Катник
Постојаните катници или молари се најголемите заби во устата и истовремено се најмногу постериорно сместени и служат за џвакање[1]. Името им потекнува од латинскиот збор molaris, што значи “камен за мелење“. Тие не се супституенти, затоа што се појавуваат зад млечните заби и од нив ја преземааат доминантната улога во формирањето на оклузални односи на хуманата дентиција. Обично има дванаест постојани молари, по три во секој квадрант, а се означаваат како прв, втор и трет постојан катник. Заедно со премоларите, тие ја сочинуваат групата на странични заби (латински: dentes posteriores s. transcanini).
| Катник | |
|---|---|
 Рендгенска снимка на вилицата (странично). Лево се три премолари, во средината четири молари и горен ретениран умник, а десно една обетка | |
 Долен трет молар (умник) по екстракција | |
| Податоци | |
| Артерија | arteria alveolaris superior posterior |
| Назнаки | |
| Латински | dentes molares |
| TA | A05.1.03.007 |
| FMA | FMA:55638 |
Класа на моларите
уреди- прв горен катник – dens molaris primus superior (dexter et sinister);
- втор горен катник - dens molaris secundus superior (dexter et sinister);
- трет горен катник (умник) - dens molaris tercius superior s. sapientiae (dexter et sinister);
- прв долен кутњак – dens molaris primus inferior (dexter et sinister);
- втор долен катник - dens molaris secundus inferior (dexter et sinister);
- трет долен катник (умник) - dens molaris tercius inferior s. sapientiae (dexter et sinister).
Класата катници се формира временски дисконтинуирано. Имено, првиот катник никнува околу шестата година од животот, вториот околу дванаесеттата, а третиот околу осумнаесеттата година или воопшто не никнува. Тоа значи дека е потребно повеќе од дванаесет години за да се комплетира постојаната дентиција.
Пространата оклузална површина, силната коренска поддршка и односот кон виличниот зглоб, ја прават класата на моларите идеално погодна за функцијата на мелење на храната. Тие имаат и естетска и фонетска улога, а исто така ја придржуваат и вертикалната димензија на лицето и структурите на темпоромандибуларниот зглоб.
Атрибути на класата
уреди
Постоја четири карактеристични одлики според кои класата на моларите се разликува од другите заби:
- најголема оклузална површина во денталните лакови,
- присуство на поголем број чворчиња (3-5) во внатрешното оклузално поле,
- присуство на најмалку две букални чворчиња,
- присуство на две или три коренски гранки, со специфична ориентација и распоред.
Горни молари
уредиКруните на горните катници се пократки оклузо-цервикално во однос на останатите заби, но се поголеми во сите останати димензии.
Контурите на надворешното оклузално поле обично се со ромбоиден облик, а основна одлика на внатрешното оклузално поле е присуството на три поголеми и едно помало чворче. Главни чворчиња се: мезиобукалните, дистобукалните и мезиопалатиналните, и тие се уредени во трикуспално-триангуларна форма. Последните две обично се поврзани со кос гребен (латински: crista obliqua), а преостанатото дистопалатинално чворче секогаш е најмало и понекогаш е сосема отсутно.
Горните молари имаат три корени, два букални и еден палатинален. Први горен катник е најголем и покажува најмал опсег на варијации.
Долни молари
уреди
Слично на горните, долните молари се најголеми и најсилни заби на мандибуларниот дентален лак. Првиот долен молар претставува „сидро“ на долниот дентален лак од аспект на оклузијата.
Атрибути на денталниот лак
уредиСо споредување на горните и долните молари, се забележуваат следните разлики:
- круните на долните молари повеќе се шират мезио-дистално отколку буко-орално, а кај горните молари слујаот е обратен,
- големината, распоредот и бројот на чворчињата се различни,
- кај долните молари контурата на внатрашното оклузално поле е со правоаголен или петоаголен облик, а кај горните катници има облик на ромб,
- долните молари имаат две, а горните три коренски гранки,
- долните катници покажуваат лингвално искосување на круната и сл.
Значај
уредиНајголемиот притисок при џвакањето е во пределот на моларите, што ја одредува нивната масивност, бројот и распоредот на чворчињата, како и бројот и распоредот на корењата. На тој начин е обезбедена добра механичка обработка на храната во устата и олеснето варење во останатите делови на дигестивниот тракт.
Посебно е важно да се нагласи дека „шестката“ е првиот постојан заб што израснува во човековата уста, а со оглед на возраста на детето и честата неинформираност на родителите (кои обично мислат дека во прашање е млечен заб), тој станува сосема запоставен. Со негово губење доаѓа до многу нарушувања во функцијата на џвакањето, нарушување на меѓувиличните односи, како и промена на положбата на околните заби.