Википедија

Дуџјиангјан

Систем за наводнување Дуџјиангјан (кинески: 都江堰; пинјин: Dūjiāngyàn) — древен систем за наводнување во Дуџјиангјан, Сечуан, Кина. Системот првично бил изграден околу 256 г. пр. н. е. од државата Чјин како проект за наводнување и спречување поплави и како таков сè уште се користи и денес. Инфраструктурата на системот се развива на реката Мин, најдолгата притока на реката Јангце. Областа е во западниот дел на рамнината Ченгду, помеѓу Сечуанската Котлина и Тибетската Висорамнина. Првично, реката Мин се спуштала од планините Мин и брзо успорувала кога ќе стигнела до рамнината Ченгду, полнејќи го речното корито со тиња заради што блиските области биле исклучително подложни на поплави. Кралот Џао од династијата Чјин нарачал проект и изградба на Дуџјиангјан. Проектот се засновал на нов метод на канализирање и распределување на водата во реката, наместо едноставно да ја оградува со брана. Оваа шема за управување со водите сè уште се користи денес за наводнување на над 5.300 км2 земјиште во областа[1] и донела големи придобивки во контрола на поплавите, наводнувањето, пренесувањето вода и општото користење на водата.[2] Започнал пред повеќе од 2.250 години и денес наводнува 668.700 хектари земјоделско земјиште. Дуџјиангјан, каналот Џенгуо во Шааншји и каналот Лингчу во Гуангшји се заедно познати како трите големи хидраулични инженерски проекти на Чјин.[3]

светско наследство на УНЕСКО
Систем за наводнување Дуџјиангјан
МестоДуџјиангјан, Ченгду, Сечуан, Кина
Дел одПланина Чјингченг и Системот за наводнување Дуџјиангјан
Критериумкултурно: (ii)(iv)(vi)
Навод1001
Запис2000 (XXIV заседание)
Координати31°0′6″N 103°36′19″E / 31.00167° СГШ; 103.60528° ИГД / 31.00167; 103.60528

Системот за наводнување Дуџјиангјан бил впишан на Списокот на светско наследство на УНЕСКО во 2000 година. Прогласен е и за приоритетно заштитено подрачје на земјата, во првата група национални живописни и историски места и за национално демонстративно подрачје ISO14000.[2]

Историја

уреди

Планирање

уреди
 
Карта на која е прикажан планот на проектот Дуџјиангјан
 
Источен Хан (25–220 н. е.) статуа на Ли Бинг, хидрауличен инженер одговорен за Дуџјиангјан

За време на раздобјето на завојуваните држави, луѓето кои живееле во областа на реката Мин катагодишно биле погодувани поплави. Хидрологот Ли Бинг од Чјин го истражувал проблемот и утврдил дека реката се издигала заради брзата вода од пролетното топење од месните планини кои ги преминувале нејзините брегови кога ќе стигнела до бавно движечкиот и силно засипнат долен дел.[4]

Едно решение би било да се изгради брана, но Чјин сакал да го задржи водниот пат отворен за воените бродови за снабдување на војниците на границата,[5] па наместо тоа бил изграден вештачки насип за да се пренасочи дел од протокот на реката, а потоа да се пресече канал низ планината Јулеи, за да се пренасочи вишокот вода во сувата рамнина Ченгду.[6]

Изградба

уреди

Кралот Џао од династијата Чјин издвоил 100.000 таели сребро за проектот и испратил екипа од десетици илјади луѓе. Насипот бил изграден од долги корпи во облик на колбас од плетен бамбус исполнети со камења познати како џулонг[7], што ги држеле дрвени триножници познати како мача.[8] Изградбата на водениот насип, кој наликува на уста на риба, траела четири години.[9]

Копањето на каналот се покажало како многу поголем проблем, бидејќи алатките достапни во тоа време, пред пронаоѓањето на барутот, не можеле да продрат во тврдите карпи на планината, така што се користела комбинацијата од оган и вода за загревање и ладење на карпите додека не пукнат и да може да се отстранат.[10] По осум години работа, низ планината бил прокопан канал широк 20 метри.[11]

