|
| портрет = TraikoKitantchewBGteacher.jpg
| px = 200п
| опис = македонски деецреволуционер и бугарски општественик во Бугариjа
| родено-име =
| роден-дата = {{роден на|1|септември|1858}}
| роден-место = [[Подмочани]], {{роден во|Ресенско|Отоманска Империја}}
| починал-дата = {{починал на|113|август|1895}}
| починал-место = {{починал во|Софија|Бугарија}}
| починал-причина =
| деца =
}}
'''Трајко Цветков Китанчев''' ([[1 септември]] [[1858]] - [[13 август]] [[1895]] бил поет, есеист, публицист, преведувач, општественик, прв претседател на [[Македонски комитет|Македонскиот врховен комитет]] во [[Софија]]. Бил народен пратеник во Бугарското народно собрание.
Трајко Китанчев бил македонски деец и бугарски општественик и политичар. Бил просветен работник, поет, есеист, преведувач и извонреден оратор. Тој е прв претседател на Македонскиот комитет и организатор на Четничката акција во Македонија во 1895 година. Со студијата „За акцентирањето на зборовите во ресенскиот говор од западномакедонското наречје“, Китанчев е прв кој што ги открил и врз научна основа ги дефинирал закономерностите при акцентирањето на зборовите во западномакедонските говори. Според истражувачите од Р. Македонија, Трајко Китанчев со својата културно-просветна, општествено-политичка и револуционерна активност, подеднакво им припаѓа на Македонија и Бугарија.<ref>Ванчо Ѓорѓиев, Трајко Китанчев, Скопје 2015, 10; Гане Тодоровски, Трактати за сонцељубивите, Скопје 1974, 87.</ref> Според некои бугарски иследувачи, Трајко Китанчев како македонски деец во историографијата влегол како мит, а не како реалност.<ref>Светлозар Елдъров, Трайко Китанчев – Македонски деец?, Върховният македоно-одрински комитетъ и македоно-одринската организация в България 1895-1903, София 2003, 55-68.</ref>
----
На рана возраст заминал во Цариград, каде што му помагал на татко си, којшто се занимавал со градинарство. Во турската престолнина го посетува бугарското училиште ''Кирил и Методиј''. Учител му е големиот бугарски преродбенски деец и поет [[Петко Р. Славејков]]. Подоцна грижи за неговото школување пројавил митрополитот [[Натанаил Кучевишки]], кој му овозможува школувањето да си го продолжи во [[Русија]] (1875), со стипендија од Руската влада. Најпрвин учи во Одеса а потоа во Киев, каде што ја завршува Духовната академија во 1879 година. Во учебната 1879/80 година студирал правни науки на Московскиот универзитет.
=== '''Потекло, Образование и Светоглед''' === ▼Трајко Китанчев е роден на 1 септември 1858 година<ref>Съчинения на Трайчо Китанчевъ, нарежда Юрданъ Ивановъ, София 1898 (биографически бележки), 7.</ref> во селото Подмочани, Ресенско. Основното образование го започнал на 8 годишна возраст во Ресен, од каде по две години заминал во Истанбул, за да му помага на својот татко, кој се занимавал со градинарство. Во учебната 1869/70 година, Трајко Китанчев пристапил во бугарското училиште во Фенер,<ref>Иван. Н. Христов, Трайко Китанчев – нашият даскал, Педагогика 8/9, 1997, 88.</ref> кое го посетувал една година и 3-4 месеци, но поради немање на средства го прекинал образованието.
Поради нарушеното здравје се враќа во [[Бугарија]], каде што учителствува во неколку градови (Пловдив, Габрово, Трново, Софија). Во текот на учебната 1882/83 престојува во [[Солун]] како професор во [[Солунска машка гимназија „Св. Кирил и Методиј“|Солунската егзархиска гимназија]].
