Криејтив комонс
Криејтив комонс (анг. Creative Commons, CC) — непрофитна организација со седиште во Сан Франциско, САД посветена на креативни дела достапни за други легално да ги користат, преработуваат и споделуваат.[1] Организацијата има издадено неколку авторски лиценци познати како Криејтив комонс лиценци бесплатно за јавноста. Овие лиценци им овозможуваат на творците да соопштат кои права ги задржуваат, а од кои се одрекуваат во полза на корисниците и другите творци. Се дава лесно разбирливо објаснување за правата сместено на една страница, со придружни ликовни симболи, кое ги појаснува подробностите за секоја Криејтив комонс лиценца. Оваа едноставност е карактеристична за Криејтив комонс и таа го разликува од обичното авторско задржување на сите права. Криејтив комонс е измислен за да создаде пофлексибилен правен модел, заменувајќи го „сите права задржани“ со „некои права задржани“. Википедија се вбројува меѓу најпознатите примери за веб-проект кој користи таква лиценца.
| Криејтив комонс | |
|---|---|
 | |
| Основачи | Лоренс Лесиг |
| Тип | Непрофитна организација |
| Основана | 2001 |
| Седиште | Сан Франциско САД |
| Задршка | Проширување на „разумно“ и флексибилно авторско право |
| Метод | Криејтив комонс лиценци |
| Мреж. место | http://creativecommons.org/ |
Организацијата е основана во 2001 г. од Лари Лесиг, Хал Абелсон и Ерик Елдред[2] со поддршка од Центарот за јавна сопственост. Првиот збир лиценци е издаден во декември 2002.[3] Се проценува дека во 2008 имало 130 милиони дела заведени под Криејтив комонс лиценца.[4] Со Криејтив комонс раководи одбор на директори и технички советодавен одбор. Моментален претседател на одборот е Естер Војчицки, наставник по новинарство од Паоло Алто, САД. Многуимна го имаат прифатено Криејтив комонс како начин творците на содржини да добијат конрола врз начинот на којшто ја споделуваат нивната интелектуална сопственост. Некои го критикуваат дека Криејтив комонс не пружа доволно слобода, и дека лиценцирањето треба да се олабави уште повеќе.
Задача и влијание
уредиКриејтив комонс се смета за предводник на движењето „авторско лево“ (копилефт), кое се стреми да ја поддржува изградбата на што побогата јавна сопственост (јавна сопственост) овозможувајќи алтернатива на автоматското авторско право кое наложува задржување на сите права, која гласи „некои права задржани“.[5] Дејвид Бери и Гајлс Мос на Криејтив комонс му го припишуваат поттикот на интерес за проблематиката на интелектуалната сопственост како и за значајниот придонес кон преиспитувањето на улогата на заедничката ризница (commons, „комонс“) во епохата на информациите. Покрај ова, Криејтив комонс овозможува и „институционална, практична и правна поддршка на поединци и групи кои сакаат послободно да експериментираат и општат со културата“[6]
Криејтив комонс работи против она што организацијата фо смета за сè поограничувачка „култура на дозволување“. Според основачот на Криејтив комонс Лоренс Лесиг, ова е „култура во која авторите можат да творат само со дозвола од моќниците или творците од минатото“.[7] Лесиг смета дека во современата култура доминираат традиционални дистрибутери на содржини, и тоа со цел да се одржи и зајакне нивниот монопол на културните производи како популарната музика и филм. Но затоа Криејтив комонс овозможува алтернативи на овие ограничувања.[8][9]
Раководство
уреди
Моменталниот главен извршен директор на Криејтив комонс е Џои Ито.[10]Мајк Врскасвејер е заменик-претседател, Џон Вилбенкс е потпретседател за наука, а Ахраш Бисел е извршен директор на ccLearn.[10]
Одбор
уредиСоставот на сегашниот одбор на Криејтив комонс е следниов: Хал Абелсон, Глен Отис Браун, Мајкл Керол, Катерина Фејк, Дејвис Гугенхајм, Џои Ито, Лоренс Лесиг, Лори Расин, Ерик Залцман, Моли Шафер Ван Хаувелинг, Џими Велс и Естер Војчицки (претседател).[11]
Технички советодавен одбор
уредиТехничкиот советодавен одбор (Technical Advisory Board) брои пет члена: Хал Абелсон, Бен Адида, Барбара Фокс, Дон Мекгаверн и Ерик Милер. Хал Абелсон воедно членува и во одборот на Криејтив комонс.[11]