Наследство

уреди
 
Дуџјиангјан

По завршувањето на системот, немало повеќе поплави. Наводнувањето го направило Сечуан некое време најпродуктивнита земјоделска област во Кина. Изградбата е заслужна и што на жителите од подрачјето животот им станал поопуштен[12] — со отстранување на катастрофата и обезбедување редовна и изобилна жетва, им останувало многу слободно време.[13]

Немирите околу освојувањето на Ченгду од страна на селскиот бунтовнички водач Џанг Шјианџонг во 1644 година и транзицијата Минг-Кинг воопшто довеле до депопулација и влошување на системот за наводнување Дуџјиангјан до таму што одгледувањето ориз било запрено со десетлетија.[14] Првичниот систем за наводнување Дуџјиангјан бил уништен од земјотресот во Диеши во 1933 година. Сегашниот систем за наводнување Дуџјиангјан бил повторно изграден од Џанг Јуан (张河) и неговите синови, вклучувајќи го и Џанг Шилинг (张世龄), по земјотресот Диеши во 1933 година.

Во 2000 година, Дуџјиангјан бил впишан на Списокот на светско наследство на УНЕСКО. Денес тој станал главна туристичка знаменитост.

Земјотресот во Сечуан во 2008 година

уреди

На 12 мај 2008 година, голем дел од западен Сечуан, вклучувајќи ја областа Дуџјиангјан, бил погоден од силен земјотрес. Првичните извештаи покажале дека насипот Јузуи бил пробиен, но не бил сериозно оштетен.[15][16] Сè уште можело да се забележи пренасочувањето на протокот како што реката завивала.

 
Панорама на внатрешниот тек

Инженерски конструкции

уреди
 
Насип како рибја уста
 
Карта на водните патишта

Глава за наводнување

уреди

Системот за наводнување се состои од три главни градби кои работат во склад една со друга за да спречат поплави и да ги одржуваат полињата добро снабдени со вода:

  • Јузуи или насип рибја уста (кинески: 鱼嘴), именуван по неговата конусна глава, за која се вели дека личи на рибја уста, е клучен дел од структурата. Тоа е вештачки насип што ја дели водата на внатрешен и надворешен тек.[17] Внатрешниот тек е длабок и тесен, додека надворешниот е релативно плиток, но широк. Оваа особена структура гарантира дека внатрешниот тек може да пренесе околу 60 % од протокот на реката кон системот за наводнување за време на сушната сезона. Додека при поплави оваа количина се намалува на 40 % за заштита на луѓето од поплави. Надворешниот тек го исцедува остатокот и исплакнува голем дел од тињата и талогот.[18]
  • Фејшајан или Летечка песочна брана (кинески: 飞沙堰) има отвор широк 200 метри што ги поврзува внатрешниот и надворешниот тек.[19] Ова обезбедува заштита од поплави со тоа што дозволува природната вртложна струја на водата да го исцеди вишокот вода од внатрешниот кон надворешниот проток. Вителот исто така ги отстранува тињата и талогот што не влегле во надворешниот тек. Современата армирано-бетонска брана ги замени првичните корпи од бамбус.[20]
  • Канал Баопингку, или канал на тесно грло (кинески: 宝瓶口), прокопан низ планината, е последниот дел од системот. Каналот носи вода до обработливото земјиште во рамнината Ченгду, додека тесниот влез од кој го зема своето име делува како контролна врата, создавајќи вителен ток што го носи вишокот вода преку браната од жив песок за да спречи поплави.[21][22]

Висечки мост Анлан

уреди

Анлановиот мост се протега низ целата ширина на реката, го поврзува вештачкиот остров со двата брега и е познат како еден од петте древни мостови на Кина. Првичниот мост Џупу го премостувал само внатрешниот тек што го поврзувал насипот со подножјето на планината Јулеи. За време на династијата Сонг, бил заменет со мостот Пингши, кој изгорел за време на војните што го означиле крајот на династијата Минг.[23]

