9 см3 / с. Пепелната завеса произведена во најинтензивниот пулс изнесувала околу 0,04 км3 и била генерирана за помалку од три часа. Активирањето на Фуего во 1974 година се совпаднало со минимумот на месечево-соларнито плиматско забрзување. Првиот голем пулс на еруптивната секвенца започнал за време на максималниот опсег на забрзувањето на плимата и се совпаднал со месечево-соларнито плиматско забрзување. Секој од другите главни импулси на ерупцијата, исто така, започнал во рок од два часа од плиматскиот минимум.[9]
Од септември 1977 година, до средината на 1979 година, Фуего бил во стабилна состојба со релативно ниско ниво на активност која се состоела од речиси секојдневна емисија на пареа и облаци со пепел. Спротивно на тоа, Фуего имал секојдневни кратки ерупции (од неколку часа до неколку дена) секоја година од 1944 година до денес. Вулкаснките ерупции се одликуваат со експолозивни исфрлања на нова лава, обично блескава поради загревањето, меѓутоа премногу вискозна за да се заобиколуваат исфрлените делови помеѓу себе. Големи количини на пепел (до 10 ^ 8 м3 за едно исфрлање) се произведуваат за време на вулканската активност придружни со текови на пепел.[14]
Се смета дека има 5 состојби на еруптивните активности на Фуего: 1) долго затишје, како што се 52 години пред ерупцијата од 1932; 2) голема ерупција, како што е онаа во октомври 1974 година; 3) средно затишје со мали повремени активности како што се 4-те години пред ерупцијата од 1971 година; 4) ерупција од среден интензитет, како што е ерупцијата од 21 ноември 1978 година; и 5) стабилна состојба со многу ниско ниво на активност како што е состојбата од септември 1977 година до средината на 1979 година.[8]
Ерупцијата од 1974 year
уредиЕрупцијата на стратовулканот Фуего која се случила на 15 октомври 1974 година се поврзува со серија на значајни настани и дејствија во околните области Чималтенанго, Сакатепеге, Есквинтла и Реталулеу во Гватемала. Економските штети биле огромни за населението зато што вулканот ги уништил нивните главни извори на приходи, плантажите на кафе и сусам.
Еруптивен циклус
уредиСеизмичката активност започнала на 15 октомври 1974 година кога жителите на заедниците сместени на падините на вулканот известиле дека во 2:00 часот имало потрес проследен со молња и дожд од пепел што ги спречувале сончевите зраци да продрат до околните населби Тикисате, Реталулеу, Чамперико, Сан Хосе Ла Макина и Сан Педро Јепокапа. По неколку часа владата на генералот Кјел Еухенио Лаугеруд Гарсија била принудена да ги евакуира жителите. Многу од евакуираните се жалеле дека ги изгубиле нивните поседи, особено домашните животи што ги одгледувале за прехрана на нивните семејства.
Пепелта од вулканот стигнала дури до границите на Мексико а интензитетот бил толку јак што и мексиканските власти прогласиле вонредна состојба. Едно од најзагрозените подрачја било селото Сан Педро Јапокапа, кое било делумно закопано во песок кој бил исфрлен од вулканот по четирите дена интензивна ерупција; приближно 1100 жители биле евакуирани, од кои некои биле сместени во хиподром во градот Санта Лусија Коцумалгуапа, Есквинтла, додека некои во привремени засолништа во Патулул Сучитепеге. Во селото Сан Хосе Ла Макина, Реталулеу, фармерите ја изгубиле речиси целата жетва, беспомошно гледајќи ги нивните култури затрупани под пепелот кој непрестајно паѓал од вулканот, додека големите плантажи на кафе пријавиле значителни загуби поради песокот кој паѓал врз зрната правејќи тие да испаднат од стеблото. Слична ситуација се случила и во Коатепеке.[15]
