Википедија

Емануел Шарпaнтје

француски микробиолог и биохемичарка

Емануел Мари Шарпентје (француски: Emmanuelle Marie Charpentier; р. 11 декември 1968[1]) — француска професорка и истражувач по микробиологија, генетика и биохемија.[2] Од 2015 година, таа е директор на Институтот за биологија на инфекции Макс Планк во Берлин. Во 2018 година, таа основала независен истражувачки институт, единицата Макс Планк за наука за патогени.[3] Во 2020 година, Шарпентје и американската биохемичарка Џенифер Дудна од Универзитетот во Калифорнија, Беркли, биле наградени со Нобеловата награда за хемија „за развој на метод за уредување на геномот“ (преку CRISPR). Ова била првата Нобелова награда да ја добијат само две жени.[4][5][6]

Фотографија од Емануел Шарпaнтје

Ран живот и образование

уреди

Родена во 1968 година во Живизи на Орж во Франција, Шарпентје студирала биохемија, микробиологија и генетика на Универзитетот Пјер и Марија Кири (денес Факултет за наука на Универзитетот Сорбона) во Париз.[7] Таа дипломирала на Институтот Пастер од 1992 до 1995 година и била наградена со докторат за истражување. Докторскиот проект на Шарпентје ги истражувал молекуларните механизми вклучени во отпорноста на антибиотици.[8]

Кариера и истражување

уреди
 
Институтот за биологија на инфекции Макс Планк во Берлин, Германија

Шарпентје работела како универзитетски асистент на Универзитетот Пјер и Марија Кири од 1993 до 1995 година и како постдокторски соработник во Институтот Пастер од 1995 до 1996 година. Таа се преселила во САД и работела како постдокторски соработник на Универзитетот Рокфелер во Њујорк од 1996 до 1997 година. Во тоа време, Шарпентје работела во лабораторијата на микробиологот Елејн Туоманен.[9] Таму истражувала како патогенот Streptococcus pneumoniae ги користи мобилните генетски елементи за да го промени својот геном. Шарпентје, исто така, помогнала во покажувањето како S. pneumoniae развива отпорност на ванкомицин.

Шарпентје работела како асистент истражувач во Медицинскиот центар на Универзитетот во Њујорк од 1997 до 1999 година. Таму работела во лабораторијата на Памела Ковин, биолог за клетки на кожата заинтересирана за манипулација со гени кај цицачите. Шарпентје објавила труд во кој го истражува регулирањето на растот на косата кај глувците.[10] Таа била на позицијата научен соработник во детската истражувачка болница Сент Џуд и во Институтот за биомолекуларна медицина Скирбол [11] во Њујорк од 1999 до 2002 година.

По пет години престој во Соединетите Американски Држави, Шарпентје се вратила во Европа и станала директор на лабораторија и вонреден професор на Институтот за микробиологија и генетика на Универзитетот во Виена, од 2002 до 2004 година. Во 2004 година, Шарпентје го објавила своето откритие за молекула на РНК вклучена во регулирањето на синтезата на вирулентниот фактор во Streptococcus pyogenes.[12] Од 2004 до 2006 година била директор на лабораторија и доцент на Катедрата за микробиологија и имунобиологија. Во 2006 година станала приватен доцент (Микробиологија) и хабилитира во Центарот за молекуларна биологија. Од 2006 до 2009 година работела како директор на лабораторија и вонреден професор во лабораториите Max F. Perutz.

Шарпентје се преселила во Шведска и станала водител на лабораторија и вонреден професор на Лабораторијата за медицина на молекуларни инфекции Шведска (MIMS), на Универзитетот Умео. Таа била лидер на групата од 2008 до 2013 година, а била привремен професор од 2014 до 2017 година.[13] Таа се преселила во Германија за да работи како директор на одделот и професор на W3 во Центарот за истражување на инфекции Хелмхолц [14] во Брауншвајг и Медицинскиот факултет во Хановер од 2013 до 2015 година. Во 2014 година станала „професор Александар фон Хумболт“.

