Плоштад на Републиката (Белград)

Плоштадот на Републиката е централниот градски плоштад во Белград, Србија. Се наоѓа во општината Стари град и се простира помеѓу „Градската кафеана“, киното „Јадран“, Народниот театар и Домот на војската на Србија.^[1] Старото име на плоштадот било Театарски плоштад.

Историја уреди

Сегашниот плоштад е формиран по уривањето на Истанбулската порта (1866) и подигнувањето на зградата на Националниот театар (1869). Истанбулската порта, изградена од Австријците на почетокот на 18 век, се наоѓала помеѓу (тогаш сè уште неизградените) Споменик „Кнез Михајло„-Белград и Народниот театар. Тоа била најголемата и најубавата порта во време кога градот бил во опасност. Низ него го водел патот до Константинопол (Истанбул), по што го добил и името. Стамболската порта народот ја памети по тоа што Турците го егзекутирале „ксиромашниот народј“ на просторот пред неа со тоа што го вршеле егзикуција врз народот со набивање на колец.^[2] За време на заземањето на Белград (1806), пред оваа порта бил смртно ранет Васа Чарапиќ, познат војсководец од Првото српско востание. Во спомен на овој настан, по неговото име е именувана улица во близина на ова место,^[3] и подигнат е и споменик.^[4]

По формирањето на српската влада и уривањето на Стамболската порта, просторот на денешниот Плоштад на Републиката долго време останал неизграден. Народниот театар повеќе од 30 години стоел како единствена голема зграда. Кога 18.6. декември 1882 година.^[5] бил подигнат Споменик „Кнез Михајло„^[6] започнало постепеното урбано формирање на овој плоштад. На местото на денешниот Национален музеј е подигната долга приземна зграда во која, меѓу другото, се наоѓало и познатото кафана „Дарданели“, местото на средби на уметничкиот свет. Зградата е урната во 1903 година. Подигната од Управата на фондовите (сегашна зграда на Народниот музеј). Во малиот парк до Народниот театар, до Втората светска војна, постоело познатото кафуле и кино „Коларац“ (зградата била сопственост на трговецот и филантроп Илија Милосављевиќ Коларац, т.е. земјиштето помеѓу Улицата „Македонска“, споменикот на кнезот Михајло, Театарот и Улицата на принцот Павле била сопственост на донацијата на Коларац).^[7] Палатата во која се наоѓа киното „Јадран“ е изградена во 1930 година. Белградската општина во 1938 година ја усвоила „конечната регулатива“ на плоштадот.^[8]

На просторот на денешниот Дом на печатот, до Втората светска војна имало стари приземни и еднокатни згради со дуќани. Повеќето од овие згради биле уништени за време на германското бомбардирање на 6 април 1941 година. По Втората светска војна биле отстранети трамвајските шини (тука меѓу двете војни имало трамвајска раскрница) и плоштадот на кој се наоѓал гробот и споменикот на војниците на Црвената армија кои паднале во борбата за ослободување на Белград во 1944 година набргу по ослободувањето.^[9] (Нивните посмртни останки биле пренесени на гробиштата на ослободителите во Белград). Подоцна на овој плоштад е подигната најголемата зграда, Домот на печатот, во кој се сместени и Културниот центар на Белград со две галерии (Арт и Артгет), Меѓународниот прес центар, книжарницата „Столбови на културата“, „Градска кафана“ и други.

Една од најголемите згради на плоштадот е палатата Реинион од 1931 година.