Од друга страна, областите на север од земјата известиле дека на небото е забележана црвеникава боја поради паѓањето на песокот; по четиридневните ерупции, кога се верувало дека вулканот се смирил, во текот на ноќта почнале нови експлозии, a отстранувањето на лавата било одложено. Третиот напад на вулканот траел неколку часа, фрлајќи песок кој паѓал на северниот дел на земјата поради воздушните струи кои течеле од југ кон север што ретко се случувало во Гватемала. Некои области во северниот дел на земјата пријавиле дека патиштата, улиците и покривите се прекриени со слој на ситен песок.[16]
Обнова на погодените области
уредиПретседателот на Демохристијанската партија на Гватемала, која тогаш била главната опозициска партија во државата, се смета дека лажно ги изгубила изборите во 1974 година, побарала од градоначалниците да соработуваат со општините Сан Педро Јепокапа и Акатенанго, кои практично биле уништени од ерупцијата на вулканот. На 24 октомври 1974 година кога ерупцијата престанала, пристигнала помошта која се состоела од багери и машинерија испратена од директорот на патиштата на Гватемала, која била испратена во неколку населби за да се исчисти песокот и пепелта. Процесот на опоравување траел нешто подолго од три месеци, бидејќи во споменатите места, слојот на вулканскиот песок достигнал височина и до 1 м. Луѓето од овие подрачја доживеале психолошки трауми а многу од нив добиле заразни болести.[16]
Ерупции на вулканот Фуего
уреди| # | Датум | Опис на настани |
|---|---|---|
| 1 | 11-ти септември 1541 година | Во извештајот на претседателот на комисијата за природни непогоди на кралската република од 1774 година се наведува дека причината за лизгањето на земјиштето кое довело до поплава која го уништила тогашниот главен град на Гватемала, Сиудад Виахе во 1541 година е предизвикана од ерупцијата на вулканот Фуего. |
| 2 | 1581 година 1586 година 1623 година 1705 година 1710 година |
Ерупции кои направиле штети поврзани со земјотреси, забележани од историчарот Доминго Хуарос. |
| 3 | 27-30 август 1717 година | Силна ерупција на вулканот која била увертира за земјотресите во Сан Мигел. |
| 4 | 1732 година 1737 година |
Ерупции кои направиле штети поврзани со земјотреси, забележани од историчарот Доминго Хуарос. |
| 5 | приближно 1800 година | Ерупции кои не направиле значителни штети иако траеле и по неколку дена и ја загревале територијата околу Акатенанго до тој степен што не можело да се минува. |
| 6 | 1880 година | Ерупција забележана од истражувачот Еухенио Дусасаи кој се искачил на конусниот врв на вулканот додека бил во активна состојба во 1881 година. |
| 7 | 1932 година | Силна ерупција која ги покрила градовите Антигва (Гватемала), Гватемала Сити, како и државите Хондурас и Ел Салвадор со пепел. Во прилог на оваа ерупција имало големи потреси, громови и невреме. |
| 8 | 1959 година | Силна ерупција што била јасно видлива од Гватемала Сити. |
| 9 | 14-21 октомври 1974 година | Силна ерупција која предизвикала големи загоби во земјоделството. Била окарактеризирана и со пирокластични текови кои уништиле голем дел од растителноста околу вулканот додека населбата Сан Педро Јепокапа во голем дел била затрупана со песок. |
| 10 | 1-6 јули 2004 година | Силни експлозии на вулканот Фуего кои исфрлувале пламен и до 1 км во височина. Огромна количина на лава почнала да се спушта низ планината. |
| 11 | 13-ти септември 2012 година | Најголемата ерупција на вулканот во 21-от век. Евакуирани биле преку 10,000 луѓе. |
| 12 | 7-ми февруари 2015 година | Биле забележани силни експлозии на вулканот Фуего. Била прогласена портокалова узбуна од националниот сеизмолошки институт во Гватемала. Лавата предизвикала пожар во околните шумски подрачја. Состојбата била алармантна бидејќи вулканот предизвикувал 4-6 експлозии на секој час. |