Бугарското благотворително братство во Цариград, „Просвештение“, за да ги дистанцира Македонците од Цариградската патријаршија и од влијанието на грчката пропаганда, одлучило да издржува „14 момчиња македончиња“, кои по завршувањето на образованието требало да заминат како учители во Македонија.<ref>Ю. Ивановъ, Биографически бележки…, 10.</ref> Трајко Китанчев во 1871/72 година бил еден од 14 – те избраници на „Просвештение“. Димитар Благоев – еден од соучениците на Т. Китанчев во бугарското училиште во Истанбул, пишува дека откако се обратил кон бугарскиот преродбенски деец, Петко Славејков, бил примен „лесно, многу лесно, зашто во тоа време бугарските револуционери – националисти се стремеа да го развијат и закрепнат кај Македонците чувството за национална заемност со Бугарите и со радост го пресретнуваа секое Македонче, способно да стане агитатор на бугарската национална идеја во Македонија“.<ref>Димитръ Косев, Петко Рачев Славейков, Обществена и политическа дейност, София 1986, 167.</ref> Воспитаниците на „Просвештение“ од македонско потекло биле организирани во друштвото „Самообразование и развој“. Тие, требало да дејствуваат меѓу македонските печалбари во Истанбул за пробудување на „бугарско национално сознание“.<ref>Гане Тодоровски, Македонската правостоина, Скопје 1985, 326.</ref> Во учебната 1872/73 година, Трајко Китанчев станал штитеник на егзархискиот охридски митрополит Натанаил Кучевишки (Охридски), со чија материјална помош го завршил третиот клас на бугарското училиште во Фенер.
Како пројавен русофил, влегува во конфликт со бугарскиот кнез [[Фердинанд I|Фердинанд]], за што е прогонуван и осудуван. Од 1884 до 1894 година бил пратеник во Бугарското народно собрание.
Во 1874/75 година, со помош на владиката Натанаил, Трајко Китанчев пристапил во Киевската духовна семинарија, која успешно ја завршил во 1879 година.<ref>Н. Никитовъ, Трайко Китанчевъ..., 19.</ref> Иако бил ученик во духовно училиште, Китанчев малку се интересирал за богословските прашања. Тој бил под силно влијание на идеите на руските револуционери – демократи. Со благослов на владиката Натанаил, во 1879/80 година се запишал на Правниот факултет при Московскиот универзитет. По завршувањето на првиот курс, во 1880 година, Китанчев се разболел, поради што ја напушти Русија и се вратил кај владиката Натанаил, кој во тоа време се наоѓал во Ловеч – Бугарија.<ref>Ю. Ивановъ, Биографически бележки…,18.</ref>
Бил редовен член на БДК (БАН) од 1884 година. Пишувал на бугарски и на македонски јазик. Автор е на две поеми за Марко Крале и на четириесетина песни, преостанати од поголемиот број стихотворби што во миг на депресија ги фрлил во Егејското Море <ref>[[Македонска Енциклопедија]]</ref>. Познат бил како извонреден оратор. Го превел на бугарски јазик романонот ''Дон Кихот'' од Сервантес.
Врз идејниот светогледот на Трајко Китанчев влијаеле повеќе фактори. Како дете од сиромашна рурална средина од османлиска Македонија, Китанчев не можел да се идентификува и да се солидаризира со аристократијата, ниту пак со конзервативната идеологија, туку секогаш бил критички настроен кон нив. Со оглед на фактот дека во Истанбул се школувал во институција и при луѓе кои антифанариотската борба ја издигнале во бугарската национална идеологија, Т. Китанчев паднал под нивно влијание, иако никогаш не го заборавил своето македонско потекло. Под влијание на учителот Славејков, Китанчев пројавил интерес кон поезијата и литературата. Иако Китанчев никогаш не станал духовно лице, владиката Натанаил и духовната семинарија оставиле влијание врз неговите погледи кон светот.
▲=== '''Потекло, Образование и Светоглед''' ===
Своето образование го започнал во бугарското училиштево при црквата ''Св. Стефан'' во [[Цариград]], каде што татко му Цветко бил на печалба. Тука започнала неговата животна одисеја - пробивањето во туѓи општествени средини. Подоцна, тој заминува на школолување во Киевската духовна семинарија, па се запишува на правни науки на [[Московски универзитет|Московскиот универзитет]], но ги прекинува студиите и оди во [[Бугарија]].
=== Егзархиски учител ===
За време на престојот во Русија, Т. Китанчев се запознал со делата на руските нихилисти – народници, кои со своето учење за социјална правда и за отфрлање на световните и духовните авторитети го привлекле вниманието на слободољубивиот Китанчев. Трајко Китанчев пројавил широк интерес кон книжевноста, лингвистиката, историјата, антропологијата, политичките системи, кон револуционерните движења и идеологии. Врз основа на сето тоа, тој се профилирал како интелектуалец и демократ со либерални погледи, како борец за социјална правда, како културно-просветен и политички деец, како човек кој го прифатил револуционерниот метод во однос на решавањето на македонското прашање.
