Википедија

Таос Пуебло

Таос Пуебло (или Пуебло де Таос) — древен пуебло (село) што припаѓа на домородното американско племе од пуебло народите што зборува на Таошки јазик (тива). Се наоѓа на околу 1,6 километри северно од современиот град Таос, Ново Мексико. Пуебловите се една од најстарите постојано населени заедници во САД. Таос Пуебло е прогласено за светско наследство на УНЕСКО.

Таос Пуебло
tə̂otho илиtə̂obo
ȉałopháymųp’ȍhə́othə̀olbo илиȉałopháybo
Пуебло де Таос
Таос Пуебло во 2017 година
МестоположбаТаос Пуебло, САД
Координати36°26′21″N 105°32′44″W / 36.43917° СГШ; 105.54559° ЗГД / 36.43917; -105.54559
УправаИндијанска племенска влада
Службен назив: Пуебло де Таос
Тип:Cultural
Критериуми:iv
Прогласено:1992 (16-та сесија)
Број492
Регион:Европа и Северна Америка
Прогласено:15 октомври 1966
Број66000496[1]
Површина:19 acres (7.7 ha)
Архитектура:Пуебловска архитектура
Прогласено:9 октомври 1960[2]
Неважечки статус
Прогласено:13 март 1972
Број243
Грешка во Lua во Модул:Location_map, ред 526: Unable to find the specified location map definition: "Module:Location map/data/New Mexico" does not exist
Таос
t’óynemą
Вкупен број
4,500 (2010)
Подрачја со значајно население
 САД ( Ново Мексико)
Јазици
Таос (англиски, шпански
Вероисповед
Пуебло религија), Христијанство

Таос Пуебло е член на Осумте северни пуебло. Племенска земја се состои од 38,000 хетари а во оваа област живеат околу 4.500 луѓе.[3]

Поставување

уреди

Пуебло е изграден во амбиент поддржан од планините Таос на опсегот Сангре де Кристо. Населбата била изградена од двете страни на Рио Пуебло де Таос, наречена и Рио Пуебло и потокот Црвена врба, мал поток што тече низ средината на комплексот пуебло. Нејзините води потекнуваат од Синото Езеро, или Ба Виеја, во блиските планини.[4]

Најистакната архитектонска карактеристика на Таос Пуебло е повеќекатен станбен комплекс од црвеникаво-кафеава тула, изграден од двете страни на Рио Пуебло. Мрежното место на Пуебло наведува дека најверојатно била изградена помеѓу 1000 и 1450 година [3]

Пуебло бил означен како национално историско обележје на 9 октомври 1960 година. Во 1992 година бил прогласен за наследство на УНЕСКО. Од 2010 година, околу 150 луѓе живеат во историскиот пуебло.[5]

Име

уреди

Таос јазик

уреди

На таноанскиот јазик на Таос (Северна Тива), пуебло се нарекува „село“ или во tə̂oto „во селото“ ( tə̂o- „село“ + -то „во“) или tə̂obo „до/кон селото " ( tə̂o- "село" + -bo "до, кон"). Правилното име на пуебло е ȉałopháymųp'ȍhə́othə̀olbo „во устието на кањонот на црвената врба“ (или скратено ȉałopháybo „кај црвените врби“).[6] Ова име почесто се користи во церемонијални контексти и е поретко во секојдневниот говор. 

Шпански јазик

уреди

Името Таос на англиски е позајмено од шпанскиот Таос. Шпанскиот Таос е веројатно позајмување на Taos tə̂o- „село“ кое се слушало како тао на кое е додадена множина -s иако во современиот јазик Таос повеќе не е именка во множина. Идејата дека шпанскиот Таос е од тао, „крст од редот на Сан Хуан де лос Кабаљерос“ (од грчки тау), е малку веројатна.[7]

Историја

уреди

Предколумбиски период

уреди

Најверојатно е дека домородното население Таос, заедно со другите домородни луѓе Пуебло, се населиле покрај Рио Гранде откако мигрирале на југ од регионот Четири Агли.[5] Живеалиштата на тој регион биле населени со предци на Пуеблоаните. Долгата суша во областа кон крајот на 13 век можеби ги натерало да се преселат во Рио Гранде, каде што снабдувањето со вода било посигурно. Сепак, нивната причина за мигрирање сè уште е спорна и има докази дека се случила насилна борба. На крајот, археолошките индиции укажуваат на идејата дека домородците можеби биле принудени да заминат. 

