Сигнализам

Сигнализам претставува меѓународно неоавангардно буквално и уметничко движење. Собрало поширока база на поддршка и во поранешна Југославија и во светот кон крајот на 1960-тите и почетокот на 1970-тите.

Потеклото и методите на сигнализмот

Почетокот на Сигнализмот датирал од 1959 година кога неговиот основач и главен теоретичар Мирољуб Тодоровиќ започнал со своите лингвистички експерименти. Неговото главно верување било дека не може да има значителен скок напред во поезијата без револуција на нејзиниот главен медиум - јазикот.

Раѓањето на сигнализмот во српската литература и култура, со неговата тенденција да ги револуционизира и другите уметности (визуелни, театарски, стрипови, музика и филмови), дошло од потребата да се елиминираат потрошените модели што ги носи поетскиот и културните традиции, како и од неопходноста да се преземат предизвиците и духот на модерната технолошка и електронска цивилизација. Во својата програма („Манифест“ и други водечки текстови) како и во своите уметнички дела, Сигнализмот направи чиста пауза од принципите на неоромантизмот и доцната симболика кои сè уште владеат со српската литература. Нејзината цел беше радикално да ја промени поезијата и преку содржината и преку формата и да ја направи компатибилна со современото време.

Револуционизирањето на поетскиот јазик започна со воведувањето на симболите, формулите и лингвистичките форми на „тврдите“ науки (физика, биологија, хемија, математика, биохемија и астрономија). Понатаму, јазикот беше визуелен со дисперзија на зборови и реченици во слогови и букви формирајќи визуелно препознатливи обрасци, како и со воведување невербални симболи во текстот (цртежи, фотографии, графикони) со цел да се создаде колаж од вербални и визуелни елементи. Оваа прва фаза на сигнализмот често се нарекува научност, со најистакнатите примери вклучувајќи ги книгите „Планета“ (Планета, 1965) и „Путовање во Звездалију“ (Патување во Ѕвездената земја, 1971), како и поетските циклуси „Беланчевина“ (Белковина), „Кисеоник“ (Кислород), „Ожилиште“ (Расадник) и други во кои темите се Простор, Време и Материја.

Таму, децениското истражување и креативно стремеж што следело, сигналистите значително ги прошириле когнитивните граници и жанровскиот профил на модерната српска поезија. Сигналистичката поезија може да се подели на две главни форми: вербална и невербална. Вербалната поезија се состоела од научна, алеаторска (случајна), стохастичка, технолошка, феноменолошка, сленг и апеиронистичка поезија. Поттиповите на невербална поезија вклучувале визуелна, објектна, звучна и гестуална поезија.

Сигнализмот направил значителен напредок во прозата (експериментален роман и расказ). Има и голем број значајни достигнувања од литературата за деца на Сигналистот. Во визуелната уметност се прават чекори во уметноста на телото, поштата, перформансите и концептуалната уметност.

Три манифеста помогнаа да се дефинира сигнализмот како нео-авангардно движење кое ги негира буквалното, уметничкото и културното наследство, поетските и естетските конвенции и канонските начини на креативност со инсистирање на креативно експериментирање – „Манифест на научна поезија“ (1968), „Сигналистички манифест (Regulae poesis)“ (1969) и „Сигнализам“ (1970).

Движењето било значително поттикнато од меѓународното списание „Сигнал“, инаугурирано во 1970 година. Во периодот од 1970 до 1973 година се појавиле девет изданија на „Сигнал“, во кои биле претставени голем број домашни и меѓународни уметници, како и печатени библиографски податоци за авангардните изданија ширум светот. Од 1973 до 1995 година списанието не можело да се издава, главно од финансиски причини. Од 1995 до 2004 година се појавија уште 21 издание на „Сигнал“. Новото издание на „Сигнал“ го ревитализираше движењето Сигналист и внесе армија млади уметници во движењето во 21 век.

За работата на Мирољуб Тодоровиќ и движењето Сигнализам што тој го основал, одбранети се три докторски дисертации: д-р Јулијан Корнхаузер, Јагелонски универзитет во Краков, Полска, 1980 година; д-р Живан Живковиќ, Филолошки факултет во Белград, 1991 година и д-р Миливое Павловиќ, Универзитет во Косовска Митровица, 2002 година. На истата тема биле објавени и 20 монографии.

Важни меѓународни соработници на списанието „Сигнал“.