----
=== '''Просветната дејност на Трајко Китанчев''' ===
[[Податотека:Црквата св. Кирил и Методиј во Солун по Балканските војни.jpg|лево|мини|350п|Црквата св. Кирил и Методиј во Солун по Балканските војни]]
Во [[1881]] година како учител работел во Петропавловската семинарија. Во [[1882]] година учителствувал во [[Солунска машка гимназија „Св. Кирил и Методиј“|Солунската гимназија]] каде бил отпуштен поради пројавените симпатии кон македонското дело. Китанчев зедно со Директорот на гимназијата [[Божил Рајанов]] побарале поголема автономија за училиштето и се спротиставиле на:
Во почетокот на 1881 година, Трајко Китанчев се вработил како учител во Петропавловската семинарија, каде што предавал Историја на бугарската литература, Логика, Општа литература и Општа историја.<ref>Н. Станковъ, Единъ споменъ за първата учителска дѣятелностъ на Т. Китанчевъ, Мисълъ, списание за наука, литература и критика, г. V, кн.VII, София 1895, 702.</ref> Во 1882/83 учебна година, Китанчев се вратил во Македонија и станал учител и претседател на учителскиот совет во егзархиската машка гимназија „Св. Кирил и Методиј“ во Солун. Китанчев во Солун се пројавил како критичар на централистичка образовна политика на Бугарската егзархија и се залагал за модернизација и унапредување на наставата. Китанчев бил еден од омилените учители на гимназијалците. Така, Георги Стрезов пишува: „Кога Трајко Китанчев ’Трајчо’ – како што си го нарекувавме ние, ... ќе почнеше да расправа, ние зјапајќи ја слушавме неговата пријатна музикална реч и до толку се внесувавме што не го слушавме ѕвончето, кога требаше да заврши часот. Долго време потоа имавме можност да слушаме прочуени професори во универзитетот и големи оратори, но Китанчев остана најзапечатен во мојата совет“.<ref>Георги Стрѣзовъ, Първи стѫпки на солунската гимназия, Сборникъ Солунъ (издание на възпитателитѣ и взпитаницитѣ отъ солунскитѣ български гимназии), София 1934, 288.</ref>
:''карактерот на образованието и методите на наставата'' <ref>Д. Димески, Македонското националноослободително движење во Битолскиот Вилает од 1893 до 1903 година, 117, второ издание, Скопје, 1982</ref> .
Китанчев во Солун пројавил сестрана општествена дејност. Во новоизградената црква Св. Кирил и Методиј „незаборавниот Трајко Китанчев на чист македонски дијалект секоја недела и празник држеше поучни проповеди, го толкуваше евангелието и секогаш завршуваше со паролата: ’Браќа, има крај на маките, на неволјите. Амин’“.<ref>Скѫпъ и милъ паметникъ отъ епохата на възраждането ни въ Солунъ, сообщава: Б. Рaйновъ, Ил. Илинденъ, г. 3 / 9 (39), София 1930, 2.</ref>
Тој во црквата [[Св. Кирил и Методиј|Св.Кирил и Методи]] во празничните денови држeл проповед на ''чист македонски дијалект'', секогаш завршувајќи со паролата:
Поради автономните постапки кои се коселе со конзервативната евлоуционистичка политика на Егзархијата, и неговата поврзаност со либералите кои во тоа време биле под политички прогон во Кнежеството Бугарија,<ref>В. Ѓорѓиев, Трајко Китанчев..., 72.</ref> Т. Китанчев по завршувањето на учебната година бил отпуштен од Солунската гимназија од страна на Егзархијата.
:''Браќа има крај на теглото, на неволјите. Амин!''' <ref>Ванчо Ѓорѓиев, Слобода или Смрт, Македонското револуционерно националноослободително движење во Солунскиот вилает 1893-1903 година, 110, Институт за историја -Филозофски факултет,Скопје, 2003</ref>.
