Остеопороза: Разлика помеѓу преработките

'''Остеопорозата''' е [[болест]] при која ослабувањето на коските го зголемува ризикот од појава на нивни [[Скршеница на коска|скршеници]].<ref name=NIH2014/> Претставува најчеста причина за скршеници на коски кај [[старост|постари лица]].<ref name=NIH2014>{{cite web|title=Handout on Health: Osteoporosis|url=http://www.niams.nih.gov/health_info/Osteoporosis/default.asp|accessdate=16 May 2015|date=August 2014|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150518091922/http://www.niams.nih.gov/health_info/Osteoporosis/default.asp|archivedate=18 May 2015|df=}}</ref> Коските кои најчесто се подложни на скршеници се [[Прешлен|пршлените]] на [[‘Рбетен столб|‘рбетниот столб]], коските на [[Подлактица|подлактицатаподлактица]]та и [[Колк|колкотколк]]от.<ref name=Gol2015>{{cite journal|last1=Golob|first1=AL|last2=Laya|first2=MB|title=Osteoporosis: Screening, Prevention, and Management.|journal=The Medical clinics of North America|date=May 2015|volume=99|issue=3|pages=587–606|pmid=25841602|doi=10.1016/j.mcna.2015.01.010}}</ref> Се додека не настане скршеница на коските вообичаено нема други симптоми.<ref name=NIH2014/> Коските може да ослабнат до тој степен така што скршеница може да настане при помал стрес или спонтано.<ref name=NIH2014/> Скршеницата е проследена со [[хронична болка]] и намалена способност за извршување на нормалните активности.<ref name=NIH2014/>

Остеопорозата може да биде причинета од намалување на [[Коскена маса|коскената маса]] и зголемување на нејзиниот губиток.<ref name=NIH2014/> Губитокот на коскена маса се зголемува после [[Менопауза|менопаузатаменопауза]]та поради намалување на нивото на [[естроген]].<ref name=NIH2014/> Остеопорозата може да се јави поради голем број на болести како [[алкохолизам]], [[Анорексија нервоза|анорексија]], [[хипертироидизам]], [[бубрежна болест]] и [[Оофоректомија|хируршко отстранување на јајници]].<ref name=NIH2014/> Одредени лекови го зголемуваат степенот на губиток на коскена маса, вклучувајќи некои [[антиконвулзив|лекови против напади]], [[хемотерапија]], [[инхибитори на протонската пумпа]], [[селективни инхибитори на повторното преземање на серотонинот]] и [[глукокортикоид|глукокортикостероиди]].<ref name=NIH2014/> [[Пушење|Пушењето]]то и малата [[физичка активност]] исто така се ризик-фактори.<ref name=NIH2014/> Остеопорозата се дефинира како [[коскена густина]] од 2.5 [[Стандардна девијација|стандардни девијации]] под онаа на возрасен човек.<ref name="WHOcriteria"/> Таа вообичаено се определува со [[Двојно-енергетска рендгенска апсорпциометраиј|двојно-енергетска рендгенска апсорпциометрија]] на колкот.<ref name="WHOcriteria">{{cite web|author=WHO Scientific Group on the Prevention and Management of Osteoporosis (2000 : Geneva, Switzerland)|url=http://whqlibdoc.who.int/trs/WHO_TRS_921.pdf|title=Prevention and management of osteoporosis : report of a WHO scientific group|year=2003|pages=7, 31|isbn=9241209216|format=PDF|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070716094519/http://whqlibdoc.who.int/trs/WHO_TRS_921.pdf|archivedate=16 July 2007|df=}}</ref>

