Богеншперк (замок)

Богеншпперк (словенечки: Grad Bogenšperk, германски: Schloss Wagensperg) — замок од 16 век во Општина Шмартно кај Литија во центарот Словенија. Најпознат е по својата поврзаност од [17-тиот век со научникот и историчар Јанез Вајкард Валвазор. Замокот изграден во ренесансен стил е прекрасно реставриран и, поради својата историја, е еден од најважните културно-историски споменици во Словенија. Тоа е споменик на културата од национално значење и место за одржување на многу културни настани^[1].

Архитектура уреди

Замокот има план на квадрат и претежно е двоспратна зграда со четири трактати поврзани со одбранбени кули на три агли и внатрешниот двор.

Зградата со својата масивност има средновековен ефект. Лево е силна тркалезна кула со одбранбен конзолен корниз под стрејата. Фасадата е збогатена со структура од камен, портал во ренесансен стил, со дрвен балкон. Лево е горе на столбот има конзолата, можеби остаток од поранешна капела за замоци. Североисточната кула е вклучена во станбениот тракт и се протега до дворот, каде што има живописен трем на првиот кат. Југоисточната кула некогаш била повисока и, според Валвазор, честопати била погодуван од гром.

Дворот изгледа целосно средновековен. Се чувствува дека замокот не бил создаден одеднаш, туку се развивал постепено. Прво имал едноставна кула, денешна североисточна аголна кула, која има карактеристичен доцноготски портал со рассечени рабови. Аркадите се од понов датум.

Интересна е фонтаната , која Валвазор ја продлабочи со првичните осум фатеми. Валвазор исто така го надгради подрумот.

Внатре, зачувани се дрвени тавани.

Замокот има план на квадрат и претежно е двоспратна зграда со четири трактати поврзани со одбранбени кули на три агли и околу внатрешниот двор.

Зградата со својата масивност има средновековен ефект. Лево е силна тркалезна кула со одбранбен конзолен корниз под стреата. Тука надесно, зградата од подот до таванот се издига. Фасадата ја оживува камен, портал во ренесансен стил, со дрвен балкон. Лево е горе на столбот на конзолата. Можеби остатоци од поранешна капела за замоци. Североисточната кула е вклучена во станбениот тракт и се протега до дворот, каде што има живописен пристаниште на првиот кат. Југоисточната кула некогаш била повисока и, според Валвазор, честопати била погодена од гром^[2].

Историја уреди

За прв пат замокот бил спомнат во 1533 година, од чуварот Јуриј Бенчич . Следниот податок е од 1544 година, кога се споменува Ханс Ваген - Вагенсперг.

Најстариот дел од замокот е североисточната кула, која првично била независна и служела и како простор за живеење. Подоцна била поврзан со дрвен мост со југоисточната кула, која служела како одбранбена кула и била многу повисока од остатокот на замокот (во 1759 г. молња го запалила овој дел ,што сериозно ја оштетило зградата, која не била вратена во првобитната висина). Замокот е изграден на карпа, а една од атракциите е длабока фонтана врежана во живата карпа.

Замокот веројатно бил изграден во сегашната форма од благородното семејство Ваген по земјотресот во 1511 година. Во овој земјотрес, блискиот замок Лихтенберг, кој тогаш бил во сопственост на Болтехар Ван, бил сериозно оштетен.

По 1630 година, замокот сменил неколку сопственици и бил купен во 1672 година од Јанез Вајкард Валвазор.

Валвазор темелно го обновил и опремил замокот. Покрај просториите за живеење, тој имал и графичка работилница, библиотека и колекција на реткости од флора, фауна и огромна единствена збирка на светска графика ( со дела на Дирер, Рембрант и други и со околу 8000 дела). Поради огромните трошоци за објавување на книгата „Славата на Војводството Крањска“, печатена на германски јазик, тој финансиски пропаднал, бил принуден во 1692 година да ја продаде вредна библиотека и замокот со имот и да се пресели во семејството Кршко. После негонеколку сопственици се сменија повторно во замокот.

Последните благородни сопственици на замокот биле семејството Виндишгроц. Тие беа принудени да го напуштат замокот уште во 1943 година, а внатрешноста била уништена или разнесена за време на меѓувоениот период.

Повоен период и реновирање По Втората светска војна, во замокот постоеше воена болница. Зградата ја доживеа најтешкиот период бидејќи беше целосно ограбена. Во 1949 година, Језуитите се преселиле во зграда, 15 години, и можеле само да ја обноват само толку за да не пропаша повеќе. Во 1972 година започна систематското обновување на замокот, предводен од историчарот на уметност [[Милан Железник повеќе од дванаесет години. Во реновирањето учествуваа и студенти по историја на уметност. Споменик на Валвазор беше подигнат пред влезот на замокот. Конзерваторот постави концепт за содржина, кој подоцна беше надграден од Скромен Ербешник^[3].

Музејски збирки уреди

Ателјето на Валвазор и реконструкција на печатницата
Збирката на Валвазор со примероци од флора
Геодетска колекција
Уметнички дела на Валвазор
Мултимедијална просторија
Руско-словенечки центар Даворин Хосник

Други простории и дворот на замокот уреди

сала за венчавки, свечена сала или библиотека
реконструирана капела (приземје)
ресторан
парк со авенија од липи покрај замокот

Ревитализација уреди

Денес замокот функционира како посебна културна институција. Замокот е целосно реновиран и оспоособен за најразновидни културни содржини. Најпозната е Меѓународната графичка ликовна колонија на која учествувале бројни графичари од светот со истакнато реноме. Од македонските графичари на оваа колонија учествувале Димитар Малиданов и Владо Ѓорески До денес, е создадена богата збирка на графички дела кои се чуваат во замокот и кои се во спомен на една од најбогатите графички збирки во Европа која била во сопственост на Валвазор но поради неговиот финансиски крах, морал да ја продаде. Денес оваа збирка е во Хрватска позната како Графичката пинакотека^[4]..