Википедија

Недостиг на вода

Недостиг на вода – недостиг на пивка вода за задоволување на човечките потреби од вода. Има влијание на сите континенти и како што навел Светскиот економски форум во 2019 година, ќе претставува еден од најголемите светски ризици во наредната деценија.[1] Се манифестира со делумно или целосно незадоволување на изразената побарувачка, економска конкуренција за количината или квалитетот на водата, спорови меѓу корисниците, неповратно исцрпување на подземните води и негативни влијанија врз животната средина.[2] Една третина од светското население живее во услови на оскудица од вода најмалку месец дена годишно.[3][4][5][6] Половина милијарда луѓе во светот се соочува со недостиг на вода во текот на целата година.[3] Половина од најголемите светски градови доживува недостиг на вода.[5]

Глобален физички и економски недостиг на вода

Само 0,014% од водата на Земјата е за пиење и лесно достапна. Од преостанатата вода, 97% е морска вода, а нешто помалку од 3% е тешко пристапен. Технички, има доволно слатка вода на глобално ниво за да ги задоволи потребите на човештвото. Сепак, поради нееднаквата распределба дополнително влошени со климатските промени довело до фактот дека во некои многу влажни и некои многу суви географски локации, како и нагло зголемување на глобалната побарувачка за слатки води во последните децении водена од индустријата, човештвото се соочува со криза на вода. Ако продолжат сегашните трендови, се очекува побарувачката да ја надмине понудата за 40% до 2030 година..[5][7]

Суштината на недостигот на вода во светот е географската и временската неускладеност помеѓу побарувачката и достапноста на свежа вода. Зголемената светска популација, подобрувањето на животниот стандард, промената на потрошувачката и проширувањето на наводнувани земјоделски површини, се главните двигатели на растечката глобална побарувачка на вода[8][9] Климатските промени, како што се променетите временски услови (вклучително и сушите или поплавите], уништувањето на шумите, зголеменото загадување, ефектот на стаклена градина и растурањто на водата, може да предизвикаат недоволно снабдување со вода..[10] На глобално ниво и на годишно ниво, достапно е доволно свежа вода за да се задоволи побарувачката, сепак просторните и временските разлики во побарувачката и достапноста на вода се големи, што доведува до физички недостиг на вода во неколку делови на светот во одредени делови од годината.[3] Сите причини за недостиг на вода се поврзани со човечкото нарушување на хидролошкиот циклус. Недостатокот на вода не е постојан, но варира како резултат на самата природна варијабилност на хидрологијата, но се менува уште повеќе во зависност од преовладувачката економска политика, но и од пристапот кон планирање и управување. Се очекува недостатоците да се интензивираат со поголемиот економски развој, но ако се соодветно идентификувани, многу од неговите причини може да се предвидат, избегнат или ублажат.[2]

Одредени земји веќе докажале дека е можно да се одвои потрошувачката на вода од стопанскиот раст. На пример, во Австралија, потрошувачката на вода паднала за 40% помеѓу 2001 и 2009 година, додека економијата пораснала за повеќе од 30%.[11] Најефикасниот начин за одделување на употребата на вода од економскиот раст, според научниот панел, е владите да создадат холистички планови за управување со водите кои ќе го земат предвид целиот циклус на вода: од извор до дистрибуција, економска употреба, третман, рециклирање, повторна употреба и враќање во животната средина.[11]

Набавка и побарувачка уреди

 
Глобална употреба на слатка вода, за 2016 година
 
Глобална потрошувачка на вода 1900-2025, по региони, во милијарди m3 годишно

Вкупната количина на лесно достапна свежа вода на Земјата, во форма на површински води [[[река|реки]] и езера) или подземни води е 14.000 км³. Од вкупниот број, „само“ 5.000 км³ е под употреба на човекот. Така, во теорија, е достапна повеќе од доволно свежа вода за да се задоволат потребите на светското население од над 7 милијарди луѓе, па дури и да се поддржи раст на населението на 9 милијарди или повеќе. Сепак, поради нееднаквата географска дистрибуција и особено нееднаквата потрошувачка на вода, тоа е скуден ресурс во некои делови на светот и за некои делови од населението.[7]

Недостигот како резултат на потрошувачката е предизвикан пред сè од екстензивната употреба на вода во земјоделството, сточарството и индустријата. Луѓето во развиените земји обично користат околу 10 пати повеќе вода дневно отколку оние во земјите во развој.[12] Голем дел од ова е индиректна употреба за земјоделски и индустриски потреби во производството на стоки за широка потрошувачка, како што се овошје, маслодајни растенија и памук. Бидејќи голем дел од ова производство е глобализирано, многу вода се користи и се загадува во земјите во развој за производство на добра што не се наменети за домашниот пазар.[7]