| 13 | 29-30 ноември 2015 година | Вулканот ја зголемил својата активност окарактеризирана со силни експлозии. Во текот на ноќта имало повеќе од три лава текови кои биле долги од 1,5 до 3 км. Владата прогласила портокалова узбуна меѓутоа не продолзжиле со евакуација бидејќи вулканот се смирил. Пепелта исфрлена од вулканот паѓала на југ и југозапад од земајта влијаејќи на заедниците и градовите од овие области. Во текот на ерупцијата имало неколку пирокластични текови кои воглавном течеле низ клисурата позната како „Ла Хонда“. |
| 14 | 4-ти, 5-ти и 6-ти мај 2017 година | Вулканот почнал со мали до умерени ерупции на 4-ти мај во утринските часови. Луѓето биле алармирани дека е можно зголемување на интензитетот на ерупциите како и на експлозиите. Во попладневните часови истиот ден ерупциите се интензивирале и од умерени станале силни. Во текот на ноќта вулканот почнал да еруптира по четврти пат. Ерупцијата била пропратена со пирокластични текови. Ерупција со ваков интензитет немало уште од 2012 година. Била категоризирана со показател на вулканска избувност 3. Вулканот исфрлил повеќе од 14,000,000 кубни метри на магма. |
Човечка историја
уреди
Експедиција на Еухенио Дусасаи од 1881 year
уредиВо 1881 година, писателот Еухенио Дусасаи го посветил своето време на истражување на вулканот Фуего, кој во тоа време бил во голем дел неистражен.[18] Првин морал да побара дозвола од гувернерот на областа Сакатепеге, а потоа му испратил писмо на градоначалникот на Алотенанго барајќи од него да му испрати луѓе што ќе и помогнат на експедицијата.[18] Дусасаи и неговиот пријател и помошник Тадео Трабанино, имале намера да го истражат централното подрачје, кое сè уште не било истражено, меѓутоа немале јасна претстава за таков потфат и одлучиле да се искачат на еден од активните конусни врвови на вулканот, кој еруптирал во 1880 година.[19]
Неговиот водич, господинот Рудесиндо Зул, мештанин од Алотенанго, и уште двајца „моцоси“[20] (локални работници, аргати кои помагале на експедицијата вообичаено во носење товар) од градот, ги воделе Дусасаи и Трабанино до местото на планината кое било познато како плато, веќе достигнувајќи ги врвовите на вулканот, но тука застанале поради немање прегледност и страв кој мештаните го имале од вулканот; Во експедицијата биле вклучени само господинот Зул, и неколку моцоси од градот. Услов за дозвола за искачување на експедицијата на вулканот Фуего бил задолжително носење на уреди за лоцирање, и оружје кое би го користеле во случај на напад на тигрови кои живееле на планината во тоа време.[19]
Искачувањето започнало со марш во должина од приближно шеснаесет километри во подножјето кое се одвивало сè до првиот рид, наречен „дел Кастиљо“ или „Гахотеачукујо“ кој всушност бил дел од пониските падини на вулканот.[19]
Падините имале неверојатна растителност со дабова и јаворова шума, авокада, амати и многу други видови на дрвја. Качувајќи се уште погоре, шумата во планината станувала се по густа, и ако се земе предвид дека никој не стапнал таму цели 8 месеци, Зул и неговите моцоси морале да користат мачети за да се пробијат понатаму.[17]
Во продолжение експедицијата се искачила на погорните слоеви на падината каде што забележале голема маса на водена пареа во воздухот која била носена од ветрот во сите правци.[17] Кога пристигнале до местото наречено „Сипресал“ (бидејќи таму имало шест ципариси) биле опколени со густа магла чии облаци полека лебделе во воздухот. Дусасаи ја измерил температурата која била само неколку степени над нулата; кратко потоа, кондензираната пареа почнала да паѓа во вид на силен дожд.[17]
