Световид

Световид, Свентевит или Свантовит — бог на Ругијците. Се спомнува како врвен бог на Балтичките Словени. Богот Световид бил почитуван во целото Полабје.

Епискпот Абсалон урива статуа на Световид Аркона во 1169.

Современа статуа на Световид во Полска

Извори

Според некои автори бил врвниот бог на Словените, а според другите му припаѓало врвното мество меѓу божествата на Балтичките Словени. Кон првото тврдење се наведуваат и записите на Хелмолд, Сакс Граматик и Книтлинг Зег, најстарите хроничари на словенската духовност, но и поновите меѓу кои се издвојува Чајкановиќ. Меѓу останатото во записите од хрониката на Хелмолд се сретнува и следното: ‘Се гордеат и со самото име на Св. Вид, нему му имаат посветено и изфрадено со најголеми почести скулптура и храм, особено припишувајќи му водство меѓу боговите. И сите словенски провинции од него бараат пророштва а годишната жетва ја откупуваат во жртвите. Хелмолд и Сакс Граматик името на Световид го изедначуваат со Св. Вид, а на тој начин неговото постоење го врзуваат со прифаќањето на христијанскиот божји слуга од страната на Словените и неговото воздигање и трансформирање во паганското божество. Но, ваквото тврдење сепак било дел од кампањата за истребување на словенскиот пантеон и потполна христијанизација на народите.

Во Хрониката на Хемолд се вели: "Меѓу многубројните словенски богови, господари Световид, бог на земјата Рујан. Тоа е богот чии прорекувања се најточни. Останатите богови покрај него се само полубогови."

Во него се обединети атрибутите на богот на сонцето и богот на војната. На тој начин, него можеме да го доближиме до Дажбог, со забелешка дека Световидовиот лик е многу појасно персонифициран. Тој е истовремено и хтонско и сончево божество. Претставен е како ноќен коњаник, кој јава на бел коњ.

Сакс Граматик дава описи за празнувањето на неговиот ден:

"Еве како го славеа големиот празник на овој идол. Еднаш годишно, кога ќе се собере родот, се собира голема толпа народ пред храмот, да му принесат за жртва животински глави, и сите учествуваат во оваа голема религиозна гозба. Свештеникот, кој спротивно на обичајот на оваа земја, носи брада и многу долга коса, има единствено право да влезе во светилиштето. Ден пред свеченоста, тој грижливо го чистел храмот, каде што, исто така, само тој има право да влезе, внивавајќи добро да не дише додека е таму... По ова носат пред кипот еден тркалезен и со човечка големина колач (леб), намачкан со мед; свештеникот се крие зад колачот и го прашува народот дали го гледа. Ако одговорат дека го гледаат, тој посакува:'Догодина да не го видат`.Оваа желба значи: не народот или жрецот догодина да имаат поголема среќа, туку догодишната жетва да биде поголема."

Особености

Како бог кој имал исклучителни моќи. Световид имал и повеќе функции, пред с#, неговото име потврдува дека тој го согледувал светот, вселената. Ш. Кулшиќ ја нагласува неговата хтонична и воинствена карактерност, потврда за ова го наоѓа во народната поезија каде го идентификува ‘Белиот Вид - воин кој се враќа по долго војување’ со ова прастаро божество. Световид бил идентификуван и како божество на плодноста, неговото покровителство се однесувало на аграрот и природата воопшто, но исто така и според другите автори ја делел воинствената моќ со своите верници. Оттаму и тој како и повеќето словенски божества припаѓа и на небесно божествено пространство, но во исто време е и хтонично божество кое имало моќ да ја претскажува иднината.

Својата посветеност и почитта кон Световид Словените ја изразувале и на тој начин што еднаш годишно во негова чест била принесувана христијанска, човечка жртва. Храмовите на Световид биле почитувани и заштитувани. Пророчиштето на Световид во Аркона било надалеку познато и словените од сите краишта носејќи жртва доаѓале да побараат помош од божеството во предвидување во важните настани. Особена почит се придавала и на жреците (свештените лица) кои можеле да ги толкуваат пророштвата.

Сакс Граматик го има опишано храмот на Световид како мошне убава дрвена градба која се крева во центар на градот: ‘почитуван е според култот, но и поради идолот кој беше сокриен во него. Надворешноста на овој храм била украсена со прекрасен грубо обработен длаборез кој претставувал најразлични предмети... Во него се влегува само низ една врата. Самиот храм е ограден со двојна ограда, надворешната ограда била покриена со црвен покрив, а внатрешна од платна кои биле прицврстени на четири колци. Во зградата беше огромен идол, многу поголем отколку во природа. Идолот имаше четири глави, на четири врата... ‘ Главите биле сместени по две напред и две на грбот, насоката на нивното гледање била во лево и десно. Ликот бил со обријано лице и ошишана коса, во едната рака имал рог направен од метали, овој рог случел за предвидувања. Во левата рака идолот имал лак спуштен низ тело. Телото на идол било покриено со мантија. Идолот бил направен од префинето изработеното дрво. Покрај идолот биле забележани и елементи кои ја карактеризираат и негова воена улога: седло, узди, меч и др. Симбол на воинствената сила на Световид бил и бел коњ, со кој се обавувале и пророштвата, особено оние врзани за воени походи.

И обредните елементи опишани од древните хроничари потврдуваат колку голем значај се придавал на ова божество. По собирањето на житото се приредувала голема прослава во храмот на Световид. Ден пред свеченоста жрецот го чистел и подготвувал храмот. Во храмот влегувал единствено тој, во времето додека боравел во храмот тој не дишел, за да не го извалка идолот со човечки здив. Верниците пред храмот оставале подароци очекувајќи го пророштвото од устата на жрецот. Пред храмот се палел оган од дабовите стебла. Како дел од ритуал било и симболично криење на свештеникот зад огромен леб (в. криење). Во подоцните сати прославата станувала раскалашена гозба што претставувало знак на доближување на божеството.

Освен како божество на плодноста и заштитник на својот народ Световид бил и бог на војната. Древните Словени верувале дека тој ноќе јава на својот бел коњ истребувајќи ги нивните непријатели, оттаму во неговите раце рогорт ја симболизирал плодноста, а лакот воинственоста.

Литература

• Vasiljev, Spasoje: "Slovenska mitologija"
• Б. А. Рыбаков: "Язычество древних славян"
• Zaroff, Roman: Organised pagan cult in Kievan Rus`. The invention of foreign elite or evolution of local tradition?
• Гордана Стојковска, „Речник на јужнословенска митологија“, 2004, Издавачки центар Три, Скопје ISBN 9989-918-97-X.