Во текот на неговите рани години, Таос Пуебло претставувал централна точка на трговија помеѓу домородното население по должината на Рио Гранде и нивните соседи од племињата на низините на североисток. Таос Пуебло бил домаќин на саем секоја есен по земјоделската жетва.[8]

Шпански период

уреди

Првите шпански конквистадори („освојувачи“) до Таос Пуебло пристигнале во 1540 година; тие биле членови на експедицијата Франциско Васкес де Коронадо, која застанала во многу пуеблови во Ново Мексико во потрага по шпекулираните Седум градови од злато. Околу 1620 година, шпанските језуити ја надгледувале изградбата на првата католичка црква во пуебло, мисијата на Сан Жеронимо де Таос.[9] Извештаите од тој период покажуваат дека староседелците на Таос се спротивставиле на изградбата на црквата и насилното наметнување на католичката религија.[10] Во текот на 1600-тите, културните тензии се зголемиле помеѓу домородното население на југозапад и зголеменото шпанско колонијално присуство. Таос Пуебло не бил исклучок. До 1660 година, домородните луѓе го убиле резидентниот свештеник и ја уништиле црквата.[11] Шпанците на тоа одговориле со брутален напад. Неколку години откако бил повторно изграден, започнал бунтот во Пуебло од 1680 година.[10]

Планина Таос

уреди
 
Станбен комплекс од тула и планината Таос сликани на стара разгледница, околу 1930-1945 година.

Планинското земјиште од 19,000 хектари било преземено од претседателот Теодор Рузвелт и означено како Национална шума Карсон на почетокот на 20 век. Конечно било вратено во 1970 година од Соединетите Американски Држави кога претседателот Никсон го потпишал Јавниот закон 91-550.[12] Дополнителни 309 хектари јужно од гребенот помеѓу врвот Симпсон и Олд Мајк Пик и западно од Синото Езеро биле префрлени назад во Пуебло во 1996 година [13]

Сино езеро

уреди

Синото езеро, кое луѓето од Пуебло го сметаат за свето, било вклучено во ова враќање на земјата Таос. Пуебло особено вклучило недомородни луѓе во лобирањето кај федералната влада за враќање на Синото Езеро, бидејќи тие тврделе дека нивниот неограничен пристап до езерото и околниот регион е неопходен за да се обезбеди нивната верска слобода.[14] Мрежното место на Пуебло го именува повторното стекнување на светото Сино Езеро како најважен настан во неговата историја поради духовното верување дека народот Таос потекнува од езерото.[15] Се верува дека таму живеат нивните предци,[16] а самите жители се искачуваат на планината за церемонијални цели.[17]

Архитектура

уреди
 
Црква, Пуебло де Таос ( Ансел Адамс -1941)

Во времето на првичниот контакт на Шпанците, Ернандо де Алварадо го опишал регионот како „куќички од тули изградени многу блиску една до друга и наредени на пет или шест ката“. Домовите станале потесни како што се издигнувале, а покривите на секое ниво обезбедувале подови и тераси за оние погоре.[8]

Зградите во Таос првично имале малку прозорци и без стандардни врати. Наместо тоа, пристапот до собите бил преку квадратни дупки на покривот до кои луѓето стигнувале со качување на долги дрвени скали. Трупци од енгелманова смрча се користеле за покриви кои имале слоеви од гранки, трева, кал и малтер што ги покривал покривот. Архитектурата и градежните материјали биле добро прилагодени за строгоста на животната средина и потребите на луѓето во долината Таос.[8]

Првата архитектура под шпанско влијание се појавила во Таос Пуебло откако Фреј Франциско де Замора дошол таму во 1598 година за да воспостави мисија, под наредба на шпанскиот гувернер, Дон Хуан де Оњате.[8]

Главна структура

уреди
 
Пуебло де Таос — структура на северната страна, околу 2005 година.

Се вели дека северната страна на Пуебло е една од најфотографираните и најобоени згради во Северна Америка.[18] Тоа е најголемата повеќекатна структура на Пуебло што сè уште постои. Изработена е од ѕидови од тула. Неговата примарна цел била одбрана.[5] До крајот на 1900 година, пристапот до собите на долните катови бил со скали однадвор до покривот, а потоа до внатрешната скала. Во случај на напад, надворешните скали лесно можеле да се качат нагоре.