Ревизиона комисија
уредиКриејтив комонс има и Ревизиона комисија (Audit Committee), составена од два члена: Моли Шафер Ван Хаувелинг и Лоренс Лесиг. Двајцата се членови на одоборот на Криејтив комонс.[11]
Видови на Криејтив комонс лиценци
уредиКриејтив комонс има шест главни лиценци:[12]
- Наведи извор (Attribution, скр. CC-BY)
- Наведи извор Сподели под исти услови (Attribution Share Alike, скр. CC-BY-SA)
- Наведи извор Без адаптирани дела (Attribution No Derivatives, скр. CC-BY-ND)
- Наведи извор Некомерцијално (Attribution Non-Commercial, скр. CC-BY-NC)
- Наведи извор Некомерцијално Сподели под исти услови (Attribution Non-Commercial Share Alike, скр. CC-BY-NC-SA)
- Наведи извор Некомерцијално Без адаптирани дела (Attribution Non-Commercial No Derivatives, скр. CC-BY-NC-ND)
Криејтив комонс има четири главни услови: Наверди извор (BY) - бара наведување на изворниот автор; Сподели под исти услови (SA) - за изведени (адаптирани) дела под иста или слична лиценца (подоцнежна или локализирана верзија); Некомерцијално (NC) - наложува делото да се користи само за недоходовни цели; и Без адаптирани дела (ND) - што дозволува да се корсити само тоа изворно дело, без создавање на негови адаптации (изведени дела).[12]
Според сегашните верзии, сите Криејтив комонс лиценци го даваат „основното право“ на редистрибуција на дело за некомерцијални цели без негово менување. Со примена на можностите NC и ND делото станува неслободно.
Покрај ова, има и дополнителни можности како CC0, т.е. „Без задржани права“.[13] За софтвер Криејтив комонс нуди три вида лиценца: BSD лиценца, CC ГНУ НОЈЛ (LGPL), и CC ГНУ ОЈЛ (GPL).[14][15]
Употреба на Криејтив комонс лиценци во разни проекти
уредиКриејтив комонс има свое вики што служи како попис на сите содржини за сите организации и проекти што користат Криејтив комонс лиценци.[16] На мрежната страница Криејтив комонс исто така дава случаи за проучување - проекти кои користат нивни лиценци од најразлични земји во светот.[17] До содржини со Криејтив комонс лиценци се доаѓа и преку разни пописи на содржини и пребарувачи.
- Википедија (cc-by-sa, од јуни 2009)
- Викија (cc-by-sa, од јуни 2009)
- Citizendium (cc-by-sa)
- knol (главно cc-by-sa или cc-by-nc-sa)
- Arduino (cc-by-sa)
- NINJAM (cc-by-sa)
Creative Commons International
уреди
Првичните нелокализирани лиценци се предвидени за американскиот правен систем, така што содржината не е соодветна и применлица според правните норми на разни други земји. Како решение на ова постои Creative Commons International, со кој се прилагодени лиценците за да одговараат на секој локален правен сисем посебно. Во декември 2008 тука се вбројувале 50 лиценци локализирани по држави, со уште 8 во фаза на локализација, и други земји заинтересирани за пристапување.[18]
Поврзано
уреди| „Криејтив комонс“ на Ризницата ? |
Белешки
уреди- ↑ (ЧПП за Криејтив комонс)
- ↑ „The Public Domain, James Boyle“. Архивирано од изворникот на 2012-02-13. Посетено на 2010-2-5. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=(help) - ↑ „History of Creative Commons“. Архивирано од изворникот на 2012-02-13. Посетено на 2009-11-08.
- ↑ „History of Creative Commons“. Архивирано од изворникот на 2012-02-13. Посетено на 2010-02-05.
- ↑ Broussard, Sharee L (септември 2007). „The copyleft movement: creative commons licensing“. Communication Research Trends. Архивирано од изворникот на 2012-07-10. Посетено на 2010-04-01.
- ↑ „Бери и Мос 2005“. Архивирано од изворникот на 2008-12-05. Посетено на 2010-04-01.
- ↑ Lessig, Lawrence (2004). Free Culture (PDF). New York: Penguin Press. стр. 8.
- ↑ Ermert, Monika (2004). „Germany debuts Creative Commons“. Register. 1: e9. doi:10.1371/journal.pbio.0000009.
- ↑ Lessig, Lawrence (2006). „Lawrence Lessig on Creative Commons and the Remix Culture“. Talking with Talis. Архивирано од изворникот (mp3) на 2008-02-05. Посетено на 2006-04-07.
- ↑ 10,0 10,1 „People - Creative Commons“. Посетено на 2009-07-20.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 „Board of Directors - Creative Commons“. Посетено на 2009-09-30.