Превенцијата на остеопороза вклучува соодветна исхрана за време на детството и доколку е возможно да се избегне употребата на лекови кои ја предизвикуваат оваа состојба.<ref name=NIH2014/> Превенцијата на скршеници на коските кај лица со остеопороза вклучува соодветна исхрана, физичка активност и [[превенција од паѓање]].<ref name=NIH2014/> Промени во животните навики како престанок со пушење и пиење на алкохол исто така може да бидат корисни.<ref name=NIH2014/> [[Бисфосфонат]]ите се корисни кај лица со претходна скршеница на коските поради остеопороза.<ref name=Wells2008/><ref name=Wells2008a/> Кај оние со остеопороза, но кои претходно немале скршеница на коските се помалку ефективни.<ref name=Wells2008>{{cite journal|last1=Wells|first1=GA|last2=Cranney|first2=A|last3=Peterson|first3=J|last4=Boucher|first4=M|last5=Shea|first5=B|last6=Robinson|first6=V|last7=Coyle|first7=D|last8=Tugwell|first8=P|title=Alendronate for the primary and secondary prevention of osteoporotic fractures in postmenopausal women.|journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews|date=23 January 2008|issue=1|pages=CD001155|pmid=18253985|doi=10.1002/14651858.CD001155.pub2}}</ref><ref name=Wells2008a>{{cite journal|last1=Wells|first1=G|last2=Cranney|first2=A|last3=Peterson|first3=J|last4=Boucher|first4=M|last5=Shea|first5=B|last6=Robinson|first6=V|last7=Coyle|first7=D|last8=Tugwell|first8=P|title=Risedronate for the primary and secondary prevention of osteoporotic fractures in postmenopausal women.|journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews|date=23 January 2008|issue=1|pages=CD004523|pmid=18254053|doi=10.1002/14651858.CD004523.pub3}}</ref><ref name=Wells2008b>{{cite journal |vauthors=Wells GA, Cranney A, Peterson J, Boucher M, Shea B, Robinson V, Coyle D, Tugwell P | title = Etidronate for the primary and secondary prevention of osteoporotic fractures in postmenopausal women | journal = Cochrane Database of Systematic Reviews | issue = 1 | pages = CD003376 | date = 23 January 2008 | pmid = 18254018 | doi = 10.1002/14651858.CD003376.pub3 }}</ref> Голем број на други лекови исто така можат да бидат корисни.<ref name=NIH2014/><ref>{{cite journal |authorsauthor=Nelson HD, Haney EM, Chou R, Dana T, Fu R, Bougatsos C |title=Screening for Osteoporosis: Systematic Review to Update the 2002 U.S. Preventive Services Task Force Recommendation [Internet]. |journal=Agency for Healthcare Research and Quality |volume= |issue= |pages= |year=2010 |pmid=20722176 |doi= |url=}}</ref>

Остеопорозата станува почеста со зголемување на возраста.<ref name=NIH2014/> Околу 15% од [[Бели луѓе|белците]] во нивните 50-ти, и 70% во нивните 80-ти години имаат остеопороза.<ref name=WHOEpi>{{cite web|title=Chronic rheumatic conditions|url=http://www.who.int/chp/topics/rheumatic/en/|website=World Health Organization|accessdate=18 May 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150427154245/http://www.who.int/chp/topics/rheumatic/en|archive-date=27 April 2015}}</ref> Почеста е појавата кај жените отколку кај мажите.<ref name=NIH2014/> Во [[Развиена земја|развиените земји]], во зависност од методот на дијагностика, 2% до 8% од мажите и 9% до 38% од жените ја имаат болеста.<ref name=Wade2014/> Стапките на заболеност во [[Земја во развој|земјите во развој]] не се познати.<ref name=Han2008>{{cite journal|last1=Handa|first1=R|last2=Ali Kalla|first2=A|last3=Maalouf|first3=G|title=Osteoporosis in developing countries.|journal=Best practice & research. Clinical rheumatology|date=August 2008|volume=22|issue=4|pages=693–708|pmid=18783745|doi=10.1016/j.berh.2008.04.002}}</ref> Околу 22 милиони жени и 5.5 милиони мажи во [[Европска Унија|Европската Унија]] имале остеопороза во 2010 година.<ref name=Sve2013>{{cite journal|last1=Svedbom|first1=A|last2=Hernlund|first2=E|last3=Ivergård|first3=M|last4=Compston|first4=J|last5=Cooper|first5=C|last6=Stenmark|first6=J|last7=McCloskey|first7=EV|last8=Jönsson|first8=B|last9=Kanis|first9=JA|last10=EU Review Panel of|first10=IOF|title=Osteoporosis in the European Union: a compendium of country-specific reports.|journal=Archives of osteoporosis|date=2013|volume=8|issue=1–2|pages=137|pmid=24113838|doi=10.1007/s11657-013-0137-0|pmc=3880492}}</ref> Во САД во 2010 година околу осум милиони жени и два милиони мажи имале остеопороза.<ref name=Wade2014>{{cite journal|last1=Wade|first1=SW|last2=Strader|first2=C|last3=Fitzpatrick|first3=LA|last4=Anthony|first4=MS|last5=O'Malley|first5=CD|title=Estimating prevalence of osteoporosis: examples from industrialized countries.|journal=Archives of osteoporosis|date=2014|volume=9|issue=1|pages=182|pmid=24847682|doi=10.1007/s11657-014-0182-3}}</ref><ref name=Will2015>{{cite journal|last1=Willson|first1=T|last2=Nelson|first2=SD|last3=Newbold|first3=J|last4=Nelson|first4=RE|last5=LaFleur|first5=J|title=The clinical epidemiology of male osteoporosis: a review of the recent literature.|journal=Clinical epidemiology|date=2015|volume=7|pages=65–76|pmid=25657593|doi=10.2147/CLEP.S40966|pmc=4295898}}</ref> Белците и [[Азијати|Азијатите]]те имаат поголем ризик да заболат.<ref name=NIH2014/> Зборот остеопороза има грчко потекло и значи „порозни коски“.<ref>{{Cite book|last1 = King|first1 = Tekoa L.|last2 = Brucker|first2 = Mary C.|title = Pharmacology for women's health|date = 2011|publisher = Jones and Bartlett Publishers|location = Sudbury, Mass.|isbn = 9780763753290|pages = 1004|url = https://books.google.com/books?id=u1wq63x4VsYC&pg=PA1004|deadurl = no|archiveurl = https://web.archive.org/web/20170908174354/https://books.google.com/books?id=u1wq63x4VsYC&pg=PA1004|archivedate = 8 September 2017|df = }}</ref>

