Очнодвигателен живец

Очнодвигателен живец
	Живци на очната празнина. Гледано одозгора.
	Инфериорен поглед на човечкиот мозок, со обележани черепни живци.
Податоци
Од	јадро на очнодвигателен живец, Едингер-Вестфалово јадро
Во	горна гранка, долна гранка
Надразнува	горен рамен мускул, долен рамен мускул, медијален рамен мускул, долен кос мускул, мускул подигнувач на горниот очен капак, мускул сфинктер на зеницата, цилијарен мускул
Назнаки
Латински	nervus oculomotorius
TA	A14.2.01.007
FMA	FMA:50864
	[уреди на Википодатоците]

Очнодвигателен живец (лат. nervus oculomotorius) — трет черепен (капитален) живец (CN III). Тој влегува во очната празнина преку горната пукнатина на очната празнина (fissura orbitalis superior) и ги инервира надворешните мускули на окото кои ги овозможуваат повеќето движења на окото и кои го креваат очниот капак. Тој, исто така, содржи влакна кои ги инервираат внатрешните мускули на окото кои овозможуваат констрикција и акомодација на зеницата (можност видот да се фокусира на блиски предмети). Очнодвигателниот живец потекнува од базалната плоча на ембрионалниот среден мозок. Капиталните нерви IV и VI исто така учествуваат во контролата на движењата на очите.^[1]

Структура

Очнодвигателниот живец потекнува од јадрото на очнодвигателниот живец, кое се наоѓа на ниво на горната испакнатина (colliculus superior) на средниот мозок. Ова јадро се наоѓа вентрално од аквадуктот на Силвиус (aqueductus Sylvii), во пред-аквадукталната сива маса. Нервните влакна кои излегуваат од ова јадро потоа минуваат низ црвеното јадро (nucleus ruber), па низ црната супстанца (substantia nigra) и излегуваат од средниот мозок низ интерпедункуларната јама (fossa interpeduncularis).

Излегувајќи од мозочното стебло, живецот е обложен со обвивка од мека мозочница (pia mater), над која се наоѓа продолжение на пајажестата мозочница (arachnoidea mater). Тој минува меѓу горната церебеларна артерија (под) и задната церебрална артерија (над), а потоа ја пробива тврдата мозочница (dura mater) антериорно и латерално во однос на задниот клиноиден продолжеток (processus clinoideus posterior), поминувајќи меѓу слободните и прицврстените граници на шаторот на малиот мозок (tentorium cerebelli).

Потоа го поминува кавернозниот синус, над другите орбитални живци, а во текот на својот пат прима еден или два филаменти од кавернозниот сплет (plexus cavernosus) на симатичкиот нервен систем и една гранка од офталмичниот живец (V₁). Како што очнодвигателниот живец влегува во очната празнина преку горната пукнатина на очната празнина, тој се дели на горна и долна гранка.^[1]

Горна гранка

Горната гранка на очнодвигателниот живец минува медијално над видниот (оптичкиот) живец и ги инервира горниот рамен мускул (musculus rectus superior bulbi) и мускулот подигнувач на горниот очен капак (musculus levator palpebrae superioris).

Долна гранка

Долната гранка на очнодвигателниот живец, која е поголема, се дели на три гранки.

Една минува под оптичкиот живец кон медијалниот рамен мускул (musculus rectus medialis bulbi).
Втората доаѓа до долниот рамен мускул (musculus rectus inferior bulbi).
Третата, која е најдолга, доаѓа до долниот кос мускул (musculus obliquus inferior bulbi)
Од третата гранка излегува една кратка дебела гранка која доаѓа до долниот дел на цилијарната ганглија и го формира својот краток корен.

Сите овие гранки влегуваат во мускулите од нивните очни површини, со исклучок на нервот за долниот кос мускул, кој влегува во мускулот од неговата задна граница.

Јадра

Постојат две јадра на очнодвигателниот живец:

Јадрото на очнодвигателниот живец се наоѓа на нивото на горната испакнатина (colliculus superior) на средниот мозок. Ова јадро ги контролира напречнопругастиот мускул кој го подигнува горниот очен капак (musculus levator palpebrae superioris) и сите мускули двигатели на очното јаболко (musculi externi bulbi oculi), освен латералниот рамен мускул (musculus rectus lateralis bulbi) и горниот кос мускул (musculus obliquus superior bulbi).
Едингер-Вестфаловото јадро ги дава парасиматичките влакна на окото преку цилијарната ганглија и на тој начин го контролира мускулот сфинктер на зеницата (musculus sphincter pupillae), кој е мазен мускул и ја овозможува констрикцијата на зеницата, и цилијарниот мускул (musculus ciliaris), кој е исто така мазен мускул и го овозможува рефлексот на акомодација на окото.

