Удвојување (морфологија)

Удвојувањето, а поретко редупликација, во лингвистиката е морфолошки процес каде коренот на зборот, целосно или со мали промени, се удвојува за да се постигнат одредени граматички функции. Удвојувањето се користи како формообразување за да се постигнат граматички функции, како на пример множина, интензитет и слично. Покрај тоа, удвојувањето се користи и за зборообразување за да се создадат нови зборови од некои постоечки. Удвојувањето не постои во македонскиот јазик, освен за некои стилски изрази.

Афикси
претставка
наставка
циркумфикс
дуплификс
инфикс
меѓуфикс
трансфикс
симулфикс
супрафикс
дисфикс

Опис

Форма

Фонолошки, удвојувањето се опишува на еден од двата начина: (1) удвојување на „сегменти“ (секвенци на согласки или самогласки) или (2) удвојување на прозодиски единици (слогови). Покрај фонолошки, удвојувањето може да се опише на морфолошко ниво, како удвојување на јазични составни елементи (зборови, корени, и сл.). Овој процес е теоретски интересен бидејќи вклучува однос меѓу фонологијата и морфологијата.

Како основа при удвојувањето се зема зборот кој треба да биде копиран. Резултатот од копирањето се нарекува удвоен елемент. При удвојувањето удвоениот елемент често се удвојува само еднаш. Сепак, во некои јазици, удвојувањето може да се одвива повеќепати, што може да доведе од тројна форма, а тој процес се нарекува трипликација. Пингелапскиот јазик, океански јазик, има и удвојување и трипликација.

основна форма	удвојување	трипликација
kɔul  'пее'	kɔukɔul  'пеење'	kɔukɔukɔul  'сè уште пее'
mejr  'спие'	mejmejr  'спиење'	mejmejmejr  'сè уште спие'

(Rehg 1981)

Трипликацијата се случува и кај други јазици, на пример евејски, шипибо, тви, мокилски јазик и мин нан. Понекогаш геминацијата (удвојување на согласки или самогласки) се смета за еден вид удвојување.

Целосно или делумно удвојување

Целосното удвојување вклучува удвојување на целиот збор. На пример, камскиот добива реципрочни форми од повратни заменки со целосно удвојување:

		[ɡin]	'ние (самите ние)'	→	[ɡinɡin]	'ние (на) нам'	(ɡin-ɡin)
		[jaː]	'тие самите'	→	[jaːjaː]	'тие (на) ним'	(jaː-jaː)	(Watters 2002)

Делумното удвојување вклучува удвојување на само дел од зборот. На пример, маршалскиот јазик создава значење од типот на „сакаш нешто“ со удбојување на последната серија на „согласка-самогласка-согласка“ од основата:

		kagir	'каиш'	→	kagirgir	'да носиш каиш'	(kagir-gir)
		takin	'чорапи'	→	takinkin	'да носиш чорапи'	(takin-kin)	(Moravsik 1978)

Местоположба на удбоениот дел

Удвоениот дел може да биде поставен на почетна, средна или крајна позиција.

Пример за почетна позиција:

		[ɸuɾab]	'попладне'	→	[ɸuɸuɾab]	'доцна попладне'	(ɸu-ɸuɾab)
		[ŋaŋaj]	'долго време'	→	[ŋaŋaŋaj]	'долго време (во години)'	(ŋa-ŋaŋaj)	(Healey 1960)

Пример за крајно удвојување:

		[hãska]	'висок (ед.)'	→	[hãskaska]	'висок (мн.)'	(hãska-ska)
		[waʃte]	'добар (ед.)'	→	[waʃteʃte]	'добар (мн.)'	(waʃte-ʃte)	(Shaw 1980, Marantz 1982, Albright 2002)

Пример за средна позиција':

		savali	'оди' (ед.)	→	savavali	'одат' (мн.)	(sa-va-vali)
		alofa	'сака' (ед.)	→	alolofa	'сакаат' (мн.)	(a-lo-lofa)	(Moravcsik 1978, Broselow and McCarthy 1984)
		le tamaloa	'мажот' (ед.)	→	tamaloloa	'мажите' (мн.)	(tama-lo-loa)

Поврзано

• Идеофон
• Аугментација
• Афикс
• Морфологија (лингвистика)