Во 1803 година за време на династијата Чјинг, месен жител по име Хе Шианде и неговата сопруга предложиле да се изгради заменски мост направен од дрвени штици и бамбусови огради за да се преминат двата канали и овој мост го добил прекарот Парски мост во нивна чест. Овој мост бил урнат во 1970-тите и заменет со современ мост.[24]

Географски услови

уреди
 
Планините Лонгмен се наоѓаат на северозападниот раб на Сечуанската Котлина
 
Браната Зипингпу северно од Дуџјиангјан

Местоположба

уреди

Системот за наводнување Дуџјиангјан се наоѓа во западниот дел на рамнината Ченгду на раскрсницата на Сечуанската Котлина и Чјингхаи-тибетската Висорамнина.[2]

Геологија

уреди

Системот за наводнување е на преломот на две топографски нивоа — на планините на западното плато и рамнината Ченгду. Тоа е југозападното продолжение на планините Лонгмен и областа низ која минува раседната зона на планините Лонгмен.[25]

Системот за наводнување Дуџџјиангјан е повисок на северозапад и понизок на југоисток. Западот припаѓа на јужниот дел на планините Лонгмен со надморска височина под 3000 метри. На исток се наоѓа рамнината Ченгду со надморска височина од 720 метри.

Хидрологија

уреди

Системот за наводнување Дуџјиангјан е изграден на влезот на реката Минџјианг со просечен годишен прилив од 15,082 милијарди кубни метри вода. Во горниот тек на реката има две хидролошки станици. Една од нив е браната Зипингпу на устието на главниот тек. Регулираното сливно подрачје изнесува 22.664 квадратни километри, што претставува 98,38 % од целото сливно подрачје на горниот тек на реката Минџијанг. Втората е браната Јанглиупинг на устието на реката Баиша со регулирано сливно подрачје од 363 квадратни километри, што претставува 1,58 % од вкупниот слив. Сливот е на 10 квадратни километри од устието на реката Баиша до системот за наводнување Дуџјиангјан, што претставува 0,04 % од вкупниот слив.

 
Храмот Ерванг во Дуџјиангјан
 
Пајфанг во Дуџјиангјан

Храмови

уреди

Храм на два крала

уреди

Ерванг или Храм на два крала се наоѓа на брегот на реката во подножјето на планината Јулеи. Првичниот храм Вангди, изграден во спомен на древниот крал Шу, бил преместен, па месното население овде го преименувало храмот.

Дрвениот комплекс од 10.072 м² од династијата Чјинг го следи традиционалниот стандарден облик на храмови, освен што не ја следи оската север-југ. Главната сала, во која се наоѓа современиот кип на Ли Бинг, гледа кон дворот. На традиционалниот роденден на Ли Бинг, 24-тиот ден од седмиот месец од лунарниот календар за јавноста се изведувале локални опери, а на празникот на чистење на гробовите се одржувал празник на фрлање вода.

Во последната сала се наоѓа современ кип на богот Ерланг Шен.[26] Некои велат дека Ерланг Шен бил Ли Ерланг, но историските записи не го потврдуваат тоа, а можно е месното население да го измислило како лажен бог. Павилјонот Гуанлантин стои над комплексот и е испишан со мудрите зборови на Ли Бинг, како што се: Кога реката тече цик-цак, пресечете прав канал; кога речното корито е широко и плитко, копајте подлабоко.[26]

Храм „Скротување на змејот“

уреди

Фулонгуан или Храм „Скротување на змејот“ во паркот Лидуи е основан во III век во чест на Фан Чангшенг. По смртта на Ли Бинг, тука била изградена сала во негова чест и храмот бил преименуван во спомен на преданијата за борбите со змејови што го опкружувале. Овде, Ерланг Шен, легендарниот син на Ли Бинг, се вели дека го оковал змејот што тој и неговите седум пријатели го нападнале во заседа во храмот на богот на реката кога станувало збор за човечка жртва. Се вели дека оваа мерка оттогаш го заштитила подрачјето од поплави.[27]