На очнодвигателниот живец се приклучуваат и симатички постганглиски влакна од сплетот на внатрешната каротидна артерија во ѕидот на кавернозниот синус.

Функција

Очнодвигателниот живец е изграден од општи соматски еферентни влакна кои ги инервираат следните напречнопругасти мускули: мускулот подигнувач на горниот очен капак, горниот рамен мускул, медијалниот рамен мускул, долниот рамен мускул и долниот кос мускул. Всушност, тој ги инервира сите мускули двигатели на очното јаболко освен горниот кос мускул и латералниот рамен мускул.

Очнодвигателниот живец, исто така, поседува општи висцерални еферентни влакна, кои се дел од парасиматичкиот систем и влегуваат во цилијарната ганглија. Од цилијарната ганглија, постганглиските влакна поминуваат низ краткиот цилијарен нерв до мускулот сфинктер на зеницата и цилијарните мускули.

Клиничко значење

Болести

Парализа на очнодвигателниот живец може да настане како резултат на:

директна траума,
демиелинизирачки болести (на пример, мултипла склероза),
зголемен интракранијален притисок (што доведува до хернија на ункусот)
- поради лезија што зазема простор (на пример, тумор на мозокот) или
- спонтана субарахноидална хеморагија (на пример, сакуларна аневризма) и
микроваскуларна болест, на пример, дијабет.

Кај луѓе со дијабет и постари од 50 години, парализата на очнодвигателниот живец, во класична смисла, се јавува со зачувување на рефлексот на зеницата. Се смета дека ова се јавува поради анатомскиот распоред на нервните влакна во очнодвигателниот живец; влакната кои ја контролираат функцијата на зеницата се површни и поштедени од исхемичните повреди кои се јавуваат кај шеќерната болест. Од друга страна пак, аневризма која предизвикува компресија на очнодвигателниот живец ги афектира неговите површински влакна и се манифестира како парализа на нервот со губиток на рефлексот на зеницата.^[2]

Испитување

Мускули на очите

Черепните живци III, IV и VI обично се тестираат заедно како дел од невролошкиот преглед на капиталните нерви. Лекарот кој го врши прегледот обично му дава инструкција на пациентот да ја држи главата мирно и да следи само со очите прст (или пенкало), кој лекарот го движи пред пациентот и со него опишува голема буква „Н“. Со набљудување на движењата на окото и очните капаци на пациентот, лекарот може да добие информации за функцијата на екстраокуларните мускули (мускулите двигатели на очното јаболко), мускулот кој го подигнува горниот очен капак, и за функцијата на черепните нерви III, IV и VI. Губитокот на функцијата на кој било од мускулите на окото резултира со офталмоплегија .

Бидејќи очнодвигателниот живец ги контролира повеќето очни мускули, неговото оштетување полесно се открива. Оштетувањето на овој живец, наречено парализа на очнодвигателниот живец, е познато по симптомите на надолу и нанадвор, поради положбата на засегнатото око (странично, надолно отстапување на погледот).

Рефлекс на зеницата

Очнодвигателниот живец исто така ја контролира констрикцијата на зениците и проширувањето на очната леќа. Ова може да се тестира на два главни начина. Со движење на прстот кон лицето на пациентот за поттикнување на негова акомодација, зениците треба да се стеснат.

Сјаењето на светло во едното око треба да резултира со еднаква констрикција на другото око.

Губитокот на рефлексот на акомодација и продолженото ширење на зеницата може да укаже на присуство на лезија на очнодвигателниот живец.

Дополнителни слики

Мапа на очнодвигателниот живец.
Среден сагитален пресек на мозокот.
План на очнодвигателниот живец.
Патеки во цилијарната ганглија.

Поврзано

Наводи

↑ ^1,0 ^1,1 The Clinical Anatomy of the Cranial Nerves: The Nerves of "On Olympus Towering Top". Wiley-Blackwell. 2015. ISBN 978-1-118-49201-7. На |first= му недостасува |last= (help)
↑ „Third Nerve Palsy (Oculomotor Nerve Palsy): Background, Pathophysiology, Epidemiology“. 2021-07-12. Наводот journal бара |journal= (help)

Надворешни врски

Анимации за функцијата и оштетувањето на очнодвигателниот черепен живец и екстраокуларните мускули (Ливерпулшки универзитет) (англиски)

[:0-1] 1,0 ^1,1 The Clinical Anatomy of the Cranial Nerves: The Nerves of "On Olympus Towering Top". Wiley-Blackwell. 2015. ISBN 978-1-118-49201-7. На |first= му недостасува |last= (help)

[2] „Third Nerve Palsy (Oculomotor Nerve Palsy): Background, Pathophysiology, Epidemiology“. 2021-07-12. Наводот journal бара |journal= (help)

[1]

[2]