• Раул Хаусман, дадаист, основач на Берлинската дада во 1918 година.
• Аугусто де Кампос, еден од иницијаторите на конкретната поезија.
• Микеле Перфети, уметник по пошта, критичар и теоретичар на неоавангардата, пишуваше за сигнализмот во многу наврати.
• Адријано Спатола, италијански поет, уредник на експерименталното поетско списание „Там Там“.
• Клементе Падин, визуелен поет и теоретичар, многупати пишувал за „Сигнализмот“, уредник на неоавангардното списание „Овум 10“ во Уругвај).
• Џулиен Блејн, визуелен поет, изведувач, пошта и концептуален уметник. Уредник на еден од најдобрите неоавангардни списанија „Док(к)с“
• Саренко, визуелен поет, изведувач, антологичар, основач и уредник на италијанското неоавангардно списание „Lotta Poetica“
• Еугенио Мичини, еден од најистакнатите италијански визуелни поети и теоретичар на неоавангардата
• Ричард Костеланец, визуелен поет, теоретичар на неоавангардата, антологичар, уредник на „Асемблинг“
• Гилермо Дејслер, чилеански визуелен поет, критичар и антологичар
• Боб Кобинг, англиски конкретен поет и теоретичар на звучна поезија
• Еуген Гомрингер, конкретен поет и теоретичар, еден од основачите на конкретната поезија
• Пјер Гарние, конкретен поет и теоретичар, основач на францускиот просторизам, вселенската поезија
• Енцо Минарели, главен претставник на италијанската „poesia visiva“ - видливата поезија
• Кеичи Накамура, јапонски визуелен и поштенски уметник.
• Дик Хигинс, визуелен поет и теоретичар на неоавангардата, уредник на издавачката куќа „Something Else Press“
• Дмитриј Булатов, руски визуелен поет, теоретичар и антологичар
• Сол Левит, еден од најистакнатите американски концептуалисти
• Шозо Шимамото, член на познатата јапонска нео-авангардна група „Гутаи“
• Д-р Клаус Питер Денкер, визуелен поет и теоретичар кој составил една од култните антологии на визуелната поезија „Текст-Билдер“
• Руџеро Маџи, италијански визуелен поет, сликар и поштенски уметник
• Даниел Далиганд, француски визуелен поет, поштенски уметник и критичар
• Вили Р. Мелников, руски визуелен поет, поштенски уметник и изведувач
• Кум-Нам Баик, јужнокорејски поштенски уметник
• На Кавара, американски концептуален уметник
• Клаус Гро, нео-дадаист, основач на нео-дадаистичкиот центар во Германија и автор на бројни антологии и збирки на визуелна поезија, пошта и концептуална уметност.

Меѓународни антологии кои содржат дела на сигналисти

• Маурицио Спатола „Poesia Sperimentale“, Торино, Италија, 1970 година
• Гилермо Дејслер „Poesia Visiva en el Mundo“, Антофагаста, Чиле, 1972 година
• Клаус Петер Денкер, „Text-Bilder Visuele Poesie International Von der Antike bis zur Gegenwart“, Келн, Германија, 1972 г.
• Клаус Гро, „Визуел-Конкрет-Интернационал“, Герстхофен, Германија, 1973 г.
• Фернандо Милан и Хесус Гарсија Санчес, „La escritura en libertad“, Мадрид, Шпанија, 1975 г.
• Алан Ридел, „Уметност на машина за пишување“, Лондон, Англија, 1975 година
• ГЈ Де Рук, „Historische anthologie vizuele poezie“, Брисел, Белгија, 1976 г.
• Josep M. Figueres и Manuel de Seabra, „Antologia da poesia visual Europeia“, Лисабон, Португалија, 1977 г.
• Саренко, „Poesia e prosa delle avangardie“, Бреша, Италија, 1978 г.
• Жулиен Блејн, „Пошта уметници во светот“, Париз, Франција, 1978 година
• Џулијан Корнхаузер, „Tragarze zdan“, Краков-Вроцлав, Полска, 1983 г.
• Енрико Марселони и Саренко, „poesia totale 1897-1997: Dal colpo di dadi alla poesia visuale“, Мантова, Италија, 1998 г.
• Дмитриј Булатов, „Точка зрения. Визуальная поезија: 90-е годы / Točka zrenija. Vizualnaja poezija. 90-е годи“, Калининград, Русија, 1998 г

Во Србија беа објавени и три антологии: „Сигналистичка поезија“ (1971), „Конкретна, визуелна и сигналистичка поезија“ (1975), „Мил-арт пошта-поезија“ (1980), како и неколку збирки и алманаси.