Домови

уреди

Домовите во оваа структура обично се состојат од две соби, од кои едната е за општо живеење и спиење, а втората е за готвење, јадење и складирање. Секој дом е самостоен; меѓу куќите нема премини. Таос Индијанците малку користеле мебел во минатото, но денес имаат маси, столици и кревети. Во пуебло, електричната енергија, проточната вода и водоводот во затворен простор се забранети.[5]

Духовна заедница

уреди
 
Пејзаж (Ансел Адамс-1941)

Верски практики

уреди

Во Пуебло се претставени две духовни практики: првобитната домородна духовна и религиозна традиција [3] и римокатолицизмот. Поголемиот дел од домородните луѓе продолжиле да ја практикуваат својата сè уште витална и древна религија.[5] Повеќето (90%) членови на заедницата Таос Пуебло се крстени како римокатолици.[3] Свети Јероним, или Сан Јеронимо, е светец-заштитник на пуебло.[19]

Култура

уреди

Традиции кои ја вклучуваат земјата

уреди

Од шпанската колонизација, домородниот народ Таос се спротивставил на културните промени и влијанието на европските идеи.[20] Многу етнографи забележуваат високо ниво на „меѓусебна поврзаност и взаемна зависност“ помеѓу Таос Пуебло и нивната околна земја, од каде што изведуваат многу од нивните културни традиции.[20] Следствено, постои историско ривалство помеѓу луѓето од јужната страна на реката (летни луѓе) и северната страна (зимските луѓе). Трките со стапала, кои имаат значајно религиозно значење во племето, се вообичаен начин за овие две групи да ја изразат својата конкурентност, а во нивното племе постои долга традиција која веројатно била создадена пред пирамидите.[21] Покрај тоа, во Таос Пуебло му припишуваат голема вредност на Синото Езеро во однос на нивната „жива култура и земјоделска одржливост“.[22]

Традиции на смртта

уреди

Според Вуд, луѓето од Таос Пуебло никогаш не ги одвраќаат странците од своите врати затоа што ја ценат и учтивоста и гостопримството. Меѓутоа, на денот на Задушница, жителите на Таос Пуебло поминуваат еден ден со своите семејства и го затвораат своето село за секој неиндијанец.[21] Таос Пуебло ѝ приоѓа на смртта со воздух на „стоицизам“ [21] и им е дозволено да посетуваат гробишта само на денот на сите души или на денот на нечиј погреб.

Пол

уреди

Во културното ткиво на Таос Пуебло, етнографските податоци сугерираат дека жените се сметаат за подредени на мажите. Општествената структура на Пуебло е диктирана од членството во кива, а на жените не им е дозволено да учествуваат во ритуалите што се одржуваат во овие свети простори бидејќи „не се обучени“ да го прават тоа. И покрај исклучувањето на жените од некои духовни активности, жените во општеството Таос Пуебло „вршеа значителен степен на влијание на економски, политички и меѓучовечки план“.[23] На пример, слободните жени можат да водат сопствено домаќинство, а мажените жени сами ги контролираат своите финансии бидејќи традиционално работат како готвачи или слугинки. Дополнително, жените имаат неформална моќ на одлучување, користејќи ги своите способности за да влијаат врз мажите околу нив.[23]

Конзервација

уреди

Во 2011 година, Програмата за заштита на Таос Пуебло добила грант од 800.000 американски долари од американското Министерство за домување и урбан развој.[24] Фондот има за цел да ангажира повеќе работници, особено оние кои се обучени за традиционални градежни техники за конзервација, како и асистенти на работилници кои им помагаат на сопствениците на селото во одржувањето на традиционалните куќи. Надзорниците ги учат специјализантите за традиционалните методи на градба додека го обновуваат поголемиот дел од куќата од 11 единици која била во состојба на речиси колапс.[25]

Првата фаза од конзервацијата на Таос Пуебло била изградба на тренинг центар, реставрација на 120-150 куќи, обука на локалното население во заедницата, создавање детална проценка на структурата на комплексот и воспоставување на културен центар и племенски архиви. Втората фаза била финансирана од Светскиот фонд за споменици. Таа е наведена на нејзиниот список за следење поради својата загрозена природа, и културно и структурно. До крајот на зафатите за конзервација, се очекува да бидат обновени дваесет и една куќа. Претходниот фонд ги покрива и трошоците за ласерско скенирање на конструкциите.[26]

Главните карактеристики на зачувувањето на Таос Пуебло имаат за цел да поттикнат пристап заснован на заедницата. Тие вклучуваат обука на локалното население за управување со сопствениот имот, како и воспоставување партнерства со владини и невладини субјекти. Проектот решава да го зачува традиционалниот начин на живот во заедницата и да ги одржи културните традиции.[27]

Во август 2020 година, Министерството за домување и урбан развој на Соединетите држави објавило грант од 899.754 американски долари доделени на Управата за домување Таос Пуебло за рехабилитација на пет станбени единици за да помогне во намалувањето на ризикот од пренесување на КОВИД-19. Грантот исто така се користел и за давање помош за изнајмување, храна и комунални услуги.[28]