По заминувањето од Сипресал, растителноста повторно се сменила, и на оваа висина доминантни биле дрвјата на див костен бидејќи станува збор за вид кој претпочита поголеми надморски височини. Истражувачите ја поминале ноќта на ова место градејќи импровизирани колиби од дрвени столбови, гранки и листови и чистејќи ја лавата која била на земјата.[21] Тие биле сместени на местото Амасенер, од каде што можеле да ја видат областа Есквинтла и Тихиот Океан на југ, вулканот Агва на исток, и главниот град Антигва и градот Гватемала Сити на северозапад.[17] На север погледот им бил блокиран од самиот конусен врв на вулканот Фуего.[21]
Истражувачите продолжиле да се искачуваат и дошле до точка која што месното население ја нарекло „прво плато“ и од која што Зул и неговите моцоси не сакале да продолжат понатаму; само еден од моцосите продолжил со Дусасаи и Трабанино до „второто плато“, кое водело до кратерот на вулканот.[21] Тука имало неколку борови дрвца, меѓутоа немало повеќе диви животни; растителноста полека исчезнувала а кога дошле до крајот на „второто плато“ сосема исчезнала. Самите истражувачи сфатиле зошто мештаните не сакале да одат понатаму со нив; местото се состоело од гребен кој бил широк околу триесет сантиметри оставајќи простор на двете страни низ кој дувал силен ветер, кој ги турнал на земјата. Дусасаи и Трабанино усепале некако да стапнат на една од карпите кои ја формирале базата на врвот на вулканот и со многу потешкотии успеале да се приближат до кратерот, но не можеле да го видат бидејќи имало навалена карпа која и им го блокирала погледот. Она што успеале да го видат било дека иако биле на температура од минус 8 степени под нулата, земјата и карпите биле вжештени, додека воздухот мирисал на сулфур од чадот кој го исфрлал вулканот.[22] По шеснаесет часа на болно искачување, враќањето траело само четири часа.[22]
Експедиција на Алфред Персивал Моудслеј од 1892 year
уредиНа 7 јануари 1892 година, англискиот археолог Алфред Персивал Моудслеј и Д-р Ото Стол кој живеел во Антигва, Гватемала, го започнале искачувањето од Алотенанго, носејќи со себе седум моцоси кои носеле храна, облека и опрема за кампирање. Тие првин еден час јавале по планината сè додека мулите не можеле да продолжат поради умор, кои еден од моцосите морал да ги врати назад во селото. Првите два часа на искачување не биле многу напорни, но не било лесно да се оди низ густата шума обрасната со голема трева. Тогаш тие продолжиле низ шумска патека, кога на висина од 2895 м за првпат можеле да го видат врвот на вулканот. Падините на вулканот веќе немале никаква растителност, додека долините кои се наоѓале во близина биле прекриени со вулкански пепел и стопен камен.[23]
Моудслеј и Стол продолжиле со искачувањето сè додека дошле до 3425 м надморска височина и одлучиле таму да ја поминат ноќта. Моцосите направиле импровизиран штит од борови гранки како заштита од силниот ветер; студенилото било толку интензивно што камперите имале проблеми со спиењето. Следното утро експедицијата продолжила со искачувањето и стигнале до платото, што е врв на планинскиот масив на кој тие се качувале и се наоѓа на 3700 м надморска височина. На север можеле да го видат врвот на вулканот Акатенанго, највисокиот на овој планински масив скоро целосно прекриен со борова шума, додека на југ можеле да го видат врвот на вулканот Фуего.[24]
Моцосите не сакале да продолжат понатаму, па Моудслеј и Стол продолжиле без нив одејќи по крајот на платото кое имало јаз на источната страна и стрмна падина полна со карпи и вулкански материјал на западната, меѓутоа патеката била доволно широка за да може да помине еден возрасен човек. Последните 150 м биле екстремно тешки за искачување така што Моудслеј и Стол морале да користат планинарска опрема. Кога конечно стигнале до врвот, можеле да ја видат внатрешноста на кратерот[25] кој Моудслеј го објаснил на следниот начин: „Кратерот е дупка длабока околу 30 м скоро комплетно опкружена со скршени и исчадени камења со акумулиран сулфур кој го има и во подлибоките места на спроти мене кои не можев да ги видам затоа што карпите ми ги попречуваа погледот. Можеби најинтересната работа поврзана со планината е фактот што таа се извива постепено сè до најостриот дел, каде што и двајцата седнавме и можевме да видиме се околу нас. Гасовите кои излегуваа од кратерот не беа воопшто пријатни, но за среќа ветрот беше во наша полза.“ По краток одмор на Месета, Моудслеј и Стол се вратиле назад по само неколку часа.[25]