Човечко право на вода уреди

 
Во Танзанија, водата обично доаѓа од отворени дупки ископани во песокот на суви речни корита, и секогаш е загадена. На многу деца им е ускратено образованието пред сè поради оваа секојдневна задача.[13][14]

Комитетот на Обединетите нации за економски, социјални и културни права утврди пет основи за безбедност на водата. Според комитетот, човековото право на вода им дава право на секого на доволна, безбедна, прифатлива, физички и финансиски достапна вода за лична и домашна употреба.[15]

Ефекти на животната средина уреди

Недостигот на вода има многу негативни влијанија врз животната средина, вклучувајќи ги езерата, реките, мочуриштата и другите извори на вода за пиење. Прекумерната потрошувачка на вода поврзана со недостиг на вода често се наоѓа во областите каде што се користи за наводнување во земјоделството, оштетувајќи ја животната средина на неколку начини, вклучително и зголемен салинитет, загадување на нутриентите и губење на поплавни подрачја и мочуришта.[15][16]

Во минатиот век, повеќе од половина од мочуриштата се уништени и исчезнати.[10] Овие мочуришни живеалишта се важни не само како живеалишта за многу животни, туку исто така поддржуваат одгледување ориз и други култури, како и филтрирање на вода и заштита од бури и поплави. Слатководни езера, како Аралското Езеро, кои скоро исчезнаа, исто така биле цел на дренажа. Некогаш четвртото по големина слатководно езеро, изгуби повеќе од 58.000 км2 површина и значително ја зголеми концентрацијата на сол во период од три децении.[10]

Исцрпување на слаководните ресурси уреди

Покрај вообичаените површински извори на слатка вода како што се реките и езерата, други наоѓалишта на слатка вода како што се подземните води и ледниците станаа попривлечни извори на слатка вода. Подземна вода е вода што се насобрала под површината на земјата и може да обезбеди корисна количина на вода преку извори или бунари. Овие области каде што се собираат подземните води се познати и како водоносни слоеви. Ледниците обезбедуваат свежа вода во форма на стопена вода или свежа вода стопена од снег или мраз. Користењето на овие извори е во пораст, додека употребата на конвенционални извори се намалува како резултат на фактори како што се загадувањето и истребувањето како резултат на климатските промени. Покрај тоа, растот на човечката популација е значаен фактор што придонесува за зголемување на употребата на овие видови водни ресурси.[17]

Подземни води уреди

До неодамна, подземните води не биле високо искористен ресурс. Експлоатацијата на подземните води била драматично зголемена во 1960-тите. Промените во знаењето, технологијата и финансирањето овозможиле да се достигне претходно недостапната подземна вода. Овие промени овозможиле напредок во општеството, како што е „револуцијата во земјоделските подземни води“, со што се проширил секторот за наводнување, овозможувајќи зголемено производство и развој на храна во руралните области.[18] Подземните води ја обезбедуваат скоро половина од водата под човечка употреба.[19] Големи количини на вода складирани под земја во повеќето водоносни слоеви имаат значителен капацитет што овозможува повлекување на вода за време на суши или мали врнежи од дожд.[17] Ова е клучно за луѓето што живеат во региони кои не можат да зависат само од врнежите или од површинските резерви на вода. Од 2010 година, глобалното црпење на подземни води во светот се проценува на околу 1000 км³ годишно, додека 67% од таа количина се користи за наводнување, 22% за домашни потреби и 11% за индустриски цели.[17] Десетте најголеми потрошувачи на подземна вода (Индија, Кина, САД, Пакистан, Иран, Бангладеш, Мексико, Саудиска Арабија, Индонезија и Италија) сочинуваат 72% од вкупната потрошувачка на вода во светот.[17] Подземните води станаа клучни за животот и безбедноста на храната од 1,2 до 1,5 милијарди рурални домаќинства во посиромашните региони на Африка и Азија.[20]

Иако изворите на подземни води се доста раширени, една од главните причини за загриженост е стапката на обновување или стапка на полнење на некои извори на подземни води. Користењето на необновливи подземни ресурси може да доведе до исцрпеност доколку не се следи и управува соодветно.[21] Намалување на природниот одлив, намалување на залихите, намалување на нивото на водата и деградација на водата обично се посматраат во системите на подземни води.[17] Исцрпување на подземните води може да доведе до многу негативни ефекти како што се зголемени трошоци за пумпање на подземните води, вештачки предизвикана соленост и други промени во квалитетот на водата, слегнување на земјиштето и деградирани извори. Загадување од човечка страна.