Од триесетатта година на животот па натаму кај луѓето почнува да се намалува постепено количината на коскеното ткиво во коските. Кај жените, губитокот е присутен особено неколку години после [[Менопауза|менопаузатаменопауза]]та, додека кај мажите, во принцип, губитокот е константен. Најчести фактори кои ја предизвикуваат остеопорозата се:<ref name="ReferenceA">„Остеопороза - Кога коските ќе ослабнат и попуштат“, ''Здравје'', понеделник, 27 октомври 2014, стр. 18.</ref>

* недоволен внес на [[калциум]] со [[Храна|хранатахрана]]та

* и болести на [[тироидеа|тироидеата]]та.

Болните можат да заболат од остеопороза и со години да немаат симптоми. Фрактури на [[‘Рбетен столб|‘рбетниот столб]], кои се една од најчестите компликации на болеста и кои предизвикуваат болка во грбот, се јавуваат без или после минимална траума. Најчести се на лумбалните и долните [[торакални пршлени]]. Локално се развива акутна болка и обично попушта по неколку дена или недели. Со тек на време, фрактурите предизвикуваат дорзална [[кифоза]], со вратна [[лордоза]] и хронична грбна болка, посебно во долниот лумбо-сакрален дел. Болната чуствителност често се забележува по должината на [[Ребро|ребрениот]] раб на соодветниот [[спинален нерв]]. Со напредокот на болеста, епизодите на фрактурите на пршлените се повторуваат, висината на телото се намалува, исчезнува физиолошкиот облик на ‘рбетниот столб, додека торакалната фисура се продлабочува до тој степен, што ребрата налегнуваат на илијачната коска од [[Карлица|карлицатакарлица]]та. Останатите видови на фрактури обично не настануваат спонтано, туку како резултат на механички повреди, на пример, при пад.

Сепак, дури и кога човекот ќе заболи од остеопороза, може да се врати густината на коските, а тоа може да се постигне со комбинација на физички вежби, здрава исхрана, внесување витамини и лекови.<ref>„Остеопороза - Кога коските ќе ослабнат и попуштат“, ''Здравје'', понеделник, 27 октомври 2014, стр. 18.<name="ReferenceA"/ref>

Кај 20% од женската популација е присутна хиперкалциурија (зголемена концентрација на калциум во [[Урина|уринатаурина]]та). Останатите биохемиски наоди се уредни. [[Рендген|Рендгенската]]ската [[дијагностика]] е корисна во текот на подоцнежните фази на [[Болест|болестаболест]]а, кога се губат повеќе од 30% од коскеното ткиво. На рендгенските снимки се гледа намалена густина (дензитет) на коските.

Ризикот од појава на остеопороза се намалува со редовна физичка активност и со здрава исхрана. Притоа, особено е корисен [[зеленчук]]от, богат со [[витамини]] и [[минерали]] ([[витамин Д]] и [[калциум]]), а се препорачува и редовно изложување на [[сончева светлина]].<ref>„Остеопороза - Кога коските ќе ослабнат и попуштат“, ''Здравје'', понеделник, 27 октомври 2014, стр. 18.<name="ReferenceA"/ref>

Најважна е превентивата активност од различни аспекти. Така, на пример, жените во постменопазуа може да примаат [[Естроген|естрогенскаестроген]]ска [[Хормон|хормонскахормон]]ска терапија или да земаат зголемени количини на калциум и [[витамин Д]] со исхраната. Ваквиот надомест е особено корисен кај жените кои инаку конзумираат храна со ниско ниво на калциум. Естрогенската терапија може да го закочи или забави напредокот на болеста. Обично се започнува неколку години (3-6) после почетокот на постменопаузата, но некои доктори советуваат почеток на естрогенската хормонска терапија значително порано. Обично се користи во количини од 0,6 до 1,2 мг на ден. Меѓутоа естрогенската терапија го зголемува ризикот од крварење, ендометриски [[карцином]] и болести на жолчниот систем.