Александар Вучо
Александар Вучо (25 септември 1897 - 21 јули 1985) бил српски и југословенски романописец, поет и надреалист.
Биографија уреди
Александар Вучо е роден на 25 септември 1897 година во трговско семејство во Белград. Како гимназијалец на седумнаесетгодишна возраст (1915 г.), како доброволец се приклучил на српската војска и со неа се повлекол преку Албанија. Од Драч, измачуван од ужасите на повлекувањето, како и многу негови врсници, отишол во Франција.
Следната година се нашол во Ница и таму го завршил средното училиште, а потоа се запишал на Правниот факултет на Сорбона, во Париз. Таму ја запознал својата идна сопруга Јулијана Симеоновиќ, а во 1920 година и се венчале. Во Париз ги добиле и нивните два сина, Џорџ (1921) и Џон (1922). Вучо со семејството се вратил во Белград, каде по правило требало да го наследи семејниот бизнис, но Вучо повеќе се интересирал за интелектуалната работа и така во 1923 година започнал да соработува со списанието „Путеви“, а потоа и со „Светочанство“. Својата прва песна ја објавил во 1926 година под наслов „Покрив над прозорецот“, а во 1928 година романот „Корен на видот“. Следната година излегла и книгата „Ако се сетам уште еднаш или принципи“.
Во тие години, Белград бил под влијание на повоеното расположение. Вучо, кој многу доживеал и видел во младоста, живеејќи во Европа и студирајки во француските училишта, набргу станал незадоволен од социјалните услови и душевната состојба во градот. Со истомисленици, тој ја основал белградската група на надреалисти и почнал активно да се вклучува во политичкиот живот. Како еден од основачите и потписниците на манифестот, тој станал еден од уредниците на алманахот ''Возможно''. Покрај поезијата го објавил и првото сценарио за филмот „Школки на градите“. Соработувал за списанието „Надреализмот денес и овде“ и пишувал написи во „Политика“ под псевдонимот Аскерланд. Тој се појавил во раните 1920-ти со песни кои наликувале на Црњански со нивната лирска мекост и мелодија. Toa значело плоден период за него, затоа што била објавена познатата поема „Неменикуе - Кирил и Методиј“, како и песната „Хуморот Заспан“. Во нив прекинот со конвенциите на традиционалниот поетски јазик е доведен до крајност. Тие се полни со вербални шеги, игри со зборови, игра на зборови, смели импровизации, бизарни и живописни комбинации на зборови, „надвор од протекторатот на разумот“, како што забележал поетот. Поемата „Хуморот заспан“ е врв на таа поезија на апсурдноста и алегоријата, најозлогласеното од нашите модерни поетски дела, еден вид „Крал Ибија“ на српската поезија. Изграден е на хумористични - бурлески синтагматски врски, на звучни совпаѓања без значење, наспроти значењето или дури и инает на смислата, на необични рими, понекогаш блиски до начинот на кој детето го доживува светот. Истата година во павилјонот на Цвијета Зузориќ во Белград била организирана позната изложба на надреалисти, а следната година Душан Матиќ ја објавил „Подвизи на петте петли“, дело наменето за деца, со фотографии од синовите на Вучо на корица на книгата. Ова е можеби најуспешното поетско остварување на Вучо. Тоа е продолжение на надреалистичките песни, но истовремено и отворање на нов круг во неговиот поетски развој, различен од претходниот, како во тематска, така и во уметничка смисла. Експериментите со звукот и значењето, кои претходно биле цел сами по себе, во оваа песна добиле подлабоко значење. Вербалниот хумор е доведен во врска со реалниот свет на градските деца, со нивните игри и фантазии, со нивните реални и имагинарни подвизи. Вучо на тој начин им овозможил на децата она што им е најблиску, „слободна и жива игра на духот“, и создал класично дело на српската модерна поезија за деца.
Александар Вучо имал одлична соработка со Душан Матиќ, со кој имал големо долгогодишно пријателство. Со него ја објавил поемата „Марија Ручара“, но и неколку години подоцна романот „Глуво време“. Во периодот од 1936 до 1940 година, Вучо бил уредник на списанието „Наша стварност“, но бидејќи тие времиња биле многу турбулентни и надреалистите се придржувале до принципите на марксизмот и поактивно учествувале во политиката, Вучо во тој период бил апсен двапати, во 1937 и 1939 г.[1] Исто така, двапати бил затворен за време на народноослободителната борба и се знае дека починал во текот на 1941 година, пет месеци поминал во притвор во бањскиот камп.
