Википедија

Естонската влада во егзил

Естонската влада во егзил[1] — формално прогласена власт на Република Естонија во егзил, која постоела од 1944 година до повторното воспоставување на естонскиот суверенитет над естонската територија во 1991 година. Својот легитимитет го следела преку уставното наследување на последната естонска влада на власт пред советската инвазија и окупација на земјата во јуни 1940 година. За време на своето постоење, таа била меѓународно призната влада на Естонија.

Естонската влада во егзил
Eesti Vabariigi valitsus eksiilis
Знаме Грб
Местоположба на Естонија
Главен градТалиун

Заднина

уреди

Советските вооружени сили ја нападнале и ја окупирале Естонија на 16-17 јуни 1940 година. Советските власти го уапсиле претседателот Константин Пац и го депортирале во СССР каде што починал во затвор во 1956 година. Многу членови на сегашната и на минатите влади биле депортирани или егзекутирани, вклучително и осум поранешни шефови на држави и 38 министри. Оние кои преживеале заминале во илегала.

На 14-15 јули 1940 година се одржале лажни избори за „Народнот парламент“, на кои на гласачите им бил претставен единствен список во кој доминирале комунистите. Овие избори денес се сметаат за незаконски и неуставни, бидејќи биле спроведени врз основа на изборен закон што не бил одобрен од горниот дом, како што налага естонскиот устав.[2] Горниот дом бил распуштен набргу по окупацијата и никогаш не бил повторно свикан. Народните пратеници се состанале на 21 јули, со само една работа – резолуција со која Естонија се прогласила за советска република и поднела петиција за приклучување кон Советскиот Сојуз. Резолуцијата била донесена едногласно.

Пац бил принуден да поднесе оставка или на 21 јули или на 22 јули, во зависност од изворот. Во согласност со членот 46 од уставот на Естонија, Јоханес Варез, кој бил премиер на марионетската влада во која доминирале комунистите назначена во јуни, потоа ги презел овластувањата на претседателот под наслов „Премиер во должности на претседателот“ и претседавал со последните фази на советското преземање додека Естонија не била формално инкорпорирана во Советскиот Сојуз на 9 август.

Сепак, Јури Улуотс, последниот уставен премиер во времето на советската окупација, тврдел дека назначувањето на Вареш за премиер било нелегитимно, и затоа тој бил легитимен вршител на должноста шеф на државата со загубата на Пац. Улуотс се обидел да назначи нова естонска влада во јули 1941 година, на почетокот на германската окупација, но германските власти одбиле да ја признаат Естонија како суверена држава.

Историја

уреди

Национален комитет под окупација од Нацистичка Германија

уреди

Националниот комитет на Република Естонија бил формиран од поединци ангажирани во естонската влада и антигерманскиот отпор за време на германската окупација на Естонија. Комитетот првично, од 23 март 1944 година, бил предводен од Карел Лиидак, а потоа, од 15 или 16 август, од Ото Тиф. Комитетот се прогласил себеси за врховна власт на Република Естонија на 1 август 1944 година.

Неуспехот да се врати независноста

уреди
 
Јури Улуотс

Во јуни 1942 година, политичките лидери на Естонија кои ги преживеале советските репресии одржале состанок скриен од окупаторските сили во Естонија, каде што се разговарало за формирање на подземна естонска влада и опциите за зачувување на континуитетот на републиката.[3] На 6 јануари 1943 година се одржал состанок во естонската странска делегација во Стокхолм. За да се зачува законското продолжение на Република Естонија, било одлучено Јури Улуотс да продолжи да ги исполнува своите одговорности како премиер, бидејќи тој бил последниот легитимен носител на функцијата според Уставот. На 20 април 1944 година, Изборниот комитет на Република Естонија (Vabariigi Presidendi Asetäitja Valimiskogu, институцијата наведена во Уставот за избор на вршител на должноста претседател на Републиката) одржала таен состанок во Талин. Меѓу учесниците биле:

  • Јури Улуотс, последниот премиер на Естонија пред советската окупација.
  • Јохан Холберг, заменик на врховниот командант на вооружените сили.
  • Ото Пук, претседател на Домот на пратеници.
  • Алфред Маурер, вториот заменик потпретседател на Националниот совет.
  • Микел Класен, судија на Врховниот суд на Естонија.