Најзначајните автори и дела на Сигнализмот

Многу поети, писатели и сликари ги прифатиле основните концепти на сигнализмот, дополнително развивајќи ги и ширејќи ги идеите на ова српско (југословенско) неоавангардно движење.

Покрај основачот на сигнализмот Мирољуб Тодоровиќ ( Киберно, 1970; Свињата е одличен пливач, 1971 година; Бампкин се покажува, сленг поезија, 1974 година; Инсект во храмот, 1978; Алгол, 1980, 19, 1980, 1980, 1980, 1989, 1980, 1980, 1980, 1980, 1980, 1980, 1980, 1980, 1980, 1980, 1989, 1980, 1980, 1980, 1980, 1980, Textum, Нок-аут, 1984 година; Повторно го монтирам Росинанте, 1987 година; Водената змија пие вода, 1988 година; Дневникот на авангардата, 1990 година; Електричен стол, сленг поезија, 1998 година; Штотуку ја отворив мојата пошта, 2000 ; Into my Ear, сленг приказни, 2005; Blue Wind, 2006; Slang Stories, 2007;) значајни придонесувачи за теоријата и практиката на сигнализмот ги вклучуваат Марина Абрамовиќ, Влада Стојиљковиќ, Звонимир Костиќ Палански ( Флоратсвищић19, Св ., 1984), Миливое Павловиќ ( Бела книга, 1974; Светот во сигнали, 1996), Зоран Поповиќ, Љубиша Јоциќ (Месечева светлина во Тетрапак, 1975; Што е времето, 1976: Есеи за сигнализмот Јалаворосупско , 1976 година), ( Шинел до зори, 2001; Soul Catcher, 2003 ), Богислав Марковиќ ( Алтај Даст, 2006), Илија Бакиќ ( Пренатален живот, 1997); Нов Вавилон, 1998 година; Протоплазма, 2003 година; Есента на собирачите, 2007 година; Да се продолжи, 2009 година), Слободан Шкеровиќ ( Индиго, 2005; Сите бои на Арктурус , 2006; Химера или Борг, 2008), Жарко Ѓуровиќ ( Светот на сигнализмот, 2002 година), Душавиќ, Душавиќ ,, Добрица Камперелиќ, Миливој Анѓелковиќ, Зоран Стефановиќ и др.

Критички прием

Многубројни домашни и меѓународни критичари и теоретичари високо го почитуваат Сигнализмот:

Проф. Милош Бандиќ : „Сигнализмот е – по зенитизмот, надреализмот и движењето на социјалната литература – следното и автохтоно книжевно и уметничко движење во српската литература на 20 век. Во исто време, во современата југословенска литература и култура, сигнализмот се потврдува како ексклузивна модерна димензија и посебна уметничка форма и продукција. Без сето тоа веројатно би било посиромашно и којзнае колку лишено“.

Оскар Давичо, познат писател: „За прв пат од појавата на надреализмот во дваесеттите години, радосно можеме да потврдиме дека со истражувањето на Мирољуб Тодоровиќ, српската поезија повторно може да ги достигне вистинските светски авангардни истражувања.

Зоран Маркуш, визуелен критичар: „Сигнализмот е наш паралелен феномен во заградата на најекстремната авангарда и тоа ја објаснува неговата меѓународна експанзија, одобрување и важност во одредени уметнички и интелектуални кругови“.

Дејв Оз, канадски мултимедијален уметник: „Вистинската суштина на сигнализмот е тоа што очекува појава на планетарна свест“.

Гило Дорфлес, италијански теоретичар за уметност: „Сигнализмот значи чекор напред, во однос на конкретната поезија, визуелната поезија и уметноста на знакот“.