За време на династијата Источен Хан, кипот на Ли Бинг бил поставен во реката за да се следи водостојот, при што кога нивото се издигнувало над неговите раменици укажувало на поплава, а кога паѓало под неговите колена укажувало на суша. Тоа е најстарата позната камена статуа на човек во Кина, која била ископана од реката во 1974 година и изложена во главната сала.[28]

Наводи

уреди
  1. ↑ Zhang, Kan; Hu Changshu (2006). World Heritage in China. Guangzhou: The Press of South China University of Technology. стр. 95–103. ISBN 7-5623-2390-9.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Centre, UNESCO World Heritage. „Mount Qingcheng and the Dujiangyan Irrigation System“ (англиски). Посетено на 2023-03-12.
  3. ↑ The Lingqu Canal, one of "The Three Great Hydraulic Engineering Projects of the Qin Dynasty" (秦代三大水利工程之一：灵渠) (кинески), sina.com, July 26, 2005
  4. ↑ „Dujiangyan Irrigation System“. travelchinatour.com. Посетено на April 20, 2008. More than 2,000 years ago, Li Bing (c.250-200 BC) served as a local governor of Shu State. At that time, the Mingjiang River flowed quickly down from the mountains. As it ran across the Chengdu Plain, it frequently flooded the Chengdu agricultural area where local farmers suffered much from the water disaster. Li Bing and his son designed this water control system and organized thousands of local people to construct the project.
  5. ↑ China Heritage Project. „Taming the Floodwaters“. The Australian National University. Архивирано од изворникот на July 19, 2011. Посетено на April 22, 2008. Li Bing was commissioned to conduct an extensive hydraulic survey to regulate the unpredictable course of the swiftly flowing spring-thaw waters of the Min River that regularly flooded areas and settlements on the plains around Chengdu, and simultaneously ensure that the Min River flowed unimpeded through Chengdu, facilitating navigation by military vessels that could service Qin's logistical supply lines.
  6. ↑ China Heritage Project. „Taming the Floodwaters“. The Australian National University. Архивирано од изворникот на July 19, 2011. Посетено на April 22, 2008. By 270 BCE he had drawn up plans to mitigate the Min River's floodwaters for year-round irrigation on the Chengdu Plain and navigability to Chengdu. The original plan called for the construction of weirs or levees to harness the Min River at Dujiangyan, where the hills meet the Chengdu Plain, and of a diversion channel to irrigate the plain that would cut straight through the natural barrier posed by Mount Jian.
  7. ↑ „Zhulong“. Dujiangyan Irrigation System Museum. It is also called Zhuo, Zhou, etc. which is a long sausage-shaped basket of woven bamboo filled with stones used to protect the riverbed or served as a dam. While the Dujiangyan Irrigation Project under the guidance of Li Bing, Zhulong was widely used. It was simple and cheap but effective and has been passed down from generation to generation. Even today it is still widely adopted in flood control.
  8. ↑ „Zhulong“. Dujiangyan Irrigation System Museum. They are wood tripods used to support a temporary dam to cut off a river, control flood or regulate water, etc. They are one kind of flexible convenient and effective engineering facilities.
  9. ↑ China Heritage Project. „Taming the Floodwaters“. The Australian National University. Архивирано од изворникот на July 19, 2011. Посетено на April 22, 2008. In 268 BCE, Li Bing is said to have personally led ten of thousands of workers in the initial stage of construction on the Min River banks. The workers made bamboo cages and threw cages of rocks into the middle of the river. It took them four years to complete a water-diversion levee resembling a fish's mouth. When the water reaches Yuzu, the 'fish's mouth,' it is naturally diverted into the inner and outer flows. The inner flow is the diversion channel that leads to Chengdu.