Комитетот утврдил дека назначувањето на Вареш за премиер од страна на Пец било незаконски и дека Улуотс ги презел должностите на претседателот од 21 јуни 1940 година.[4] На 21 јуни 1944 година, во својство на премиер во должностите на претседателот, Улуотс го назначил Ото Тиеф за заменик-премиер. На 18 септември 1944 година, Улуотс, болен од рак, го именувал Ото Тиф за вршител на должноста премиер и назначил влада која се состоела од 11 членови. Веќе на 20 септември 1944 година, Улуотс, во нарушено здравје, заминал за Шведска. Тиф ја презел функцијата во согласност со уставот и ја искористил можноста со заминувањето на Германците да прогласи обновена легитимна естонска влада. Повеќето членови на оваа влада заминале од Талин на 21 септември и Тиф на 22 септември. Како што објавил Кралскиот институт за меѓународни односи: на 21 септември била прогласена естонската национална влада, естонските сили ги зазеле владините згради во Томпеја и им наредиле на германските сили да заминат.[5] Знамето на Германија било заменето со естонската тробојка во кулата на знамето Пик Херман. Владата на Тиф, сепак, не успеала да ја задржи контролата, бидејќи естонските воени единици предводени од Јохан Питка се судриле и со Германците и со Советите. На 22 септември Советите ја презеле контролата над Талин и го симнале естонското знаме.

Лет пред советските сили

уреди

Владата на Тиф побегнала од Талин. Последната средба била одржана во селото Пигари на 22 септември. Меѓутоа, чамецот на кој требало да дојде до рандеву за да ги евакуира преку Балтикот, имал проблеми со моторот и не успеал да стигне навреме. Повеќето од членовите и функционерите, вклучително и Тиф, биле фатени, затворени, депортирани или егзекутирани од Советите кои напредувале. Тиф успеал да преживее една деценија во Сибир и починал во Естонија во 1976 година. Само Карел Лиидак, министерот за земјоделство, умрел криејќи се на 16 јануари 1945 година.

Официјална изјава

уреди

Откако Улуотс починал на 9 јануари 1945 година, Август Реј, како најстар преживеан член на владата, ја презел улогата на вршител на должноста шеф на државата. Тој бил поддржан од преживеаните членови на владата на Тиф во Шведска. Реј бил последниот естонски пратеник во Москва пред советската анексија и успеал да побегне од Москва преку Рига до Стокхолм во јуни 1940 година.[6]

Реј прогласил официјална естонска влада во егзил на 12 јануари 1953 година, во Осло, Норвешка.[7] (Осло, а не Стокхолм, бил избран затоа што Норвешка немала забрани за таква политичка активност, додека Шведска имала.)

Сепак, друга група естонски политичари верувала дека претседателот треба да се избира преку некое претставничко тело. Оваа група била предводена од Алфред Маурер, кој бил втор заменик-претседател на Националниот совет на Естонија пред 1940 година. Маурер бил избран за вршител на должноста претседател на Републиката (Vabariigi Presidendi Asetäitja) во егзил на 3 март 1953 година, во Августдорф, Германија. Додека лозата на Маурер имала поголема поддршка меѓу заедницата на егзил, тој никогаш не назначил нова влада (со изјава дека владата на Тиф сè уште е на функција и нема потреба од нова влада) и оваа линија изумрела по смртта на Маурер една година подоцна, на 20 септември 1954 г. Ова ја оставило владата на Реј како единствен натпреварувач на легитимитет.

Позицијата на вршител на должноста шеф на владата продолжила да се зазема со сукцесија по смртта на Реј во 1963 година. Од 1953 до 1992 година биле формирани пет влади во егзил.

Дипломатија

уреди

Од трите балтички држави, единствено Естонија воспоставила формална влада во егзил. Во случаите на Латвија и Литванија, нивните дипломатски претставништва биле доделени на суверена власт. Дури и во однос на Естонија, легациите биле примарен инструмент за водење на дипломатијата и за администрирање на секојдневните државни работи (како што се издавањето пасоши). Примарната легација на Естонија бил Генералниот конзулат во Њујорк.