За да започне комерцијалната експлоатација на вода во области каде што има изобилство количество вода, фабриките за вода мораат да извлекуваат подземни води од изворот со стапка поголема од стапката на регенерација, што доведува до постојан пад на нивото на подземните води. Подземните води се извлекуваат, се полнат, а потоа се ставаат на локалниот и глобалниот пазар. Кога подземните води се исцрпуваат над критичната граница, компаниите за полнење само се иселуваат од областа оставајќи сериозен недостиг на вода. Осиромашувањето на подземните води влијае на сите области што ја користат таа вода: земјоделци, животни, екосистеми, туризам и редовни луѓе кои водата ја добиваат од локалните бунари. Постројките за полнење вода создаваат недостиг на вода и влијаат на еколошката рамнотежа. Тие доведуваат до области погодени од вода што носат суши.[22]

Ледници уреди

Ледниците се сметаат за витален извор на вода поради нивниот придонес во протокот на вода. Зголемувањето на глобалните температури има забележителен ефект врз нивната стапка на топење, предизвикувајќи опаѓање на ледниците ширум светот.[23] Иако стопената вода од овие ледници ја зголемува вкупната количина на вода засега, исчезнувањето на ледниците на долг рок ќе ги намали достапните водни ресурси. Зголемените нивоа на вода како резултат на зголемувањето на глобалните температури, исто така, можат да имаат негативни ефекти како што се поплави на езера и брани и катастрофални резултати.[24]

Мерење уреди

Хидролозите денес обично проценуваат недостиг на вода со набљудување на балансот помеѓу населението и достапноста на вода. Ова се постигнува со мерење на достапната вода спрема регионот на годишно ниво. Популарен пристап за мерење на недостиг на вода е рангирање на земјите според количината на годишни водни ресурси по лице.[25] На нивоа помеѓу 1.700 и 1.000 м³ годишно, може да се очекува периодичен или ограничен недостиг на вода. Кога снабдувањето со вода паѓа под 1.000 м³ годишно годишно, земјата се соочува со „недостиг на вода“.[26] Организацијата за храна и земјоделство на Обединетите нации наведуваат дека до 2025 година, 1,9 милијарди луѓе ќе живеат во земји или региони со апсолутен недостиг на вода, а две третини од светската популација може да биде под стресни услови.[27] Светската банка додава дека климатските промени може значително да ги променат идните модели на достапност и употреба на вода, зголемувајќи го стресот и несигурноста на водата, како на глобално ниво, така и во секторите зависни од вода.[28]

Други начини за мерење на недостигот на вода вклучуваат испитување на физичкото постоење на вода во природата, споредување на состојбата со помалите или поголемите количини на вода достапна за употреба. Овој метод честопати не успева да ја согледа достапноста на водните ресурси за населението што може да биде потребно.

Обновливи извори на слатка вода уреди

Снабдувањето со обновлива слатка вода е метод за мерење кој често се користи во врска со проценка на недостиг на вода. Методот е информативен бидејќи може да го опише вкупниот расположлив воден ресурс што го има секоја земја. Познавајќи го вкупниот достапен извор на вода, може да се добие идеја за тоа дали некоја земја е склона да доживее физички недостиг на вода. Овој метод исто така не ја опишува достапноста на вода за поединци, домаќинства, индустрии и други корисници. Исто така, методот може да се покаже како неточен при мерење на големи земји како што се Канада и Бразил. Двете земји имаат многу високо ниво на достапно снабдување со вода, но сепак имаат различни проблеми поврзани со водата.[17]

Перспектива уреди

Изградбата на постројки за третман на отпадни води и намалената употреба на подземните води се очигледни решенија. Меѓутоа, подлабок поглед открива посуштински прашања во играта. Третманот на отпадни води е многу капитално интензивен, што го ограничува пристапот до оваа технологија во некои региони, згора на тоа, брзиот раст на населението во многу земји ја прави оваа трка многу тешка. Како овие фактори да не се доволно обесхрабрувачки, треба да се земат предвид огромните трошоци и вештини вклучени во одржувањето на постројката за третман на отпадни води.