Летото 1883 година Трајко Китанчев заминал во Пловдив – тогаш престолнина на автономната провинција Источна Румелија. Таму со посредство на лидерот на бугарските крајни либерали, Петко Каравелов, се вработил како учител во пловдивската гимназија.<ref>Ю. Ивановъ, Съчинения на Трайчо Китанчевъ..., 310.</ref>
----
На тој начин револуционерно го подгревал [[Македонскиот народ]] во [[Солун]].Во [[1883]] година се нашол во [[Пловдив]], каде работи како учител, а во [[1884]] годинан во [[Габрово]]. Во учебната [[1884]]-[[1885|85]] година работи во гимназијата во [[Софија]], но работата ја прекинал и заминал на лекување во [[Виена]]. Потоа работел како училишен инспектор во [[Трново]].
=== '''Трајко Китанчев како политичар''' ===
По запознавањето со Петко Каравелов, Китанчев станал негов поддржувач и се вклучил во политичкиот живот во Бугарија. По затворањето на Пловдивската гимназија во 1884 година, Китанчев се префрлил во Кнежеството Бугарија каде се вклучил во политичката борба на страната на крајните либерали, кои добиле убедливо мнозинство на изборите за IV Обикновено народно собрание. Во јуни 1885 година, Трајко Китанчев бил назначен за просветен инспектор во Трновскиот округ. На дополнителните избори за IV Обикновено народно собрание кои се одржале на 21 јули 1885 година, Китанчев бил избран за пратеник на IV Обикновено народно собрание од Трновскиот округ.<ref>В. Ѓорѓиев, Трајко Китанчев..., 86.</ref> Од тогаш по до крајот на животот, Китанчев ќе стане дел од политичкиот и парламентарниот живот во Бугарија, а Трновскиот округ негова изборна база за сите наредни избори.
=== Политичка дејност во Бугарија ===
Во 1885 Китанчев учествувал во Српско-бугарската војна како доброволец во бугарската Пештерската дружина.<ref>Ю. Ивановъ, Биографически бележки..., 42,</ref>
Во Трново ја започнал својата политичка кариера. Истата година станува редовен член на [[Бугарска академија на науките|Бугарското книжевно друштво]] (денес „Бугарска академија на науките“). По повод убиството на министерот Белчев бил неправедно затворен на тригодишен затвор што ги издржувал по разни затвори. По излегувањето од затвор, повикан од македонската емиграција земал учество во работата на нивното собрание, при што се залага за создавање на единство помеѓу [[Македонска емиграција во Бугарија|македонската емиграција]]. Бил близок пријател на [[Петко Каравелов]] и Демократската партија и во [[1887]] година бил избран за пратеник во [[Народно собрание на Бугарија|Народното собрание на Бугарија]] (IV ОНС, III ВНС, V ОНС и VIII ОНС)<ref>П. Константин Национлнотоослободително движение в Македония и Тракия 1893-1903, София, 1979,68</ref>.
=== Активност меѓу македонската емиграција ===
При превратот од 9 август 1886 година, при обидот за детронирање на кнезот Александар Батенберг, Китанчев застанал во одбрана на институцијата кнез како симбол на суверенитетот на државата. Китанчев тогаш застанал на страна претседателот на бугарското собрание – Стефан Стамболов, со кого од Трново заедно ја напишале прокламацијата со која превратот бил прогласен за незаконски.<ref>В. Ѓорѓиев, Трајко Китанчев..., 96-109.</ref>
Трајко Китанчев како член на Великото народно собрание во 1887 година учествувал при изборот на Фердинанд за кнез на Бугарија.<ref>В. Ѓорѓиев, Трајко Китанчев..., 107-108.</ref>
На дополнителните избори за V Обикновено собрание од 3 јануари 1888 година, Китанчев по втор пат бил избран за пратеник.<ref>В. Ѓорѓиев, Трајко Китанчев..., 111</ref> Поради несогласување со надворешната политика на бугарската влада, а особено поради политиката на насилство што ја практикувал премиерот Стамболов, Китанчев не само што се дистанцирал од премиерот, туку дошол во отворен конфликт со него. Критизерскиот и опозициониот однос на Китанчев кон политиката на Стамболов посебно дошла до израз за време на третата сесија на V Обикновено собрание. Тогаш односите помеѓу Стамболов и Китанчев се изостриле до степен на отворено непријателство и сериозни закани од страна на првиот кон вториот.<ref>В. Ѓорѓиев, Трајко Китанчев..., 115-118</ref> Китанчев се нашол под силен притисок од провладините весници, од кои бил прогласен за „злобен и пакостен Македонец“ поради што треба „да си ги прибере парталите и да си оди за Македонија“,<ref>В. Ѓорѓиев, Трајко Китанчев..., 119</ref> а набрзо потоа бил отпуштен и од инспекторската должност.<ref>Ю. Ивановъ, Биографически бележки…, 47.</ref>