- ↑ 12,0 12,1 „Licenses - Creative Commons“. Архивирано од изворникот на 2011-01-06. Посетено на 2009-07-20.
- ↑ „About CC0 — "No Rights Reserved"“. Посетено на 2009-07-20.
- ↑ „Creative Commons GNU LGPL“. Архивирано од изворникот на 2009-06-22. Посетено на 2009-07-20.
- ↑ „Creative Commons GNU GPL“. Архивирано од изворникот на 2009-06-22. Посетено на 2009-07-20.
- ↑ „Content Directories“. creativecommons.org. Посетено на 2009-04-24.
- ↑ Криејтив комонс - Случаи за проучување
- ↑ project
Наводи
уреди- Ardito, Stephanie C. (2003). „Public-Domain Advocacy Flourishes“. Information Today. 20 (7): 17, 19.
- Asschenfeldt, Christiane. "Copyright and Licensing Issues—The International Commons.[мртва врска]" In CERN Workshop Series on Innovations in Scholarly Communication: Implementing the Benefits of OAI (OAI3), 12 февруари-14 февруари 2004 at CERN, Geneva, Switzerland. Geneva: CERN, 2004. (video)
- Brown, Glenn Otis. "Academic Digital Rights: A Walk on the Creative Commons. Архивирано на 14 јуни 2011 г." Syllabus Magazine (април 2003).
- ———. "Out of the Way: How the Next Copyright Revolution Can Help the Next Scientific Revolution. Архивирано на 16 април 2004 г." PLoS Biology 1, бр. 1 (2003): 30-31.
- Chillingworth, Mark. "Creative Commons Attracts BBC's Attention. Архивирано на 28 февруари 2010 г." Information World Review, 11 June 2004.
- Conhaim, Wallys W. "Creative Commons Nurtures the Public Domain." Information Today 19, no. 7 (2002): 52, 54.
- „Delivering Classics Resources with TEI-XML, Open Source, and Creative Commons Licenses“. Cover Pages. 28 април 2004.
- Denison, D.C. "For Creators, An Argument for Alienable Rights." Boston Globe, 22 декември 2002, E2.
- Ermert, Monika (15 јуни 2004). „Germany Debuts Creative Commons“. The Register.
- Fitzgerald, Brian, and Ian Oi. "Free Culture: Cultivating the Creative Commons. Архивирано на 31 јули 2008 г." (2004).
- Hietanen, Herkko "The Pursuit of Efficient Copyright Licensing — How Some Rights Reserved Attempts to Solve the Problems of All Rights Reserved Архивирано на 6 јули 2014 г." (2008). Докторска дисертација.
- Johnstone, Sally M. "Sharing Educational Materials Without Losing Rights." Change 35, no. 6 (2003): 49-51.
- Lessig, Lawrence (2003). „The Creative Commons“. Florida Law Review. 55: 763–777.
- Möller Erik, The Case for Free Use: Reasons Not to Use a Creative Commons -NC License Архивирано на 14 април 2021 г., in Open Source Jahrbuch 2006 Архивирано на 7 ноември 2015 г..
- Plotkin, Hal (11 февруари 2002). „All Hail Creative Commons: Stanford Professor and Author Lawrence Lessig Plans a Legal Insurrection“. SFGate.com. Надворешна врска во
|publisher=(help) - Schloman, Barbara F. (13 октомври 2003). „Creative Commons: An Opportunity to Extend the Public Domain“. Online Journal of Issues in Nursing. Архивирано од изворникот на 2006-01-04. Посетено на 2010-04-01.
- Stix, Gary (2003). „Some Rights Reserved“. Scientific American. 288: 46.
- Weitzman, Jonathan B., and Lawrence Lessig. "Open Access and Creative Common Sense. Архивирано на 30 мај 2007 г." Open Access Now, 10 мај 2004.
Надворешни врски
уреди- Криејтив комонс Македонија Архивирано на 12 февруари 2010 г. (македонски)
- Домашна страница на Криејтив комонс (англиски)
- Вики на Криејтив комонс (англиски) (германски) (шпански) (каталонски) (француски) (хебрејски) (италијански) (португалски) (руски)
- Видеопрезентации за Криејтив комонс со превод Архивирано на 23 јуни 2011 г. (македонски) (англиски)
- Интервју со Филип Стојановски и Ирина Шумадиева од Криејтив комонс Македонија[мртва врска] - „Викенд“ (македонски)
- Како функционира Криејтив комонс Архивирано на 2 март 2010 г. (PDF) (македонски)