Наводи

уреди
  1. ↑ „National Register Information System“. Национален регистар на историски места. Служба за национални паркови. јули 9, 2010.
  2. ↑ „National Historic Landmarks Survey, New Mexico“ (PDF). National Park Service. Посетено на December 9, 2016.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 „About Taos Pueblo“. Taos Pueblo. 2012. Архивирано од изворникот на 2023-09-03. Посетено на December 10, 2012.
  4. ↑ Dzelzitis, Roz (June 1, 2002). „Taos Blue Lake“. Sacred Land Film Project.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 „Pueblo de Taos“. National Geographic Society. 2010-11-15. Архивирано од изворникот на November 21, 2010. Посетено на 2012-12-10.
  6. ↑ Sturtevant, William C. (1978). Handbook of North American Indians, Volume 9: Southwest. Government Printing Office. стр. 267. ISBN 9780160045776. Посетено на 10 December 2012.
  7. ↑ Jones, William.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 „Taos Pueblo“. National Park Service. Посетено на 2012-12-10.
  9. ↑ „National Park Service - Explorers and Settlers (Taos Pueblo)“. www.nps.gov. Посетено на 2022-01-24.
  10. ↑ 10,0 10,1 Nomad, New Mexico (2018-12-14). „New Mexico History : The Pueblo Revolt of 1680“. New Mexico Nomad (англиски). Посетено на 2022-01-24.
  11. ↑ „San Geronimo de Taos - Spanish Missions/Misiones Españolas (U.S. National Park Service)“. www.nps.gov (англиски). Посетено на 2022-01-24.
  12. ↑ Julyan, B: New Mexico's Wilderness Areas: The Complete Guide, page 73.
  13. ↑ „Public Law 104-333“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на October 31, 2008. Посетено на July 19, 2008.
  14. ↑ Bodine, John J. (1973). „Blue Lake: A Struggle for Indian Rights“. American Indian Law Review. 1 (1): 23–32. doi:10.2307/20067803. JSTOR 20067803.
  15. ↑ Keegan, Marcia (2010). Taos Pueblo and Its Sacred Blue Lake: Reflections on the Fortieth Anniversary from Members of Taos Pueblo. Clear Light Pub. ISBN 9781574160994.
  16. ↑ „Taos Blue Lake“. Indigenous Religious Traditions (англиски). 2011-11-14. Архивирано од изворникот на March 18, 2023. Посетено на 2022-01-24.
  17. ↑ „ABOUT | Taos Pueblo“ (англиски). Архивирано од изворникот на 2023-10-04. Посетено на 2023-11-14.
  18. ↑ Rodríguez, Sylvia (2009-04-10). The Matachines Dance: A Ritual Dance of the Indian Pueblos and Mexicano/Hispano Communities. Sunstone Press. стр. 17. ISBN 9780865346345. Посетено на 10 December 2012.
  19. ↑ Scott, Sascha T. (2008). Paintings of Pueblo Indians and the Politics of Preservation in the American Southwest. стр. 25. ISBN 9780549890423. Посетено на 10 December 2012.[мртва врска]
  20. ↑ 20,0 20,1 Daniel Worden (2013). „Landscape Culture: Ansel Adams and Mary Austin's Taos Pueblo“. Criticism. 55 (1): 69. doi:10.13110/criticism.55.1.0069. ISSN 0011-1589.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 Wood, Nancy C. (1989). Taos pueblo (1st. изд.). New York: Knopf. ISBN 0394560329. OCLC 18559229.
  22. ↑ „Taos Pueblo“. UNESCO World Heritage Centre (англиски). Посетено на 2019-06-30.
  23. ↑ 23,0 23,1 Katz, Pearl (1982). „Initiation Rites and the Status of Women at Taos Pueblo“. Anthropos. 77 (5/6): 889–891. ISSN 0257-9774. JSTOR 40460534.
  24. ↑ „Taos Pueblo“. World Monuments Fund (англиски). Посетено на 2021-04-04.
  25. ↑ „Taos Pueblo“. World Monuments Fund (англиски). Посетено на 2018-12-08.
  26. ↑ „Taos Pueblo“. World Monuments Fund (англиски). Посетено на 2022-01-24.
  27. ↑ Abdel Tawab, Ayman (2013-07-24). „Sustainable conservation of traditional living communities: the case of Taos Pueblo in the United States of America“. Наводот journal бара |journal= (help)
  28. ↑ „$3.2M in housing grants go to NM pueblos“. August 12, 2020. Посетено на 2021-04-04.
  • Wenger, Tisa Joy (2009). We Have a Religion: The 1920s Pueblo Indian Dance Controversy and American Religious Freedom. University of North Carolina Press. ISBN 9780807832622.

Дополнителна литература

уреди
  • Wenger, Tisa Joy (2009). We Have a Religion: The 1920s Pueblo Indian Dance Controversy and American Religious Freedom. University of North Carolina Press. ISBN 9780807832622.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Таос_Пуебло&oldid=5275436“