Заканите кон Китанчев, диктаторот Стамболов ги реализирала во 1892 година. На монтираниот процес против организаторите и учесниците врз неуспешниот атентат врз Стамболов, во кој бил убиен бугарскиот министер за финансии, Христо Белчев, Трајко Китанчев бил обвинет како заговорник на атентатот и прогласен за виновен поради учество во комплот за промена на државниот систем, при што бил осуден на 3 години затвор. Казната ја одлежал во окружниот затвор во Хасково.<ref>В. Ѓорѓиев, Трајко Китанчев..., 125-138.</ref>
По падот на Стефан Стамболов, на 19 мај 1894 година, новата влада на Константин Стоилов наредила ослободување на политичките затвореници.<ref>В. Ѓорѓиев, Трајко Китанчев..., 148</ref> Врз основа на тоа, по два дена, болникавиот Трајко Китанчев кому му останале уште само 7 дена од издржувањето на казната, бил ослободен.<ref>Знаме, г. I/94, София, 6 августъ 1895, 2.</ref>
На изборите од 11 септември 1894 година, Китанчев по трет пат бил избран за пратеник во Обикновеното народно собрание, овој пат како Каравелист. Китанчев ја искористил позицијата пратеник и за афирмација на македонското прашање.
----
=== '''Македонскиот Комитет''' ===
[[Податотека:Трајко Китанчев.jpg|мини|лево|200п|Портрет на Китанчев]]
По иницијатива на [[Млада македонска книжевна дружина]] на [[29 декември]] [[1894]] година во [[Софија]] се одржал собир на македонската емиграција притоа присуствувале 66 делегати и бил конституиран ''Македонскиот Комитет'', да не се меша со [[Врховен македонско-одрински комитет]], подоцна МК, Младат македонска дружина и Братскиот сојуз ќе го сочинуваат јадрото на идниот Врховен македонско-одрински комитет.
Во втората половина на 1894 година, под влијание на ерменската криза, во Бугарија дошло до раздвижување на македонската емиграција, која настојувала да го искористи политичкиот момент за покренување на македонското прашање. Китанчев ги подржал јавните манифестации на македонската емиграција.
----[[Податотека:Alexandrov's monument in Kyustendil back.jpg|дeсно|мини|250п|Споменикот "Паднати за слободата на Македонија" во Ќустендил со името на Китанчев (втор во третата колона). ]][[Податотека:Vratsa Trayko Kitanchev.jpg|десно|250п|мини|Печат на Врачанското благотворително културно-пресветно братство „Трајко Китанчев“]] ▼
На [[27 декември]] [[1894]] година се формира македонското емигрантско друштво [[Братски сојуз]] , а Китанчев кој го одбил претседателствувањето со ''МК'', бил избран за претседател на [[Братски сојуз|Братскиот сојуз]] и започнал со организирање и испраќање на чети во Македонија. Во меѓувреме на [[19 март]] [[1895]] се одржува [[І македонски конгрес]] на македонската емиграција и доаѓа до обединување на македонските друштва во рамките на ''Македонскиот комитет'' подоцна познат како [[Врховен македонско-одрински комитет|Врховниот македонско-одрински комитет]] во [[Софија]] <ref>Решения на I - и македонски конгрес, Право, I / 25, София, 9.05.1893.</ref>.
На 27 декември 1894 година, Трајко Китанчев бил избран за претседател на македонското емигрантска организација „Братски сојуз“. По два дена, на едно собрание од околу 400 Македонци, Трајко Китанчев бил избран за претседател на „Македонскиот комитет“.<ref>Княжеството България и македонският въпрос. Протоколи от конгресите на Върховния Македоно-одрински комитет 1895-1905, съставител : Цочо Билярски, София 2002, 38.</ref> Помеѓу двете организации постоело ривалство околу приматот во македонското движење, но преовладала идејата за обединување.
