Инки: Разлика помеѓу преработките
| [проверена преработка] | [проверена преработка] |
Избришана содржина Додадена содржина
Нема опис на уредувањето |
с Замена со тековен назив на предлошка, replaced: Цитирана книга → Наведена книга (2), цитирана книга → наведена книга using AWB |
||
Ред 1:
{{Инки}}
:''За останати значења на поимот '''Инка''', видете ја [[Инка (појаснување)|страницата за појаснување]].''
'''Инките''', односно '''цивилизацијата на Инките''' започнува да постои како мала група во регионот околу градот [[Куско]], каде легендарниот [[Сапа Инка]], [[Манко Капак]] го создал [[Кралство Куско|Кралството Куско]] во [[1200]] година. Под водство на наследниците на Манко Капак, државата на Инките се зголемила и ги приклучила околните андски заедници. Во [[1442]] година Инките започнале да ги прошируваат границите на својата држава под водство на [[Сапа Инка]] [[Пачакути]]. Тој ја основал [[Царство на Инките|Царството на Инките]] или Тавантинсују (''Tawantinsuyu''), која прераснала во најголемо царство во [[Америка]] до периодот на европската колонизација<ref>[http://www.wsu.edu/~dee/CIVAMRCA/INCAS.HTM Civilizations in America]</ref>.
Царството било поделено за време на граѓанската војна, кога веќе навлегле шпанските сили на тлото на Јужна Америка и тоа било период на политичка криза во Тавантинсују. Имено, за време на оваа војна се спротиставиле браќата [[Хуаскар]] и [[Атахуалпа]], членови на кралското семејство кои се сметале за легални наследници за тронот. Во [[1533]] година, шпанскиот колонизатор [[Франциско Пизаро]] ја искористил оваа ситуација и освоил голем дел од територијата на Инките<ref>
== Историја ==
Ред 31:
Шпанските освојувачи предводени од [[Франциско Пизаро|Франциско Писаро]] започнале истражување од југот на [[Панама]] и стигнале до портите на Империјата во [[1526]] година. За нив било јасно дека пристигнале до богата земја и со голем потенцијал. После уште една екпедиција во [[1529]] година, Пизаро се вратил во [[Шпанија]] и добил кралско одобрување за освојување на Империјата, каде подоцна станал [[поткрал]].
За времето кога Шпанците се вратиле во Перу во [[1532]] година, веќе имало војна во полн ек помеѓу [[Хуаскар]] и неговиот полубрат [[Атахуалпа]]. Ова и уште неколку помали бунтови значително ја ослабеле Империјата.
Франциско Писаро немал голема воена моќ. Со само 180 луѓе и 27 коњ, тој често употребувал дипломатија за да избегне напад од Инките кој би завршил со пораз на Пизаро. Првата битка била [[Битката на Пуна]], денес во Еквадор кога шпанските војсководци ги победиле војниците од Пуна. Тогаш, Писаро го основал градот [[Пиура]] во [[јули]] [[1532]] година. [[Хернандо де Сото]] бил испратен да ја проучи внатрешноста на копното и се вратил со покана за средба со Атахуалпа, кој пак го поразил својот полубрат и се стационирал во [[Кахамарка]] со армија од 80.000 војници.
Ред 55:
{{Main|Образование на Инките}}
Инките развиле систем на броење и сметање со помош на алатка наречена [[квипу]]. Сите информации прикажани на квипуто имале нумерички податоци, но сепак денес не е познато како ги пренесувале забележаните симболи во броеви. Сепак, некои научници денес веруваат дека овој систем на бележење податоци функционира исто како писмото за запишувањето на зборуваниот јазик.
Покрај квипу, Инките во голем дел се наслонувале на пренос на податоци по орален пат и така ја зачувале својата култура. Образованието на Инките е поделено на две категории, образование за професија и образование за благородниците.
Ред 68:
[[Архитектура на Инките|Архитектурата на Инките]] била најзначаен сегмент од уметноста на Инките каде на грнчаријата и текстилот се прикажувале мотиви кои биле врвот на нивната архитектура и уметност. Главен пример за уметноста на Инките е главниот град Куско. Познатиот локалитет [[Мачу Пикчу]] бил изграден од инженерите на Инките. Инките создавале камени храмови без користење на малтер и сепак камењата се сложувале одлично без простор да се вметни ни нож меѓу нив. Камењата биле делкани за да се сложат еден со друг.
Инките имале одличен [[Патен систем на Инките|патен систем]] кој се состоел од два главни патишта како што е опишано од страна на [[Сиеза де Леон]]: „Инките изградиле два пата со должина од државата Кралскиот пат бил долг 3.250 милји и се протегал по планините, додека крајбрежниот пат бил долг 2.520 милји.“<ref>
=== Керамика, накит и текстил ===
Скоро сите [[Злато|златни]] и [[Сребро|сребрени]] предмети од Инките биле стопени од европските окупатори. Керамиката била насликана со различни мотиви, вклучувајќи птици, бранови и геометриски фигури. Најпознати керамички предмети на Инките се шишињата од Куско или наречени и како ''арибалос''.