Проф. Миливое Павловиќ: „Благодарение на Мирољуб Тодоровиќ и групата што го следи, Сигнализмот со својот мејнстрим го претставува лакот кој на креативен начин ги поврзува авангардните цели од периодот меѓу војните со современата епоха, внесувајќи вредни иновации и поврзувајќи ја српската уметност со процесите на современиот свет“. (Од книгата Клучевите на сигналистичката поетика)

Дополнително читање

Дела на англиски јазик

• Шкеровиќ, Слободан. Демонот на сигнализмот Архивирано на 22 јуни 2016 г.
• Тодоровиќ, Мирољуб. Курсеви за сигнализам
• Тодоровиќ, Мирољуб манифест и други есеи
• Тодоровиќ, Поетски дневници на Мирољуб (1959–1968). )
• Тодоровиќ, Мирољуб Поезија

Дела на други јазици

• Мирољуб Тодоровиќ, Сигнализам, Градина, Ниш, 1979 г.
• Џулијан Корнхаузер, Signalizm – Propozycja serbskiej poeziji eksperymentalnej, Uniwersytet Jagiellonski, Краков, 1981 г.
• Сигнализирам - авангардни стварлачки покрет, зборник, КЦБ, Београд, 1984 г.
• Сигнализам во свет (странци о сигнализам), Београдска книга, Белград, 1984 г.
• Живан Живковиќ, Орбита сигнализам, Новела, Белград, 1985 година.
• Живан Живковиќ. Svedočenja o avangardi, Драганиќ, Земун, 1992 г.
• Мирољуб Тодоровиќ, Ослобоѓени Језик, Графопублик, Земун, 1992 г.
• Живан Живковиќ, Сигнализам: генеза, поетика и уметничка практика, Вук Караџиќ, Параќин, 1994 г.
• Живан Живковиќ, Од речи до знаме, Сигнал, Беорама, Белград, 1996 г.
• Мирољуб Тодоровиќ, Сигнализам - југословенско креативно движење, Сигнал, Белград, 1998 г.
• Јулијан Корнхаузер, Сигнализам српска неоавангарда, Просвета, Ниш, 1998 г.
• Миливое Павловиќ, Кључеви сигналистички поетики, Просвета, Белград, 1999 г.
• Сигналистичка утопија, алманах, библиофилско издание, Белград, 2001 г.
• Миливое Павловиќ, Авангарда, неоавангарда и сигнализам, Просвета, Белград, 2002 година.
• Signalizam - umetnost trećeg milenijuma, almanah, bibliofilsko izdanje, Белград, 2003 година.
• Владан Панковиќ, О сигнализам, Феникс, Белград, 2003 година.
• Granice planetarnog – vizije signalizma, almanah, bibliofilsko izdanje, Белград, 2003 година.
• Мирољуб Тодоровиќ, Поетика сигнализам, Просвета, Белград, 2003 година.
• Razmišljajte o signalizmu, almanah, bibliofilsko izdanje, Белград, 2004 г.
• Мирољуб Тодоровиќ, Токови неоавангард, Нолит, Белград, 2004 година.
• Илија Бакиќ и Звонко Сариќ, Preko granice milenijuma, Феникс, Белград, 2005 г.
• Време сигнализам, алманах, библиофилско издание, Белград, 2006 година.
• Demon signalizma, almanah, bibliofilsko izdanje, Beograd 2007 година.
• Слободан Шкеровиќ, Химера или Борг (сеџи), Златна едукација, Тардис, Белград, 2008 година.

Сигнализам во лексиконите

• Мала енциклопедија ПРОСВЕТА (opšta enciklopedija), treće izdanje, Prosveta, Beograd, 1978 г.
• Југословенски книжевни лексикон, Матица српска, Нови Сад, 1984 г.
• Rečnik književnih termina, Прво Издание, Институт за книжевност, Нолит, Белград, 1985 г.
• Мала енциклопедија ПРОСВЕТА (opšta enciklopedija), четврто издание, Просвета, Белград, 1986 г.
• Опќа енциклопедија ЈЛЗ, (Допунски светак), Југославенски лексикографски завод, Загреб, 1988 г.
• Rečnik književnih termina, Друго издание, Институт за книжевност, Нолит, Белград 1992 година.
• Тања Поповиќ Сигнализирам у: Речник книжевних термина, Белград, 2007, ул. 663-664.
• Enciklopedija srpskog naroda, Zavod za udžbenike, Beograd, 2008, str. 1002.

Надворешни врски

• Сигнализам @ Проект Растко, е-библиотека, повеќејазични содржини
• Сигнализирам: манифести, есеџи, студије, прикази
• Сигнализам: Есеи
• Официјален сајт на Мирољуб Тодоровиќ
• Официјален блог на Мирољуб Тодоровиќ
• Темната страна на силите, е-библиотека Слободан Шкеровиќ
• „Песни и есеи“, веб-страница на Слободан Шкеровиќ, англиски и српски