На Првиот македонски конгрес во Софија, кој започнал со работа на 19 март (ст. стил) 1895 година, Трајко Китанчев бил избран за претседател на бирото на конгресот. Тој на конгресот одржал една „пламена родољубива и поучна реч“ по што прашањето за обединувањето на македонските друштва, кое било една од главните цели на конгресот, било прифатено од сите, без дискусија. За улогата на Китанчев при обединувањето на македонските друштва в. „Знаме“ пишува: „Тој беше единствениот човек, кој имаше огромна доверба речиси кај сите Македонци, никаква завист или клевета не можеше да му наштети. Само тој можеше да ги обедини во едно и старо, и младо, и бујни, и умерени“.<ref>Знаме, г. I/94, София, 6.08.1895, 2</ref> На Конгресот, македонските друштва се обединиле во единствена организација на чело со постојан Македонски комитет од дваесет члена, а за претседател на Бирото на Комитетот, бил избран Трајко Китанчев.<ref>Константин Пандев, Националноосвободителното движение в Македония и Одринско 1878-1903, София 1979, 94.</ref>
Китанчев станува негов претседател и се зафаќа со подготовака на таканареченото [[Мелничко востание]], притоа Китанчев ќе има соработка со бугарскиот премиер [[Константин Стоилов]] и со бугарскиот кнез [[Фердинанд I]] кои дале подршка за акцијата и која ќе заврши без некој поголем успех. Акцијата на ''МК'' била искористено од бугарската влада за законско признавање на Фердинант за кнез на Бугарија и за зацврсување на меѓународната положба на Бугарија како фактор на [[Балканот]].
Првиот македонски конгрес си поставил за цел „придобивање автономија за Македонија“, приложена и гарантирана од големите сили. За остварување на целта, покрај легалните методи, делегатите прифатиле да организираат една четничка акција во Македонија.
:''Трајко Китанчев со својот авторитет ја покривал подготовката на првата престапна авантура на дворот ,која отвора цела ера на врховистички престапи кон Македонија'' <ref>Крум Христов, Гоце Делчев, Софија 1955, 109</ref>.
Додека се одвивал процесот на обединувањето на македонските друштва, „Братски сојуз“ почнал да подготвува и да испраќа чети во Македонија. Подготовките за четничката интервенција во Македонија се засилиле по одржувањето на Првиот македонски конгрес. Активностите на МК неофицијално биле поддржани од бугарската влада, која македонското движење настојувала да го искористи како инструмент за притисок врз Османлиската империја и врз европската дипломатија за добивање на нови берати за егзархиски владики во Македонија и за меѓународно признавање на кнезот Фердинанд.
=== Смрт ===
Четничката акција на МК која била изведена летото 1895 година со околу 800 четници, претрпела катастрофа. Веднаш по започнувањето на четничката акција, Бугарија во интерес на добрите односи со Османлиската Империја почнала да ги преследува македонските чети. Поразот на „востаниците“ во Македонија, а уште повеќе односот на бугарските власти по нивното враќање во Бугарија, како и сознанието дека тие биле злоупотребени, предизвикало огромно разочарување кај болниот Китанчев.<ref>Петър Манджуков, Предвесници на бурята. Спомени, София, 2013, част първа, 9.</ref>
Трајко Китанчев починал на 1.08.1895 година (по стар стил) од срцев удар на 38-годишна возраст. Според лекарскиот извештај, Китанчев починал на спиење. Притоа прснала аортата точно на нејзинииот спој со срцето. Било откриено заболување на бубрезите и заздрвување на левото белодробно крило. Китанчев бил пронајден следниот ден околу 11 часот од домаќинот на станот <ref>Кратки биографски белешки за Трајко Китанчев, Право I/41, Софија,26.08.1895.</ref>
▲----[[Податотека:Alexandrov's monument in Kyustendil back.jpg|дeсно|мини|250п|Споменикот "Паднати за слободата на Македонија" во Ќустендил со името на Китанчев (втор во третата колона).]]
