Повелба на кнезот Трпимир
Повелбата на кнезот Трпимир (хрватски: Povelja kneza Trpimira), исто така позната како донација на Трпимир (хрватски: Trpimirova darovnica) е најстариот зачуван документ од хрватски закон и првиот национален документ во кој се споменува името Хрватска. Повелбата, која датира од 4 март 852 година, не е зачувана во нејзината оригинална форма, туку во пет последователни записници, од кои најстарата е од 1568 година.
| Повелба на кнезот Трпимир | |
 Фотографија од копија на Повелбата на кнезот Трпимир
| |
| Создаден | 4 март 852 |
| Потписници | Кнез Трпимир |
Датирање
уредиДатирањето на Повелбата е содржано во следната реченица на латински јазик: Regnante in Italia piissimo Lothario Francorum rege per indictionem XV sub die IIII Nonis Martii (македонски: За време на владеењето на еден многу побожен франкски крал Лотар I во Италија, индикт 15, 4 март).[1]
Историчарите Даниеле Фарлати и Иван Кукуљевиќ Сакцински сметале дека индиктот XV се однесува на годината 837, додека Иван Лучиќ сметал дека тој индикт се однесува на 838 година.[2] Историчарот Фрањо Рачки го исправил мислењето на Фарлати и Кукуљевиќ Сакцински, бидејќи Лотар владеел како "Francorum rex", крал на Франките, дури од 840 година, а исто така и поради тоа што, според хроничарот Јован Ѓакон, кнезот Мислав владеел со Приморска Хрватска во годината 837. Соодветно на тоа, индиктот XV може да се однесува само на годината 852.[3]
Михо Барада ја дал првата екстензивна палеографско-дипломатска анализа за да се обиде да го реконструира оригиналниот текст.[4] Исто така, Ловре Катиќ[5] и Марко Костренчиќ[6] дале значајни придонеси. Држислав Швоб сметал дека оваа Повелба е фалсификат од 14 век поради "неубедливи аргументи и произволни претпоставки".[7]
Во поново време, дебатата за ова прашање ја обнови Лујо Маргетиќ, според кого, имајќи в предвид дека Лотари веќе ја напуштил Италија во 840 година и го наследил престолот на својот татко, многу е неверојатно дека Трпимир не знаел за таа промена на царскиот престол дури дванаесет години откако се случила. Според Маргетиќ, вистинскиот датум на пишување на документот е 4 март 840 година.[8] Ова тврдење на Маргетиќ е поддржано од списите на Јован Ѓакон, според кој Јустин бил надбискупот на Сплит во 840 година, после надбискупот Петар, кој е спомнат во Повелбата.[9]
Содржина
уредиИако Повелбата е зачувана во фрагменти, може да се види дека владетелот (Dux Chroatorum) имал речиси неограничена моќ во земјата, бидејќи Трпимир се нарекувал себеси "владетел на Хрватите според благодатта Божја". Повелбата докажува дека хрватскиот народ постоел пред Трпимир, бидејќи го потврдува делото на донација кое било доделено на Сплитско-макарската надбискупија од страна на Мислав, претходникот на Трпимир. Освен тоа, Трпимир ја дал и црквата Св. Ѓорѓи во Путаљ и некои други имоти, заедно со кметовите, на Сплитско-макарската надбискупија. Повелбата докажува дека Хрватска била феудална држава во процес на формирање и дека хрватскиот владетел имал своја државна влада, која била составена од неговите дворјани и воени и административни функционери, како што се префектите и судските капелани. Трпимир, исто така, го воспоставил правото на Католичката црква да собира десеток. Феудалната природа на авторитетот на владетелот е потврдена со фактот што Трпимир имал своја национална територија и свои феудални домени. Иако Трпимир дејствувал како вистински владетел, тој не бил формално независен, туку бил вазал на наследникот на франкскиот владетел во Италија, кралот на Ломбардија Лотар. Врз основа на оваа Повелба, може да се заклучи дека хрватската држава била формирана во третата деценија на 9 век.[10]
Автентичност
уредиПрашањето за автентичноста на Повелбата потекнува уште од самиот почеток на неговото историографско истражување. Сомнежите околу автентичноста произлегуваат од проблемите со датирањето, недоразбирање на одредени јазични термини, како и од фактот што примероците од Повелбата поминале низ многу раце и дека самата Повелба е нејасна и контрадикторна во многу делови. Некои од доказите дека Повелбата е автентична се, на пример, термините mancipatio и mancipare. Според Лујо Маргетиќ, овие термини укажуваат на древните римски форми за стекнување на имот кои во тоа време почнале полека да исчезнуваат, бидејќи знаењето за Јулијановиот зборник (лат. Corpus Iuris Civilis) растело со активноста на глосаторите, но тие сепак се задржале во Италија во текот на 9 век. Документите на Трпимир и Мунцимир се доказ дека тие термини биле познати во Хрватска. Олга Периќ исто така дошла до слични резултати, истакнувајќи дека во текстот на Повелбата може да се најдат најмалку два стари и различни јазични слоеви. Неколку интересни опсервации за поддршка на автентичноста на Повелбата биле презентирани од страна на Невен Будак. Првата опсервација се однесува на имињата на луѓето од придружбата на Трпимир, кои се спомнуваат во есхатоколикот на Повелбата, кои се национални, хрватски имиња, а не христијански имиња, освен имињата на свештениците. Ова е разбирливо, бидејќи тоа било време кога само традиционалните имиња преовладувале кај ново-покрстените нации. Будак го оспорува тврдењето дека институцијата капелан како судски пишувач не постоела во 9 век, наведувајќи дека таа била позната во Баварија уште во 8-от век и дека била прифатена од Каролинзите.[11]
Наводи
уреди- ↑ Klarić, Nada: Izvori za hrvatsku povijest, p. 20
- ↑ Stipišić, J.; Šamšalović M. (1967). ur. Codex Diplomaticus Regni Croatiae, Dalmatiae et Slavoniae, sv. 1. Загреб: Izdavački zavod Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti. стр. 3–4.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
- ↑ Rački, Franjo: Kad i kako se preobrazi hrvatska kneževina u kraljevinu, Rad JAZU XVII, p. 201-204
- ↑ Barada, Miho (1938). Dvije naše vladarske isprave (хрватски). Tisak Nadbiskupske Tiskare.
- ↑ Katić, Lovre. „Prijepisi dviju najstarijih povelja iz hrvatske povijesti“. Vjesnik za arh. i hist. Dalm. LI: 101–124.
- ↑ Kostrenčić, Marko (1956). Nacrt historija hrv. države i hrv. prava. Загреб. стр. 115–117.
- ↑ Švob, Držislav: Krivotvorine o svetom Jurju Putaljskom, Vjesnik hrv. arh. društva, NS XVII, š. 195-207.
- ↑ Margetić, Lujo. Bilješke uz Trpimirovu ispravu, Zbornik radova Pravnog fakulteta. стр. 508–509.
- ↑ Toma arhiđakon, Kronika. Uredio i preveo: Vladimir Rismondo. Čakavski sabor, Split, 1977, p. 42.
- ↑ Barada, Miho: Diplomatička analiza Trpimirove i Muncimirove isprave: U počast Mihe Barade*, Zavod za povijesne znanosti HAZU u Zadru, 2011
- ↑ Matijević Sokol, Mirjana: 1150. obljetnica darovnice kneza Trpimira, Izdanja Hrvatskog arheološkog društva 25 (2010), p. 14.