Според американската доктрина Стимсон, легитимноста на советската окупација на балтичките држави никогаш не била признаена. Со оглед на тоа што примарната дипломатска власт ја вршел естонскиот конзулат во Њујорк,[8] улогата на владата во егзил од Осло била, во голема мера, симболична по природа. Естонскиот конзулат во Ирска бил во правна постапка. На естонските бродови им било наложено да одат во советско пристаниште. Наместо тоа, три естонски брода (Ото, Пирет и Мол) и два од Латвија (Рамава и Евероја) избрале неутрално пристаниште во Ирска. Иван Мајски, амбасадор на Советскиот Сојуз во Обединетото Кралство, поднел барање до Високиот суд во Даблин за поседување на бродовите. Не можел да се контактира со нивните сопственици. Почесниот конзул на Естонија Џон МекЕвој успешно се спротивставил на акцијата.[9] На ова потсетил Томас Хендрик Илвес, претседател на Естонија.[10]

Сепак, естонската влада во егзил навистина служела за да го продолжи континуитетот на естонската држава. Последниот премиер во должностите на претседателот, Хајнрих Марк, ја завршил работата на владата во егзил кога ги предал своите акредитивни писма на идниот претседател Ленарт Мери на 8 октомври 1992 година. Мери издал соопштение во кое се заблагодарил на естонската влада во егзил што е чувар на правниот континуитет на естонската држава.

Список на в.д

уреди

Ова е списокот на в.д. премиери (peaministri asetäitjad) на естонската влада во егзил:

  • Јоханес Сикар (12 јануари 1953 година - 22 август 1960 година)
  • Тинис Кинт (22 август 1960 - 1 јануари 1962 година)
  • Александар Варма (1 јануари 1962 - 30 март 1963 година)
  • Тинис Кинт (30 март 1963 - 23 декември 1970 година)
  • Хајнрих Марк (8 мај 1971 - 1 март 1990 година)
  • Ено Пено (1 март 1990 - 15 септември 1992 година)

Наводи

уреди
  1. ↑ Historical Dictionary of Estonia, 2004, p. 332 ISBN 0-8108-4904-6
  2. ↑ Marek, Krystyna (1968). Identity and Continuity of States in Public International Law. Librairie Droz. стр. 386. ISBN 9782600040440.
  3. ↑ Chronology Архивирано на 9 јуни 2007 г. at the EIHC
  4. ↑ L. Mälksoo, Professor Uluots, the Estonian Government in Exile and the Continuity of the Republic of Estonia in International Law, Nordic Journal of International Law, Volume 69, Number 3 / March, 2000
  5. ↑ By Royal Institute of International Affairs. Information Dept. Published 1945
  6. ↑ Diplomats Without a Country by James T. McHugh, James S. Pacy, 2001, p. 183 ISBN 0-313-31878-6
  7. ↑ Plaque unveiled in Oslo to remember Estonia's exiled government
  8. ↑ Kempster, Norman (31 October 1988). „Annexed Baltic States: Envoys Hold On to Lonely U.S. Postings“. Los Angeles Times.
  9. ↑ „Eire High Court: Zarine v. Owners, etc. S. S. Ramava, McEvoy & Ors. v. Owners, etc. S. S. Otto, McEvoy and Veldi v. Owners, etc. S. S. Piret and S. S. Mall, Eckert & Co. v. Owners, etc. S. S. Everoja“. The American Journal of International Law. American Society of International Law. 36 (3 (july. 1942)): 490–504. July 1942. doi:10.2307/2192676. JSTOR 2192676.
  10. ↑ „President of the Republic at the State Dinner hosted by President T. E. Mary McAleese and Dr. Martin McAleese“. President.ee. 14 April 2008. Архивирано од изворникот на 23 December 2015. Посетено на 13 December 2015.
    "... we are thankful that Ireland never recognised the illegal annexation of Estonia by the Soviet Union after the Second World War. We will never forget John McEvoy, Estonia’s honorary consul in Dublin from 1938 to 1960. Among other things, one of his good deeds was helping to protect the interests of the Estonian shipowners ..."

Литература

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Естонската_влада_во_егзил&oldid=5259221“