Во 2015 година, Шарпентје ја прифатила понудата од германското здружение Макс Планк да стане научен член на друштвото и директор на Институтот за биологија на инфекции Макс Планк во Берлин. Од 2016 година, таа е почесен професор на Универзитетот Хумболт во Берлин, а од 2018 година е основач и вршител на должноста директор на Одделението за наука за патогени Макс Планк.[7][15][16] Шарпентје ја задржала својата позиција како привремен професор на Универзитетот во Умео до крајот на 2017 година, каде што новата донација од Фондацијата Кемпе и Фондацијата Кнут и Алис Валенберг ѝ дале можност да понуди позиции на повеќе млади истражувачи во истражувачките групи на лабораторијата МИМС.[17]

CRISPR/Cas9

уреди

Шарпентје е најпозната по нејзината работа што добила Нобелова награда - дешифрирање на молекуларните механизми на бактерискиот имунолошки систем, наречен CRISPR/Cas9, и неговото пренаменување во алатка за уредување на геномот. Конкретно, таа открила нов механизам за созревање на некодирачка РНК која е клучна во функцијата на CRISPR/Cas9. Поточно, Шарпентје покажала дека мала РНК молекула наречена tracrRNA е од суштинско значење за созревањето на crRNA.

Во 2011 година, Шарпентје ја запознала Џенифер Дудна на истражувачка конференција и тие започнале со соработка. Работејќи со лабораторијата на Џенифер Даудна, лабораторијата на Шарпентје покажала дека Cas9 може да се користи за да се направат исечоци во која било сакана ДНК-низа. Методот што го развиле вклучувал комбинација на Cas9 со лесно создадени синтетички молекули „водичка РНК“. Синтетичка водилка РНК е химерус на crRNA и tracrRNA; затоа, ова откритие покажало дека технологијата CRISPR-Cas9 може да се користи за уредување на геномот со релативна леснотија. Истражувачите ширум светот успешно го користат овој метод за уредување на ДНК-низите на растенијата, животните и лабораториските клеточни линии. CRISPR претставува револуција во генетиката дозволувајќи им на научниците да уредуваат гени за да ја испитаат нивната улога во здравјето и болестите како и да развијат генетски терапии со надеж дека ќе се покажат побезбедни и поефикасни од првата генерација генски терапии.

Во 2013 година, Шарпентје ги коосновала CRISPR Therapeutics и ERS Genomics заедно со Шон Фој и Роџер Новак.[18]

Награди

уреди

Шарпентје е наградена со бројни меѓународни награди, награди и признанија, вклучувајќи ги и Нобеловата награда за хемија, Наградата за пробив во животните науки, наградата Луј-Женте за медицина, Меѓународната награда на фондацијата Грубер за генетика, наградата Лајбниц, најпрестижната германска награда за истражување, наградата Танг, Јапонската награда и наградата Кавли за нанонаука. Таа ја освои наградата за граници на знаење на Фондацијата BBVA заедно со Џенифер Дудна и Франциско Мохика, чија пионерска работа ја разгорела „револуцијата во биологијата дозволена со техниките CRISPR/Cas 9“. Овие алатки ја олеснуваат модификацијата на геномот со невиден степен на прецизност и многу поевтино и поедноставно од кој било претходен метод. Не за разлика од денешните едноставни, интуитивни програми за обработка на текст, CRISPR/Cas 9 е во состојба да го „уреди“ геномот со „сечење и лепење“ на ДНК-низи: технологија толку ефикасна и моќна што како шумски пожар се шири низ лабораториите во светот. Тоа е „алатка за разбирање на функцијата на гените и лекување на болести“. Исто така, во 2015 година, списанието Time ја назначило Шарпентје за една од 100 највлијателни луѓе во светот (заедно со Џенифер Дудна).[19]

 
Д-р Емануел Шарпентје во Сенатската комора на Универзитетот Јорк во 2016 година, откако ѝ одржа предавање за меѓународната награда на Фондацијата Гарднер.