Поврзано уреди

Наводи уреди

  1. ↑ „Global risks report 2019“. World Economic Forum.
  2. ↑ 2,0 2,1 „Coping with water scarcity. An action framework for agriculture and food stress“ (PDF). Food and Agriculture Organization of the United Nations. 2012.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Hoekstra, A.Y.; Mekonnen, M.M. (12. 2. 2016). „Four billion people facing severe water scarcity“ (PDF). advances.sciencemag. American Association for the Advancement of Science. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
  4. ↑ „4 billion people face water shortages, scientists find“. World Economic Forum. 17. 2. 2016. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 „How do we prevent today's water crisis becoming tomorrow's catastrophe?“. World Economic Forum. 23. 3. 2017. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
  6. ↑ „Global Water Shortage Risk Is Worse Than Scientists Thought“. Huffingtonpost.com. 15. 2. 2016. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 „Water, bron van ontwikkeling, macht en conflict“ (PDF). NCDO, Netherlands. 8. 1. 2012. Архивирано од изворникот (PDF) на 2019-04-12. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
  8. ↑ C. J. Vörösmarty, P. Green, J. Salisbury, R. B. Lammers, Global water resources: Vulnerability from climate change and population growth. Science 289, 284–288 (2000)
  9. ↑ A. E. Ercin, A. Y. Hoekstra, Water footprint scenarios for 2050: A global analysis. Environment International 64, 71–82 (2014).
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 „Water Scarcity. Threats“. WWF. 2013.
  11. ↑ 11,0 11,1 „Half the world to face severe water stress by 2030 unless water use is "decoupled" from economic growth, says International Resource Panel“. UN Environment. 21. 3. 2016. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
  12. ↑ „Why fresh water shortages will cause the next great global crisis“. The Guardian. 8. 3. 2015. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
  13. ↑ Недостигот на безбедна вода и санитација во училиштата влијае на учењето на децата - и на нивниот живот[мртва врска] Уницеф Објавено на 5 април 2010 година
  14. ↑ Влијание на недостигот на вода врз образованието на девојчињата „Граѓанин“, Танзанија, објавено на 14 ноември 2017 година.
  15. ↑ 15,0 15,1 United Nations Development Programme (2006). Human Development Report 2006: Beyond Scarcity–Power, Poverty and the Global Water Crisis. Basingstoke, United Kingdom:Palgrave Macmillan.
  16. ↑ „Water Scarcity Index – Vital Water Graphics“. Архивирано од изворникот на 2008-12-16.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 WWAP (World Water Assessment Programme). 2012. The United Nations World Water Development Report 4: Managing Water under Uncertainty and Risk. Paris, UNESCO.
  18. ↑ Giordano, M. and Volholth, K. (ed.) 2007. The Agricultural Groundwater Revolution. Wallingford, UK, Centre for Agricultural Bioscience International (CABI).
  19. ↑ WWAP (World Water Assessment Programme). 2009. Water in a Changing World. World Water Development Report 3. Paris/London, UNESCO Publishing/Earthscan.
  20. ↑ Comprehensive Assessment of Water Management in Agriculture. 2007. Water for Food, Water for Life: A Comprehensive Assessment of Water Management in Agriculture. London/Colomb, Earthscan/International Water Management Institute
  21. ↑ Foster, S. and Loucks, D. 2006. Non-renewable Groundwater Resources. UNESCO-IHP Groundwater series No. 10. Paris, UNESCO.
  22. ↑ Gasson, Christopher. „Don't waste a drop“. www.globalwaterintel.com. Mining Magazine. Архивирано од изворникот на 16. 7. 2017. Проверете ги датумските вредности во: |archive-date= (help)
  23. ↑ Hewitt, K. 2005. The Karakoram Anomaly? Glacier expansion and the ‘elevation effect’, Karakoram Himalaya. Mountain Research and Development, Vol. 25, No. 4, pp. 332–40
  24. ↑ Hewitt, K., 1982. Natural Dams and Outburst Floods of the Karakoram Himalaya. Proceedings of the Symposium on Hydrological Aspects of Alpine and High Mountain Areas. International Association of Hydrological Sciences (IAHS) Publication No. 138. Wallingford, UK, IAHS Press.
  25. ↑ Falkenmark and Lindh 1976, quoted in UNEP/WMO. „Climate Change 2001: Working Group II: Impacts, Adaptation and Vulnerability“. UNEP. Архивирано од изворникот на 26. 6. 2015. Проверете ги датумските вредности во: |archive-date= (help)
  26. ↑ Larsen, Samuel T. L. „Lack of Freshwater Throughout the World“. Evergreen State College. Архивирано од изворникот на 2011-07-19.
  27. ↑ ФАО Жешки прашања: Недостиг на вода . Fao.org
  28. ↑ The World Bank, 2009 „Water and Climate Change: Understanding the Risks and Making Climate-Smart Investment Decisions“. стр. 21–24.
  29. ↑ „Total Renewable Freshwater Supply, by Country“ (PDF). The World's Water. Архивирано од изворникот (PDF) на 16. 1. 2013. Проверете ги датумските вредности во: |archive-date= (help)

Надворешни врски уреди

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Недостиг_на_вода&oldid=5115049“