  10. ↑ China Heritage Project. „Taming the Floodwaters“. The Australian National University. Архивирано од изворникот на July 19, 2011. Посетено на April 22, 2008. Prior to the invention of gunpowder, manual labourers using only drill rods and stone hammers would have taken 30 years to cut through the mountain. Qin military planners required more immediate results, so Li Bing proposed using the expeditious and simple technology of using controlled blazes to scorch the rocks and then dousing them with cold water. The seemingly limitless forest resources of the region at that time – evidence of which is provided by the Shu kingdom period tree trunk coffins recently unearthed in downtown Chengdu – made such an option possible. King Zhao of Qin allocated 100,000 taels of silver for the project.
  11. ↑ China Heritage Project. „Taming the Floodwaters“. The Australian National University. Архивирано од изворникот на July 19, 2011. Посетено на April 22, 2008. It took a further eight years to cut through the mountain, and the 20-метар (66 ст)-wide culvert allows the water to flow into the Chengdu Plain. The key part of the project was the diversion gate called Baopingkou that resembles the neck of a bottle, and through this passage, the waters of the Min River could irrigate the Chengdu Plain in perpetuity. In 256 BCE, after 14 years of arduous labor, the Dujiangyan project was completed. That at least is one received historical account, but it is undeniable that for more than two millennia this irrigation project has been in use on the Chengdu Plain.
  12. ↑ Lee, Don (February 8, 2006). „People's Party Animals“. Los Angeles Times. Посетено на April 22, 2008. [Luo Xinben, a professor at Southwest University for Nationalities] and other scholars say Chengdu's laid-back culture was spawned by its 2-millennium-old irrigation system.
  13. ↑ Lee, Don (February 8, 2006). „People's Party Animals“. Los Angeles Times. Посетено на April 22, 2008. [Tan Jihe, a researcher at the Sichuan Provincial Academy of Social Sciences] says Du Jiang Yan, and Chengdu's fertile soil and moist air, made it easy to plant rice, corn, potatoes and a rich assortment of citrus and other fruits, giving farmers not only good harvests but also plenty of time for leisure.
  14. ↑ Yuan, Shang; Schmitt, Edwin (2023). „The Retreat of the Human: Processes of Rewilding after Warfare in Sichuan, China“. Environment and History. 29 (1): 109–131. doi:10.3197/096734020X15900760737310. hdl:11250/2721663.
  15. ↑ Hornby, Lucy. „China quake weakens Sichuan dams, cuts off river“. Relief Web. Посетено на 2008-05-14.
  16. ↑ Chen, Lydia. „Most historical relics survive Sichuan quake“. Shanghai Daily. Посетено на 2008-05-14.
  17. ↑ „At The Fish Mouth Water-Dividing Dam“. travelchinatour.com. Посетено на April 20, 2008. The Fish Mouth Water-Dividing Dam is built in the middle of the river. It is the main part of Dujiangyan Irrigation system. The Fish mouth functions to divide the river into an inner canal and an outer canal. Long ago, when Li Ping worked as the local governor of the Shu State, he found the old river canal was too narrow to hold much water, which often overflowed the banks and caused disastrous floods. Based on natural geographic conditions, Li Bing organized the people to build a man-made dam. The whole dam looks like a fish, and the front dam has a circular cone shaped like a fish mouth.
  18. ↑ „At The Fish Mouth Water-Dividing Dam“. travelchinatour.com. Посетено на April 20, 2008. It is the dam that diverts water into the outer canal and the inner canal. The inner water canal functions as the main stream for irrigation purposes; the outer river is mainly used to drain excessive water and sand. During flood seasons the inner canal holds 40 percent of the water in the river, and 60 percent of the water flows into the outer river. It is vice versa in dry seasons. About 80 percent of the silt is carried away along the outer river.