▲Скоро сите [[Злато|златни]] и [[Сребро|сребрени]] предмети од Инките биле стопени од европските окупатори. Керамиката била насликана со различни мотиви, вклучувајќи птици, бранови и геометриски фигури. Најпознати керамички предмети на Инките се шишињата од Куско или наречени и како ''арибалос''. <ref>Berrin, Katherine & [[Larco Museum]]. The Spirit of Ancient Peru:Treasures from the Museo Arqueológico Rafael Larco Herrera. New York:Thames and Hudson, </ref> Голем број од овие парчиња се изложени во [[Археолошки музеј Ларко|Археолошкиот музеј Ларко]] во [[Лима]], [[Перу]] и во националниот музеј за археологија. Облеката на Инките исто така била доста важна бидејќи таа го означувала социјалниот статус на поединецот. Исто така, облеката се користела и за изработка на мостови.<ref>{{Цитирана книга | last=Mann | first=Charles | authorlink=Charles C. Mann | coauthors= | title=1491: New Revelations of the Americas Before Columbus | date= | publisher=Vintage | location= | isbn=1400032059 | page=93}}</ref>
== Земјоделство ==
{{Main|Земјоделство на Инките}}
Инките живееле во планински предели, места кои не биле одлични за градинарство. за да го решат тој проблем, Инките стрмните предели ги претворале во тераси во вид на скалила за да овозможат рамни места за сеење. Исто така, Инките имале развиен систем на наводнување. Тие одгледувале [[пченка]], [[квиноа]], [[Тиква|тикви]], [[домат]]и, [[кикирики]], [[пиперки]], [[Лубеница|лубеници]], [[памук]] и [[компир]]и. Иако сите земјоделски култури се важни, главниот извор на храна бил компирот, за раљзлика од [[Маи]]те и [[Ацтеки]]те каде пченката била главен извор на храна.
Инките се првите луѓе кои користеле суво замрзнување на храната за складирање. Тие ги оставале компирите надвор, потоа наутро ги цеделе за да ја извадат водата од нив и ги оставале на сонце да се сушат. Овој процес би се повторувал три до четири пати сè додека сувите компири биле подготвени за складирање. Тогаш компирите се нарекувале [[чуњо]].<ref>{{
{{Clear}}
Ред 105 ⟶ 104:
* камења
* камени или бакарни секири
* [[бола]]
Патниот систем кој бил развиен во државата им овозможувал брзо движење низ Империјата. Покрај патиштата биле градени засолништа наречени [[тамбо]], кои биле одделени едно од друго околу еден ден пешачење. Во овие засолништа војниците се одмарале, прехранувале и потоа продолжувале со задачите. Така на пример, еден курир носел порака од едно тамбо до друго, каде во второто тамбо има друг курир и тој ја зема пораката и ја носи до следното тамбо.
== Научно истражување на универзитетот Јејл ==
Според информациите од [[Универзитет Јејл|универзитетот Јејл]], колекцијата артефакти од [[Мачу Пикчу]] во универзитетот биле пронајдени од страна на [[Хирман Бингам]] за време на историската [[перу]]анска експедиција во [[1912]] година. Тогаш, Мачу Пикчу не било доволно познато археолошко место, и [[Перуански цивилен код|Перуанскиот цивилен код]] од [[1852]] година дозволил ако се пронјадат артефакти, ископувачите да ги зачуваат за себе. Претседателскиот декрет ја задолжил експедицијата на Биргам и ѝ дозволил да ги однесе артефактите во споменатиот универзитет, а при тоа Перу го задржало правото да ги поврати артфекатите кои се уникатни или дупликати.<ref>
== Наводи ==
Ред 121 ⟶ 120:
* Curl, John. ''Ancient American Poets: The Sacred Hymns of Pachacutec.'' Tempe AZ: Bilingual Press, 2005. ISBN 1-931010-21-8 http://red-coral.net/Pach.html
* Dobyns, Henry F. and Paul L. ''Peru: A Cultural History''. New York: Oxford University Press, 1976.
* Eeckhout, Peter. "Ancient Peru's Power Elite." National Geographic Research and Exploration. March 2005. Pp.
* Frost, Peter. "Lost Outpost of the Inca." National Geographic. February 2004. Pp.
* Hyslop, J. "Inca settlement planning." University of Texas Press, 1990.
* MacQuarrie, Kim. ''The Last Days of the Incas.'' Simon & Schuster, 2007. ISBN 978-0-7432-6049-7.
* Malpass, M.A. "Daily life in the Inca Empire." Greenwood Publishing Corp., 1996
* Mancall, Peter C. (ed.). ''Travel Narratives from the Age of Discovery''. New York: Oxford University Press, 2006.
* {{
* Prescott, William H. "Conquest of Peru." The Book League of America. New York: 1976.
* Prescott, William H. ''History of the Conquest of Mexico & History of the Conquest of Peru''. New York: Cooper Square Press, 2000.
| |||