Почесни докторати

уреди
  • 2016 – École Polytechnique Fédérale de Lozanne [20]
  • 2016 – КУ, (Католички универзитет) Левен, Белгија [21]
  • 2016 - Универзитетот во Њујорк (NYU) [22]
  • 2017 – Медицински факултет, Умео Универзитет, Шведска [23]
  • 2017 година - Универзитет во Западен Онтарио, Лондон, Канада [24]
  • 2017 година - Универзитетот за наука и технологија во Хонгконг [25]
  • 2018 - Универзитет католик на Лувен, Белгија [26]
  • 2018 – Универзитетот во Кембриџ [27]
  • 2018 – Универзитет во Манчестер [28]
  • 2019 година - Универзитетот Мекгил, Канада [29]

Членства

уреди
  • 2014 – Европска организација за молекуларна биологија [30]
  • 2015 – Национална академија на науките Леополдина [31]
  • 2016 – Академија на науките Берлин-Бранденбург [32]
  • 2016 – Австриска академија на науките [33]
  • 2016 – Кралската Шведска академија на науките [34]
  • 2017 година - Национална академија на науките на САД, странски соработник [35]
  • 2017 – Национална академија за технологии на Франција [36]
  • 2017 година - Француска Академија на науките [37]
  • 2018 – Европска академија на науките и уметностите [38]
  • 2021 – Папска академија на науките [39]

Во популарната култура

уреди

Во 2019 година, Шарпентје беше истакнат лик во претставата STEM FEMMES од театарската дружина од Филаделфија, Applied Mechanics.[40]