=== '''Смртта на Трајко Китанчев''' ===
Вечерата на 31 јули (ст. стил) 1895 година, Т. Китанчев за последен пат раководел со заседанието на Македонскиот Комитет. Утредента на 1/13 август 1895 година пред пладне, Китанчев бил пронајден мртов во кревет. Според резултатите од аутопсијата, смртта кај Китанчев настапила моментално поради прскање на аортата при спојот со срцето. Покрај тоа, лекарите констатирале заболувања на бубрезите и туберкулоза на левото белодробно крило.<ref>В. Ѓорѓиев, Трајко Китанчев..., 219-220.</ref>
==Историски погледи==
Трајко Китанчев бил погребан на 2/14 август во Софија. Смртта на Китанчев наишла на силен одраз во печатот во Бугарија. Во списанието „Мисла“ за наука, литература и култура, по повод неговата смрт пишува: „Китанчев не беше женет, но тој остави во наследство една прекрасна ќерка, која ја одгледа до средината на нејзината возраст. Неговите наследници треба да ја доодгледаат и прехранат до полна возраст. Едвај ќе се најде човек, кој не ќе биде пленет од нејзината убавина. Името ѝ е Македонска Слобода“.<ref>Трайко Китанчевъ, Мисълъ, г. V, кн.VI, София 1895, 594.</ref>
Трајко Китанчев се смета за еден од најбучните врховисти кои ја прифаќаат бугарската политика по однос на самобитноста на македонскиот народ и македонското прашање <ref>К. Битовски, Македонија и кнежеството Бугарија...,37.</ref>. Сепак има ставови меѓу историчарите дека Китанчев без да знае и без да ги разбере намерите на бугарскиот кнез и бугарската влада ја отворил врховистичката ера во Македонија.
----
== '''Творештвото на Трајко Китанчев''' ==
Трајко Китанчев се пројавил како поет, преведувач, публицист, критичар, полемичар, автор на научни трудови и рецензии. Од творештвото на Т. Китанчев може да се проследи неговиот интерес кон општествено-политичката и научната мисла, неговите интимни чувства, но и личниот став спрема одредени општествени движења.[[Податотека:Vratsa Trayko Kitanchev.jpg|десно|250п|мини|Печат на Врачанското благотворително културно-пресветно братство „Трајко Китанчев“]]
:''Според некои смрта била придизвикана од сознанието дека македонското дело со кое раководел Китанчев е злоупотребено и изманипулирано од бугарскиот кнез. Навистина тоа се случило откако бугарските власти ја затвориле границата и почнале преследување на македонските чети'' <ref>Ванчо Ѓорѓиев, Слобода или Смрт, Македонското револуционерно националноослободително движење во Солунскиот вилает 1893-1903 година, 187, Институт за историја -Филозофски факултет, Скопје, 2003</ref><ref>Јане Сандански, Павел Делирадев, Македонски научен институт, Софија, 1946</ref>.
Стихотворбите на Китанчев може да се поделат на четири групи: интимни, за Македонија, општествено-патриотски и социјалистички. Особено се издвојуваат стихотворбите „Дедо Неделко“, „Кралот Марко“ и „Кон Македонецот“, кои се исклучиво патриотски песни, посветени на ослободувањето на Македонија.
Македонскиот револуционер - анархист Петар Манџуков во своите „спомени“ вели:
Трајко Китанчев, пишувал и трудови од научен карактер. Вистински научен потфат претставува неговата статијата „За акцентирањето на зборовите во ресенскиот говор од западномакедонското наречје“.<ref>X. За ударението върху думитѣ въ рѣсенския говоръ, Периодическо списание, г. VII, кн.XLI-XLII, Срѣдецъ 1893, 857-915.</ref> Со ова студија, Китанчев е прв кој што ги открил и врз научна основа ги дефинирал закономерностите при акцентирањето на зборовите во западномакедонските говори.
:„Председателот на Врховниот македонски комитет во Софија, Трајко Китанчев од с. Подмочани, Ресенско, е еден несомнено чесен човек, којшто за време на Стамболовата диктатура, обвинет за заговор, долги години лежеше по затворите. Бидејќи доцна ја беше сетил таа мизерна игра на кнезот Фердинанд, Kитанчев не можеше да ги поднесе тие поткусурувања со неговата родна земја и со идеалите на Македонците и во месец август 1895 година умре од срцев удар.“<ref>„Предвесници на бурата“ – спомени на Петар Манџуков, Софија 2013, стр 9</ref>
== Дела ==
Значајно место во творечката активност на Т. Китанчев, зазема и неговата преведувачка дејност. Тој ги превел на бугарски јазик, „Дон Кихот“ од Сервантес, расказите „Шинел“ и „Невски проспект“ од Гогољ, како и вториот том од „Историја на цивилизацијата на Англија“ од Бакл.
* Марко Крале си ја губи силата
----
* Кон Македонецот
* Молитва
* Сочиненија
* [http://strumski.com/biblioteka/?id=275 "Съчинения на Трайчо Китанчев"], Софиja, 1898 година
== Извори ==
|