Литература

• Abraham, Roy. (1964). Somali-English dictionary. London, England: University of London Press.
• Albright, Adam. (2002). A restricted model of UR discovery: Evidence from Lakhota. (Draft version).
• Alderete, John; Benua, Laura; Gnanadesikan, Amalia E.; Beckman, Jill N.; McCarthy, John J.; and Urbanczyk, Suzanne. (1999). Reduplication with fixed segmentism. Linguistic Inquiry, 30, 327-364. (Online version ROA 226-1097 Архивирано на 25 мај 2005 г.).
• Botha, Rudi P. (1988). Form and meaning in word formation : a study of Afrikaans reduplication. Cambridge: Cambridge University Press.
• Broselow, Ellen; and McCarthy, John J. (1984). A theory of internal reduplication. The linguistic review, 3, 25-88.
• Cooper, William E.; and Ross, "Háj" John R. (1975). World order. In R. E. Grossman, L. J. San, and T. J. Vance (Eds.), Papers from the parasession on functionalism (pp. 63–111). Chicago, IL: Chicago Linguistic Society.
• Dayley, Jon P. (1985). Tzutujil grammar. Berkeley, CA: University of California Press.
• Diffloth, Gérald. (1973). Expressives in Semai. In P. N. Jenner, L. C. Thompson, and S. Starsota (Eds.), Austroasiatic studies part I (pp. 249–264). University Press of Hawaii.
• Fabricius, Anne H. (2006). A comparative survey of reduplication in Australian languages. LINCOM Studies in Australian Languages (No. 03). Lincom. ISBN 3-89586-531-1.
• Haeberlin, Herman. (1918). “Types of Reduplication in Salish Dialects.” International Journal of American Linguistics 1: 154-174.
• Haugen, Jason D. (forthcoming). Reduplicative allomorphy and language prehistory in Uto-Aztecan. (Paper presented at Graz Reduplication Conference 2002, November 3–6).
• Harlow, Ray. (2007) Māori: a linguistic introduction Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-80861-3. 127-129
• Healey, Phyllis M. (1960). An Agta grammar. Manila: The Institute of National Language and The Summer Institute of Linguistics.
• Hurch, Bernhard (Ed.). (2005). Studies on reduplication. Empirical approaches to language typology (No. 28). Mouton de Gruyter. ISBN 3-11-018119-3.
• Inkelas, Sharon; & Zoll, Cheryl. (2005). Reduplication: Doubling in morphology. Cambridge studies in linguistics (No. 106). Cambridge University Press. ISBN 0-521-80649-6.
• Key, Harold. (1965). Some semantic functions of reduplication in various languages. Anthropological Linguistics, 7(3), 88-101.
• Marantz, Alec. (1982). Re reduplication. Linguistic Inquiry 13: 435-482.
• McCarthy, John J. and Alan S. Prince. (1986 [1996]). Prosodic morphology 1986. Technical report #32. Rutgers University Center for Cognitive Science. (Unpublished revised version of the 1986 paper available online on McCarthy's website: http://ruccs.rutgers.edu/pub/papers/pm86all.pdf).
• McCarthy, John J.; and Prince, Alan S. (1995). Faithfulness and reduplicative identity. In J. Beckman, S. Urbanczyk, and L. W. Dickey (Eds.), University of Massachusetts occasional papers in linguistics 18: Papers in optimality theory (pp. 249–384). Amherst, MA: Graduate Linguistics Students Association. (Available online on the Rutgers Optimality Archive website: http://roa.rutgers.edu/view.php3?id=568 Архивирано на 23 април 2009 г.).
• McCarthy, John J.; and Prince, Alan S. (1999). Faithfulness and identity in prosodic morphology. In R. Kager, H. van der Hulst, and W. Zonneveld (Eds.), The prosody morphology interface (pp. 218–309). Cambridge: Cambridge University Press. (Available online on the Rutgers Optimality Archive website: http://roa.rutgers.edu/view.php3?id=562 Архивирано на 25 мај 2005 г.).
• Moravcsik, Edith. (1978). Reduplicative constructions. In J. H. Greenberg (Ed.), Universals of human language: Word structure (Vol. 3, pp. 297–334). Stanford, CA: Stanford University Press.
• Nevins, Andrew; and Vaux, Bert. (2003). Metalinguistic, shmetalinguistic: The phonology of shm-reduplication. (Presented at the Chicago Linguistics Society, April 2003). (Online version: http://ling.auf.net/lingbuzz/@qclBWVDkyQupkDAI/yuTibEgY?78).
• Oller, D. Kimbrough. 1980. The emergence of the sounds of speech in infancy, in Child Phonology Vol. I, edited by G. H. Yeni-Komshian, J. F. Kavanaugh, and C. A. Ferguson. Academic Press, New York. pp. 93–112.
• Raimy, Eric. (2000). Remarks on backcopying. Linguistic Inquiry 31:541-552.
• Rehg, Kenneth L. (1981). Ponapean reference grammar. Honolulu: The University Press of Hawaii.
• Reichard, Gladys A. (1959). A comparison of five Salish languages. International Journal of American Linguistics, 25, 239-253.
• Shaw, Patricia A. (1980). Theoretical Issues in Dakota Phonology and Morphology. Garland Publ: New York. pp. ix + 396.
• Shaw, Patricia A. (2004). Reduplicant order and identity: Never trust a Salish CVC either?. In D. Gerdts and L. Matthewson (Eds.), Studies in Salish linguistics in honor of M. Dale Kinkade. University of Montana Occasional Papers in Linguistics (Vol. 17). Missoula, MT: University of Montana.
• Stark, Rachel E. (1980). Features of infant sounds: The emergence of cooing. Journal of Child Language Vol 5(3) Oct 1978, 379-390.
• Thun, Nils. (1963). Reduplicative words in English: A study of formations of the types tick-tock, hurly-burly, and shilly-shally. Uppsala.
• Van Huyssteen, Gerhard B. (2004). Motivating the composition of Afrikaans reduplications: a cognitive grammar analysis. In: Radden, G & Panther, K-U. (eds.). Studies in Linguistic Motivation. ISBN 3-11-018245-9. Berlin: Mouton de Gruyter. pp. 269–292.
• Van Huyssteen, Gerhard B and Wissing, Daan P. (2007). Datagebaseerde Aspekte van Afrikaanse Reduplikasies. [Data-based Aspects of Afrikaans Reduplications]. Southern African Linguistics and Applied Language Studies. 25(3): 419–439.
• Watters, David E. (2002). A grammar of Kham. Cambridge grammatical descriptions. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-81245-3.
• Wilbur, Ronnie B. (1973). The phonology of reduplication. Doctoral dissertation, University of Illinois. (Also published by Indiana University Linguistics Club in 1973, republished 1997.)

Надворешни врски

• Удвојување (Јазичен лексикон)
• Што е удвојувањето? Архивирано на 12 јуни 2012 г. (SIL)
• Удвојување Архивирано на 2 април 2005 г.
• Список на удвојувања во англискиот
• graz База на удвојување Архивирано на 13 март 2012 г.