Надворешни врски

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ „The Nobel Prize in Chemistry 2020“. NobelPrize.org. Посетено на 7 October 2020.
  2. ↑ Abbott, Alison (2016). „The quiet revolutionary: How the co-discovery of CRISPR explosively changed Emmanuelle Charpentier's life“. Nature. 532 (7600): 432–434. Bibcode:2016Natur.532..432A. doi:10.1038/532432a. PMID 27121823.
  3. ↑ „CRISPR discoverer gets own research institute“. 19 April 2017. Посетено на 14 December 2018.
  4. ↑ „Press release: The Nobel Prize in Chemistry 2020“. Nobel Foundation. Посетено на 7 October 2020.
  5. ↑ Wu, Katherine J.; Peltier, Elian (7 October 2020). „Nobel Prize in Chemistry Awarded to 2 Scientists for Work on Genome Editing – Emmanuelle Charpentier and Jennifer A. Doudna developed the Crispr tool, which can alter the DNA of animals, plants and microorganisms with high precision“. The New York Times. Посетено на 7 October 2020.
  6. ↑ „Two female CRISPR scientists make history, winning Nobel in chemistry“. STAT (англиски). 2020-10-07. Посетено на 2020-10-12.
  7. ↑ 7,0 7,1 „Charpentier, Emmanuelle – Vita“. Max Planck Society. Посетено на 3 May 2017.
  8. ↑ „Emmanuelle Charpentier“. www.mpg.de (англиски). Посетено на 10 June 2020.
  9. ↑ Abbott, Alison (28 April 2016). „The quiet revolutionary: How the co-discovery of CRISPR explosively changed Emmanuelle Charpentier's life“. Nature News (англиски). 532 (7600): 432–434. Bibcode:2016Natur.532..432A. doi:10.1038/532432a. PMID 27121823.
  10. ↑ Charpentier, Emmanuelle; Lavker, Robert M.; Acquista, Elizabeth; Cowin, Pamela (17 April 2000). „Plakoglobin Suppresses Epithelial Proliferation and Hair Growth in Vivo“. Journal of Cell Biology (англиски). 149 (2): 503–520. doi:10.1083/jcb.149.2.503. ISSN 0021-9525. PMC 2175163. PMID 10769039.
  11. ↑ „Skirball Institute of Biomolecular Medicine“. NYU Langone Health.
  12. ↑ Mangold, Monika; Siller, Maria; Roppenser, Bernhard; Vlaminckx, Bart J. M.; Penfound, Tom A.; Klein, Reinhard; Novak, Rodger; Novick, Richard P.; Charpentier, Emmanuelle (2004). „Synthesis of group A streptococcal virulence factors is controlled by a regulatory RNA molecule“. Molecular Microbiology (англиски). 53 (5): 1515–1527. doi:10.1111/j.1365-2958.2004.04222.x. ISSN 1365-2958. PMID 15387826.
  13. ↑ „Research Groups“. MIMS. Посетено на 10 October 2020.
  14. ↑ „Home“. Helmholtz Centre for Infection Research.
  15. ↑ „Emmanuelle Charpentier, CRISPR-Cas9, Max Planck Institute for Infection Biology“. Max Planck Unit for the Science of Pathogens. Архивирано од изворникот на 2021-12-23. Посетено на 2021-11-20.
  16. ↑ CRISPR discoverer get own research institute Retrieved 4 September 2018
  17. ↑ „Emmanuelle Charpentier – Regulation in Infection Biology – Funding“. Molecular Infection Medicine Sweden (MIMS). Архивирано од изворникот на 4 March 2016. Посетено на 3 January 2016.
  18. ↑ Cohen, Jon (15 February 2017). „How the battle lines over CRISPR were drawn“. Science | AAAS (англиски). Посетено на 10 June 2020.
  19. ↑ „Emmanuelle Charpentier named in Time magazine's '100 most influential people in world' list“. Umeå University. 13 April 2015. Архивирано од изворникот на 2018-08-11. Посетено на 15 June 2015.
  20. ↑ Bourquenoud, Sarah (10 January 2016). „L'EPFL fête ses nouveaux diplômés“ – преку actu.epfl.ch. Наводот journal бара |journal= (help)
  21. ↑ „Patron Saint's Day 2016: KU Leuven awards 5 honorary degrees“. soc.kuleuven.be. Архивирано од изворникот на 2017-10-03. Посетено на 2021-11-20.
  22. ↑ „Darren Walker, Ford Foundation President, to Speak at NYU's Commencement“. nyu.edu.
  23. ↑ „MIMS – Internationally renowned researchers become 2017 honorary doctors at the Faculty of Medicine“. www.mims.umu.se.
  24. ↑ „Charpentier: Be open to new perspectives“. westernu.ca. 25 October 2017.
  25. ↑ HKUST Holds 25th Congregation Conferring Honorary Doctorates on Four Distinguished Academics and Community Leaders, retrieved 20 November 2017
  26. ↑ „Doctor honoris causa and ISV 20th anniversary“. Архивирано од изворникот на 23 April 2018. Посетено на 23 April 2018.
  27. ↑ „Darwin hosts Professor Emmanuelle Charpentier | www.darwin.cam.ac.uk“. www.darwin.cam.ac.uk. Архивирано од изворникот на 2020-02-01. Посетено на 2021-11-20.
  28. ↑ „Businessman, scientists, actor and architect honoured as University marks its Foundation Day“. manchester.ac.uk.
  29. ↑ „McGill's Honorary Degree recipients for Spring Convocation 2019“. mcgill.ca. Montreal: McGill University. 16 April 2019. Посетено на 18 June 2020.
  30. ↑ Katj. „Find a Member“. EMBO. Посетено на 9 October 2020.[мртва врска]
  31. ↑ „List of Members“. www.leopoldina.org. Архивирано од изворникот на 2017-10-04. Посетено на 12 January 2018.
  32. ↑ „Mitglied Emmanuelle Charpentier“. bbaw.de. Berlin: Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. 2020. Посетено на 18 June 2020.
  33. ↑ „ÖAW wählte 26 neue Mitglieder“. Архивирано од изворникот на 3 October 2017. Посетено на 12 January 2018.
  34. ↑ „Kungl. Vetenskapsakademien“. www.kva.se. Архивирано од изворникот на 2020-10-27. Посетено на 12 January 2018.
  35. ↑ „National Academy of Sciences Members and Foreign Associates Elected“. National Academy of Sciences. National Academy of Sciences. 2 May 2017. Посетено на 12 May 2017.
  36. ↑ „12 NEW MEMBERS ELECTED IN 2016 TO THE NATIONAL ACADEMY FO TECHNOLOGIES OF FRANCE (NATF)“. www.academie-technologies.fr. Архивирано од изворникот на 2020-10-11. Посетено на 2021-11-20.
  37. ↑ Dix-huit nouveaux membres élus à l'Académie des sciences. Press release issued 6 December 2017, retrieved on 28 February 2018.
  38. ↑ „News“. European Academy of Sciences and Arts. Посетено на 7 October 2020.
  39. ↑ Dulle, Colleen (August 13, 2021). „Pope Francis appointed three women to the Pontifical Academy of Sciences this summer. What's their role at the Vatican?“. America Magazine. Посетено на 15 October 2021.
  40. ↑ Reinckens, Mina. „'STEM FEMMES' centers women in science with theater“. www.broadstreetreview.com. Посетено на 2021-02-24.[мртва врска]
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Емануел_Шарпaнтје&oldid=5086645“