Сама (суфизам)

Сама (турски: Sema; персиски, урду и арап. سَمَاع) е суфиска церемонија која се изведува како дел од медитациска и молитвена практика, зикр. Сама значи „слушање“, додека зикр значи „сеќавање“. Овие изведби често вклучуваат пеење, свирење, танцување, рецитирање поезија и молитви, носење симболична облека и други ритуали. Сама е особено популарна форма на верување во суфизмот.

Во 2005 година, УНЕСКО ја потврдил церемонијата „Мевлеви сама“ на Турција како едно од ремек-делата на усното и нематеријалното наследство на човештвото.

Потекло

Потеклото на Сама во Мевлевискиот ред на суфиите му се припишува на Руми, суфист и творец на Мевлевиите. Приказната за создавањето на оваа уникатна форма на зикр е дека Руми еден ден кога шетал низ градскиот пазар го слушнал ритмичкото чукање на златарите. Се верува дека Руми слушнал: „ла илаха илалах “ или „Нема бог освен Алах“ од чираците што удираат по златото и бил толку воодушевен од среќа што ги испружил двете раце и почнал да се врти во круг (суфи вртење). Со тоа се родила практиката на Сама и дервишите од редот Мевлеви.

Слично на тоа, Абу Саид, (967 н.е.) кој бил роден во Мајхана, град во близина на Сарахс, во Иран, на границата со Туркменистан, бил запаметен по воспоставувањето на правилото за однесување во теќе, а исто така и за воведувањето музика (сама), поезија и танц, како дел од суфискиот колективен побожен ритуал на зикр.

Тековна практика

Мевлеви

Вртените дервиши од редот Мевлеви се веројатно најпознатите практичари на Сама. Мевлеви кои практикуваат сама се возрасните во редот, кој историски значело само мажи. Учесниците се движат како група во круг, а исто така се вртат и секој поединечно.

Уметноста е „самоизразување“, а Сама е „несебично изразување“.

Алевит/Бекташи

Сама е истакната во церемониите на алевитската заедница во Турција и тесно поврзаниот ред на Бекташи.

Најчестите форми на алевитската сама ги изведуваат и машки и женски тинејџери, често во мешани групи, а учесниците се вртат еден кон друг во парови или мали групи и не мора како поединци.

Танура

Во Египет, мевлевиската форма на сама е позната како танура и е усвоена (со некои модификации) и од други суфиски редови. Се изведува и како народно и концертно оро.

Симболизам

Сама претставува мистично патување на духовното искачување на човекот низ умот и љубовта до совршенство. Свртувајќи се кон вистината, следбеникот расте преку љубовта, го напушта егото, ја наоѓа вистината и доаѓа до совршенство. Потоа се враќа од ова духовно патување како човек кој достигнал зрелост и поголемо совршенство, за да сака и да му служи на целото создание. Руми во врска со сама рекол: „За нив тоа е сама на овој и на другиот свет. Уште повеќе за кругот на танчери во сама кои се вртат и меѓу себе имаат своја кааба“. Ова го поврзало сама со аџилакот во Мека, со тоа што и двете се наменети да ги доближат сите вклучени поблиску до Бога.

Суфистите изведуваат Сама пред шејх Низам ал-Дин Авлија. Минијатура од Тимуридската копија на Хамса на Амир Кусрау, 1485 година.

Компоненти

Сама го нагласува пеењето, но вклучува и свирење на инструменти, особено за вовед и придружба. Сепак, се користат само инструменти кои се симболични и не се сметаат за профани. Најчести се тамбурата, ѕвоната и флејтата. Често вклучува пеење на химни, наречени каул и бејт. Поезијата често се вклучува и во церемонијата, бидејќи иако е неадекватна сама по себе, таа делува заедно со духовното размислување. Секоја поезија, дури и еротската, може да се користи за оваа церемонија. Сепак, срцето на слушателот мора прво да биде чисто, или танцувачките компоненти на сама ќе ги направат овие луѓе полни со страст наместо љубов кон Бога. Дополнително, да се биде вљубен во некоја личност, а не во Бог, го заматува умот на човекот кога слуша еротска поезија. Стиховите од Куранот никогаш не се користат за оваа цел, и не само затоа што се вели дека нивните значења донекаде се затапени преку повторување. Куранските стихови никогаш не треба да се поставуваат на медитација, ниту да се украсуваат или да се импровизираат на кој било начин, со цел да останат свети текстови.

Цел

Сама е средство за медитација преку фокусирање на мелодии и танцување. Тоа ја покажува љубовта на човекот кон Бога, ја прочистува душата и е начин да се најде Бог. Се вели дека оваа практика го открива она што е веќе во нечие срце, наместо да создава емоции. Сите сомнежи на една личност исчезнуваат, а срцето и душата можат директно да комуницираат со Бога. Непосредна цел на сама е да се достигне ваџд, што е состојба на екстаза слична на транс. Физички, оваа состојба може да вклучува различни и неочекувани движења, агитација, и сите видови танцување. Друга состојба што луѓето се надеваат да ја достигнат преку сама е хамра, што значи „духовно пијанство“. Луѓето се надеваат дека ќе постигнат откривање на тајните и ќе стекнат духовно знаење преку ваџд. Понекогаш, искуството на ваџд станува толку силно што доаѓа до несвестица или дури, во екстремни околности и до смрт.

Етикеција

Од учесниците во сама се очекува да останат тивки, мирни и контролирани во текот на церемонија, освен ако не се случи ваџд. На овој начин може да се постигне повисок степен на духовно размислување. Учесниците мора да се воздржуваат од движење и плачење сè додека повеќе не можат да се воздржат. Во овој момент, може да се стигне до ваџд. Тоа искуството е неопходно, слично на транс. Важно е да биде вистинско и да не се лажира поради која било причина. Исто така, луѓето мора да одржуваат правилна намера и дејствијата мора да бидат присутни низ целата сама, во спротивно, тие не можат да ги искусат предвидените позитивни ефекти на церемонијата.

Контроверзност

Муслиманите се поделени во две групи во однос на прашањето за сама и употребата на музика воопшто: 1) Противници, особено на сектата салафи/ вахаби. 2) Застапници, кои се од мнозинството шиити.

Застапниците го гледаат пеењето како потребна практика за духовен раст. Ал-Газали напишал поглавје со наслов „Во врска со музиката и танцувањето како помош за религиозниот живот“, каде што нагласил како практиките на музика и танц се корисни за муслиманите, сè додека нивните срца се чисти пред да се вклучат во овие практики.

Противниците веруваат дека музиката е еретичка иновација или бида и ја поврзуваат со неверство. Тие ги споредуваат физичките чувства што ги доживува лицето во состојба на ваџд со состојба на физичко пијанство, поради и што не го одобруваат тоа.

Во пракса

Поради разликите во културата меѓу муслиманските групи, учеството во музичка изведба е прифатена само кај некој. Медитацијата и суфиските практики се дозволени во исламот сè додека се во границите на шеријатот (исламскиот закон). Може да учествуваат луѓе од сите класи и сфери на животот, иако постои дебата меѓу суфиите и легалистите за тоа дали почетниците суфии и оние понапредните во својата вера се способни да ги постигнат истите позитивни резултати од сама'. Истата дебата постои и за младите и дали тие се способни да ја надминат својата страст и да ги исчистат своите срца за да се покорат Бога.

Надворешни врски

• Церемонијата на Мевлеви сама
• Слики од церемонијата Фази на сама