Фотографии од вулканот Фуего
уреди
Поврзано
уреди
_(37915680101).jpg){kind=link}
Наводи
уреди- ↑ 1,0 1,1 1,2 „Вулканот Фуего, Гватемала“. Peakbagger.com. Посетено на 7 декември 2017. (англиски)
- ↑ Доцна терцијарна вулканска стратиграфија во северниот дел на Средна Америка. (Рејнолдс)↓
- ↑ 3,0 3,1 Заеднички одлики на спарени вулкани во северниот дел на Средна Америка. (Халсо и Роуз)↓
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Геохемија и еволуција на вулканскиот комплекс Фуего, Гватемала. (Чеснер и Роуз)↓
- ↑ Тектоника на Карибите и средноамериканските региони од фокални механизми и сеизмичност. (Молнар и Сајкс)↓
- ↑ Кватернарна вулканска и тектонска сегментација на Средна Америка. (Штојбер и Кар)↓
- ↑ Откопување на подрачјето по ерупцијата кај вулканот Фуего (Гватемала) од 1974 година со мали кристали и нивните млади топилни подмножества. (Рогенсак)↓
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Модели на однесување на вулканот Фуего, Гватемала. (Мартин и Роуз)↓
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Базалтската тефра од вулканот Фуего, октомври 1974 година: Опис и историја на магма телото. (Роуз, Андерсон, Вудраф и Бонис)↓
- ↑ Веројатни врски меѓу зонирањето на плагиоклаза и динамиката на магмата кај Вулканот Фуего, Гватемала. (Андерсон)↓
- ↑ Свет на вулканите. (Сиберт, Симкин и Кимберли)↓
- ↑ Емисија на SO2 по ерупцијата на вулканот Фуего 1974 година.(Крафорд)↓
- ↑ Стратосферскa магла со прав, настан од ноември 1974 година. (Мајнл и Мајнл)↓
- ↑ Вулканска пепел што се топи под услови релевантни за интеракциите на пепелната турбина. (Сонг, Лавали, Хес, Кајперс, Цимарели и Дингвел)↓
- ↑ Вулканот Фуего направи хаос во 1974 година. (Пренса Либре)↓
- ↑ 16,0 16,1 Жешкиот песок ја пали населбата Јепокапа. (Пренса Либре)↓
- ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 Импресии од патувањето на Огнениот вулкан. (Дусасаи стр. 180)↓
- ↑ 18,0 18,1 Импресии од патувањето на Огнениот вулкан. (Дусасаи стр. 179-182)↓
- ↑ 19,0 19,1 19,2 Импресии од патувањето на Огнениот вулкан. (Дусасаи стр. 179)↓
- ↑ „Алотенанго“ (англиски). Howling Pixel. Посетено на 2 јули 2017.[мртва врска]
- ↑ 21,0 21,1 21,2 Импресии од патувањето на Огнениот вулкан. (Дусасаи стр. 181)↓
- ↑ 22,0 22,1 Импресии од патувањето на Огнениот вулкан. (Дусасаи стр. 182)↓
- ↑ Поглед на Гватемала и некои белешки за античките споменици во Средна Америка. (Моудслеј стр. 38)↓
- ↑ Поглед на Гватемала и некои белешки за античките споменици во Средна Америка. (Моудслеј стр. 38-39)↓
- ↑ 25,0 25,1 Поглед на Гватемала и некои белешки за античките споменици во Средна Америка. (Моудслеј стр. 40)↓
Литература
уреди- Dussaussay, Eugenio (1897). „Impresiones de viaje: el volcán de Fuego“. La Ilustración Guatemalteca (шпански). Guatemala: Síguere, Guirola & Cía. I (12).
- Foster, Lynn V. (2000). A Brief History of Central America. New York: Facts on File, Inc. ISBN 0-8160-3962-3.
- Juarros, Domingo (1818). Compendio de la historia de la Ciudad de Guatemala (шпански). Guatemala: Ignacio Beteta.
- Maudslay, Alfred Percival; Maudslay, Anne Cary (1899). A glimpse at Guatemala, and some notes on the ancient monuments of Central America (PDF). London, UK: John Murray.
Надворешни врски
уреди| „Фуего (вулкан)“ на Ризницата ? |
- Мапа на вулканот
- Глобален Вулкански Програм Архивирано на 6 ноември 2020 г.