Поезијата создадена по војната се одликува со повеќекратно враќање на оригиналот, враќање во праисториското минато, меѓу чудовиштата пред поплавите (алегориска песна за борбата против фашизмот) („ Мастодонти “) (1951), („Алги“) (1968), нуркајќи во „оригиналните состојби“ во студениот и засенчениот свет на алгите и другите примарни растенија.
Од сите надреалисти, Вучо прво се свртел кон романот. Неговиот прв роман „Коренот на видот“ (1928) [1] изразува лирско дело составено од автобиографски материјал во процес прилагоден на логиката на соништата. Обемниот соавторски роман „Глуво време“ (1940) претставува пресврт од поезија кон фактички сув реализам. Во повоените романи тој го напушта тој пат и се враќа на своите надреалистички искуства. Три романи за судбината на буржоаскиот интелектуалец во револуцијата, „Распуст“ (1954), „Мртве јавке“ (1957) и „Заслуге“ (1966), кои некој ги нарекол белградска трилогија, тие според авторот се „ сведоштво за судирот на еден човек со апсурдот околу него и во себе“. Дејството се одвива на две рамнини, во две временски рамнини, во сегашно време кое опфаќа воени и повоени настани и во минатото, од почетокот на овој век до војната. Двата планови се испреплетуваат. Драган Манојловиќ, херојот на трилогијата, враќајќи се во детството и младоста за да се пронајде себеси, се обидува да го направи својот лик од урнатините на неговото сеќавање. Овој процес на барање на изгубено време авторот го нарекува „внатрешно пишување“, „внатрешни белешки“.
Последниот голем романописецски потфат на Вучо, трилогија или роман во три дела, насловен „Омаме“ (1973), „И така, излез Омаме“ (1976) и „Омаме, крај“ (1980), е необична комбинација на поетски, автобиографски и романескно. Од сите негови прозни дела, тоа дело е најмалку роман, но има најмногу поезија и живот, а најлична одлика на Вучо како творец.
По војната, Вучо се посветил на филмската уметност и станал управител на југословенски филмски компании (1947) и претседател на Комитетот за кинематографија во југословенската влада. Покрај тоа, тој бил директор на Звезда-филм и Авала-филм . Напишал многу филмски критики и сценарија, бил уредник на „Борба“, „Дело“ и „Змај“. За неговото дело, тој е награден со награда за животно дело „Седми јули“, награда на Сојузот на писателите (за романот „Празници“), додека неговиот роман „Мртви вилици“ е прогласен за најдобар роман на годината. Тогашниот претседател на СФР Југославија, Јосип Броз Тито, го одликувал со Орден за заслуги за народот со златна ѕвезда. Во 1982 г. ја добил наградата „Алекса Шантиќ“ за книгата „Песни и поеми“. До крајот на животот се занимавал со интелектуална работа инспирирајќи ја сопругата и најмладиот брат Никола да пишуваат. Тој бил голем пријател со Иво Андриќ и често можеле да се видат како уживаат во приказната додека шетаат.
Архив на Александар Вучо уреди
Неговата архива е дел од Здружението за култура, уметност и меѓународна соработка „Адлигат“. Архивата содржи педесетина значајни документи, меѓу кои и филмски критики и текстови на Вуч, пресметки на хонорари, документација за работните места и функции што ги извршувал, оригинални текстови, писма разменети со колегите писатели Густав Крклец, Тодор Манојловиќ, Миодраг Павловиќ, Драшко Реџеп и други.[2]
Дела уреди
Поезија уреди
- Покрив над прозорецот (песна)
- Неменикуќе (1932)
- Кирил и Методиј (1932)
- Хуморот Заспан (1930)
- Подвизите на „Петте петли“ (1933)
- Марија Рукара (1935)
- Мастодонти (1951)
- Алги (1968)
- Неповратен хумор заспан (1978)
- Татко ми вози трамвај (1945)
Проза уреди
- Коренот на животот (1928)
- Ако се сетам уште еднаш или принципи (роман)
- Глуво доба (1940)
- Трилогија:
- Празници (1954)
- Мртви вилици (1957)
- Кредит (1966)
- Трилогија:
- Омаме (1973)
- И така, понатаму Омаме (1976)
- Омаме, крајот (1980)
Сценарист уреди
| Име | ||
|---|---|---|
| 1948 година | Софка | |
| 1950-тите | ||
| 1953 година | Циганка | |
| 1959 година | Ветерот престана пред зори | |
| Име | |
|---|---|
| 1972 година | Заслуги |
| Име | |
|---|---|
| 1982 година | Подвизите на „Петте петли“ |