  19. ↑ „At the Flying Sand Fence“. travelchinatour.com. Посетено на April 20, 2008. The water flows along the inner canal towards the Bottle-Neck Channel. On the way it passes the Flying Sand Fence, which has a 200-метар (660 ст)-wide opening from south to north. The Fence joins the inner and outer canals. The fence functions to control the flow of water and discharge excess into the outer canal from the inner canal.
  20. ↑ „At the Flying Sand Fence“. travelchinatour.com. Посетено на April 20, 2008. During the dry seasons the fence doesn't work much, but when floods occur, the river rushes forward along the inner canal. As it approaches the fence, the river begins to turn fast, and soon many whirlpools are formed. The whirlpools change quickly, swee-ping away sand and pebbles, and throwing them into the outer canal. During the flood seasons, this spillway transports 80 percent of the sediments into the outer river, and at the same time excessive water flows over the Flying Sands Fence into the outer river. In ancient times, there was no cement in use. Instead, huge bamboo cages were used as the fence. They were filled with stones and pebbles. However, at present, a reinforced concrete weir has replaced the ancient fence.
  21. ↑ „At the Bottle-Neck Channel“. travelchinatour.com. Посетено на April 20, 2008. The inner canal leads to the Bottleneck Channel, which is the entrance of the extensive irrigation system. A trunk canal cuts the mountain into two parts. The small part was later called Li Dui, which means an isolated hill. Chengdu looks like a large bottle, and the trunk canal between the mountain and the hill takes the shape of a bottleneck. During the flood seasons, the water will not overflow into the trunk canal. Instead, it flows in whirlpools into the outer canal. The trunk canal works as a check gate to safeguard the Chengdu Plain.
  22. ↑ „世界文化遗产——青城山 都江堰“. www.gov.cn. Архивирано од изворникот на 2023-05-28. Посетено на 2023-03-12.
  23. ↑ „Anlan Bridge“. Dujiangyan Irrigation System Museum. The bridge is 261 meters long across both the inner river and the outer river. It was called Zhupu Bridge in ancient times and was rebuiltin the Song dynasty and called Pinshi Bridge. In the late Ming dynasty(1368–1644), it was burned in a war. In the 8th year of Jiaqing Reign(1803 A.D.) of the Qing dynasty, He Xiande,a native, and his wife proposed rebuilding it and as a result the people on both banks could cross the raging waves in safety, hence it was called Anlan Bridge and also called Couple Bridge at that time.
  24. ↑ „Anlan Suspension Bridge“. travelchinatour.com. Посетено на April 20, 2008. Anlan Suspension Bridge is one of the five ancient bridges in China. The total length is 320 m. Its ancient name was called the Rope Suspension Bridge or the Bamboo and Cane Suspension Bridge. Unfortunately, a fire caused by war towards the end of the Ming dynasty destroyed the original bridge. In 1803, a new bridge was built. It was made with local bamboo rope chains, and the bridge bottom floor was replaced with wooden plates. The old bridge lasted until the 1970s when it was replaced by a steel chains bridge.
  25. ↑ Dujiangyan feng jing ming sheng qu zhi. Dujiangyan feng jing ming sheng qu. Guan li ju, 都江堰风景名胜区. 管理局. (Chengdu di 1 ban. изд.). Chengdu Shi: Chengdu shi dai chu ban she. 2003. ISBN 978-7-80548-841-7. OCLC 174253111.CS1-одржување: друго (link)
  26. ↑ 26,0 26,1 „Two Kings' Temple at DuJianYan“. travelchinatour.com. Посетено на April 20, 2008.
  27. ↑ Cheng Manchao (1995). The Origin of Chinese Deities. Beijing: Foreign Languages Press. стр. 170–180. ISBN 7-119-00030-6.
  28. ↑ „On the way to Fulonguan (The Dragon-Taming Temple)“. travelchinatour.com. Посетено на April 20, 2008.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Дуџјиангјан&oldid=5297718“