Латинче
Латинче, драгољуб или лази бубе (науч. Tropaeolum majus) — тревно, повеќегодишно растение кое потекнува од Перу и Мексико. Познато е како украсен градинарски вид, но и како лековито растение во народната медицина и храна од која може да се направи вкусна витаминска салата. Меѓу народот може да се сретне и под имињата драгољуб, лажибубе, латинче[3], латифа, Љубидраг, планинар, слак, капучин.
| Латинче | |
|---|---|
| |
| Научна класификација [ у ] | |
| Непознат таксон (попр): | Tropaeolum |
| Вид: | Латинче |
| Научен назив | |
| Tropaeolum majus L. | |
| Синоними[1][2] | |
| |
Распространетост
уредиЛатинчето потекнува од Јужна Америка, од Перу, каде што расте во крајбрежните области, на надморска височина до 3000 м.[4] Префрлен е во Европа на почетокот на 17 век, каде што се распространил односно се одомаќинил, па често, во потоплите краеви, може да се најде и како диво растение околу потоци, градини и гробишта.[5]
Опис на видот
уредиЛатинчето е тревно растение кое во културата може да се сретне во две основни сорти: како нискоцветно растение високо 25-30 см или ползавец чие стебло достигнува должина до 3,5 м.[4] Стеблото е светлозелено и месесто и развива адвентивни корени каде што ја допира земјата. Во татковината и во областите со топла клима, каде што температурите не паѓаат под 2 °C во текот на зимата[4], расте како повеќегодишно, додека кај нас се одгледува на отворено исклучиво како едногодишно растение.[6]
Листовите се со специфичен облик, речиси тркалезни, со изразена нервоструктура. Долгото стебленце е сочно и месесто, се извртува и расте речиси од центарот на листот. Долгите лисни стебленца се испреплетени и формираат густ склоп со листовите.[5]
Цветовите се единечни големи, миризливи, единствени по облик, со пет ливчиња. Тие се со впечатливи бои, од жолта, преку портокалова до црвена, прошарани со риги од потемни нијанси.[5] Плодот е сув, поделен на 3 дела и секој има по 1 семе.[7] Цвета сукцесивно од почетокот на летото до првите мразови.[6]
-
Лист -
Цвет -
Цвет -
Плод
Услови за живеалиште
уреди
Латинчето нема посебни барања за услови на живеалиште. Потребна е само малку повеќе влага во почвата. На премногу хранлива почва развива премногу растителна маса на сметка на цветовите.[6] Сака сончеви до малку засенчени позиции.[8]
Употреба
уредиЛатинчето е познато како растение за јадење кое е и лековито. На Андите, долго време се користело во народната медицина како средство за дезинфекција и за промивање за заздравување на раните, како и за искашлување и ублажување на респираторните проблеми,[4] а се користило и во готвењето за јадење и правење вкусни, витамински салати. Се користат сите надземни делови од растението, лист и цвет и зрелото семе (Tropaeoli majalis folium, flos et semen). Тие се користат свежи или, за чај, сушени.[7] Латинчето не треба да се дава на бебиња и мали деца, како и на пациенти кои боледуваат од гастроинтестинални улкуси или бубрежни заболувања, бидејќи тие ја иритираат слузокожата на гастроинтестиналниот тракт.[4]
Сите надземни делови се богати со сулфурен хетерозид гликотропелозид, кој во присуство на вода и под влијание на ензимот мирозин се разградува на бемсил изотиоцијанид, кисел калиум сулфат и гликоза. Лисјата и цветовите се богат извор на лутеин.[9] Латинчето содржи и смоли, пектин, гуми, танини, разни шеќери и до 300 мг витамин Ц во 100 гр.[7]
Докажано е дека латинчето има антибиотски (фитонцидни) својства. Делува слично како и другите растенија кои имаат сулфурни хетерозиди и витамин Ц (рен, ротквица, сенф и други) и е од големо значење како превентивна мерка, бидејќи испарливото сулфурно етерично масло уништува многу заразни бактерии. Се повеќе се користи како пријатен витамински и антискорбутичен пролетен лек во форма на секојдневна салата или сок исцеден од свеж лист на латинче. Се користи за лекување на дишните органи, но и против опаѓање на косата.[7] Високата содржина на лутеин го прави важен во борбата против катаракта и други дегенеративни промени во окото.[9]
Треба да се спомене инсектицидното и репелентното дејство на латинчето, особено во последните години како вид на заштита на растенијата во органското земјоделство. Имено, цветовите на латинчето силно ги привлекуваат растителните вошки, а со тоа ги штитат сите околни растенија. Истражувањата докажале дека растителните вошки во текот на летото не престануваат да летаат околу цветовите од жолта и портокалова боја, додека ги нема во околните растенија.[4]
Употреба на латинчето во исхраната
уредиДенес, латинчето сè повеќе се користи во исхраната, при што се прават вкусни, витамински салати. Се користат сите надземни делови од растението, листот и цветовите и зрелото семе ( Tropaeoli majalis folium, flos et semen). Освен за салати, свежите листови и цветови се користат и како фин, ароматичен зачин за супи, салати и чорби, како и за украсување на разни јадења. Сè уште цврсти, незрели пупки и зелени плодови во Германија се користат за правење зачинет зачин, познат како германски капер (Deutsche Kapern).[5]
-
Салата со латинче и боранија -
Салата со латинче,патлиџан и варено јајце -
Освежувачка салата со Латинче -
Овошна суп од боровинки украсена со цвет латинче -
Диво латинче на островите Аран, Ирска
.jpg)
Значење во уредување на површини
уредиНиските сорти се користат за цветни леи и граници на цветни леи. Поради бујниот раст, тие можат да бидат и многу украсни како покривки за земјата. Ползавните сорти, исто така, може добро да ја покријат земјата, а се користат и за вертикално озеленување на ѕидовите. Доколку латинчето се одгледува и за исхрана, треба да се избегнува употреба на хемикалии за заштита во неговата околина.[6] Латинчето може успешно да се одгледува и во саксии. Ако се чува во текот на зимата во доволно топли и светли простории, успева како повеќегодишно растение и истовремено е украс и значаен извор на витамини во текот на зимата.[7]
-
Латинче како покривач на земјата -
Латинчето густо а покрива земјата -
Латинче во цветна леа -
Латинче како ползавец
.JPG)
Поврзано
уредиНаводи
уреди- ↑ Tropicos
- ↑ The Plant List
- ↑ "Политика", 7. нов. 1937 (песма у средњој шлајфни)
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 „Tropaeolum majus - L.“. Plants For A Future. Посетено на 6 декември 2016.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Grlić 1986
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Buha 2005
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Туцаков 1984
- ↑ Vrtno cvijeće 1987
- ↑ 9,0 9,1 Niizu, P. Y.; Rodriguez-Amaya, Delia B. (2005). „Flowers and Leaves of Tropaeolum majus L. as Rich Sources of Lutein“. Food Science. Посетено на 6 декември 2016.
Литература
уреди- Buha, Milica (2005). Cvetnice i aromatične biljke u vašem vrtu. Niš: Film publik art. ISBN 978-86-85463-03-7.CS1-одржување: ref=harv (link)Предлошка:COBISS
- Vrtno cvijeće. Zagreb-Ljubljana: Mladinska knjiga. 1987.CS1-одржување: ref=harv (link)Предлошка:COBISS
- Grlić, Ljubiša (1986). Enciklopedija samoniklog jestivog bilja. Zagreb: "August Cesarec".CS1-одржување: ref=harv (link)Предлошка:COBISS
- Туцаков, Јован (1984). Лечење биљем : Фитотерапија. Београд: Рад.CS1-одржување: ref=harv (link)Предлошка:COBISS
- Buha, Milica (2006). Aromatične i lekovite biljke : u lečenju, kuhinji, u kozmetici (PDF). Niš: Film publik art. ISBN 978-86-85463-04-4. Архивирано од изворникот (PDF) на 6 септември 2015. Посетено на 6 декември 2016.CS1-одржување: ref=harv (link)Предлошка:COBISS
- Грбић, М., Марковић, М. и Ђукић, М. (2017): Цвећарство – сезонско цвеће. Универзитет у Београду. Београд. ISBN 978-86-7299-260-1
Надворешни врски
уреди
- „Tropaeolum majus“. Pacific Island Ecosystems at Risk (PIER). Архивирано од изворникот на 2009-06-22. Посетено на 6 декември 2016.
- Owen, Marion. „How to make gourmet capers from nasturtium seed pods“. Poor Man's Capers. Посетено на 6 декември 2016.
- „Dragoljub biljka kao lek“. Lekovite biljke. Посетено на 6 декември 2016.
- „Dragoljub će cvetati celog leta“. Lisa. Посетено на 6 декември 2016.
- „Dragoljub cveće uzgoj, održavanje, sadnja, upotreba za kosu“. Čajevi za. Посетено на 6 декември 2016.
- „Dragoljub - dekorativna i lekovita puzavica“. Cvećarstvo. Посетено на 6 декември 2016.
- „Dragoljub“. Travari Srbije. Посетено на 6 декември 2016.