Википедија

Доли (овца)

клонирана овца

Доли (5 јули 1996 - 14 февруари 2003 година) била женка финска овца Дорсет и првиот цицач што бил клониран од возрасна соматска клетка. Таа била клонирана од соработници на Институтот Рослин во Шкотска, користејќи го процесот на јадрен трансфер од клетка земена од млечна жлезда. Нејзиното клонирање докажало дека клонираниот организам може да се произведе од зрела клетка од одреден дел од телото.[2] Спротивно на популарното верување, таа не била првото животно што било клонирано.[3]

Доли
Прекари 6LLS (име на код)
Вид Домашна овца (Фински-Дорсет)
Пол Женско
Од Обединетото Кралство (Шкотска)
Познато по Прв цицач клониран од возрасна соматска клетка
Деца 6 јагниња (Бони; близнаци Сели и Роузи; тројка Луси, Дарси и Котон)
Именувано по Доли Партон[1]

Употребата на возрасни соматски клетки наместо ембрионски матични клетки за клонирање произлегла од основната работа на Џон Гурдон, кој клонирал африкански жаби со канџи во 1958 година со овој пристап. Успешното клонирање на Доли довело до широко распространет напредок во истражувањето на матичните клетки, вклучително и откривање на индуцирани плурипотентни матични клетки.[4]

Доли живеела во Институтот Рослин во текот на својот живот и произвела неколку јагниња.[5] Таа била еутаназирана на шестгодишна возраст поради прогресивна болест на белите дробови. Не била пронајдена причина што ја поврзува болеста со нејзиното клонирање.[6]

Телото на Доли било сочувано и донирано од Институтот Рослин во Шкотска на Националниот музеј на Шкотска, каде што редовно се изложува од 2003 година.

Создавање

уреди

Доли била клонирана од Кит Кембел, Јан Вилмут и колегите од Институтот Рослин, дел од Универзитетот во Единбург, Шкотска и биотехнолошката компанија PPL Терапевтика, со седиште во близина на Единбург. Финансирањето за клонирањето на Доли беше обезбедено од PPL Терапевтика и Министерството за земјоделство.[7] Таа била родена на 5 јули 1996 година и починала на 14 февруари 2003 година од прогресивна белодробна болест која се сметала за неповрзана со тоа што е клон. Таа е наречена „најпознатата овца на светот“ од извори како BBC Новости и Сајентифик Американ.[8][9]

Клетката што се користела како донатор за клонирање на Доли била земена од млечна жлезда, и затоа производството на здрав клон докажало дека клетка земена од одреден дел од телото може да рекреира цела индивидуа. За името на Доли, Вилмут изјавил „Доли потекнува од клетка на млечна жлезда и не можевме да замислиме поимпресивен пар жлезди од оние на Доли Партон“.[1]

Раѓање

уреди

Доли била родена на 5 јули 1996 година и имала три мајки: едната ја дала јајце-клетката, другата ДНК, а третата го донела клонираниот ембрион до крај.[10] Таа е создадена со помош на техниката на јадрен трансфер на соматски клетки, каде што клеточното јадро од возрасна клетка се пренесува во неоплоден ооцит (клетка во развој) на која му е отстрането клеточното јадро. Хибридната клетка потоа се стимулира да се подели со електричен шок, а кога ќе се развие во бластоцист се всадува во сурогат мајка.[11] Доли била првиот клон произведен од клетка земена од возрасен цицач.[12][13] Производството на Доли покажало дека гените во јадрото на таква зрела диференцирана соматска клетка сè уште се способни да се вратат во ембрионална тотипотентна состојба, создавајќи клетка која потоа може да продолжи да се развива во кој било дел од животното.[2]

Постоењето на Доли било објавено на јавноста на 22 февруари 1997 годин.[1] Привеклое големо внимание во медиумите. На телевизијабила емитувана реклама со шкотски научници кои си играат со овци, а во специјалната репортажа во магазино Тајм се појавлаи и Доли [7] Наука ја претставлаи Доли како пробив на годинат . Иако Доли не илае првото клонирано животно, таа го првеклае вниманието на медиумите затоа шообила пвлто клонирано животно оод возрасна клтка.[14]

Живот

уреди
 
Процесот на клонирање што ја создал Доли

Доли го живеела целиот свој живот во Институтот Рослин во Мидлотијан.[15] Таму таа била одгледана со велшки планински овен и произвела вкупно шест јагниња.[5] Следната година Доли ги родила јагнињата близначки Сали и Роузи, а тројката Луси, Дарси и Котон во 2000 година[16] Кон крајот на 2001 година, на четиригодишна возраст, Доли развила артритис и почнала вкочането да оди. Ова било третирано со антиинфламаторни лекови.[17]

Смрт

уреди

На 14 февруари 2003 година, Доли била еутаназирана бидејќи имала прогресивна болест на белите дробови и тежок артритис.[6] Финска овца Дорсет како Доли има очекуван животен век од околу 11 до 12 години, но Доли живеела 6,5 години. Постмортално испитување покажало дека таа имала форма на рак на белите дробови наречен овчо белодробен аденокарцином, исто така познат како Џаксиект,[18] што е прилично честа болест на овците и е предизвикана од ретровирус JSRV.[19] Научниците од Рослин изјавиле дека не мислеле дека има врска со тоа што Доли е клон и дека другите овци во истото стадо умреле од истата болест.[6] Ваквите белодробни заболувања претставуваат особена опасност за овците кои се чуваат во затворен простор, а Доли морала да спие внатре од безбедносни причини.[20]

Некои во печатот шпекулирале дека фактор што придонесол за смртта на Доли е тоа што таа можела да се роди со генетска возраст од шест години, на иста возраст како овцата од која била клонирана.[21] Една основа за оваа идеја била откритието дека теломерите на Доли биле кратки, што обично е резултат на процесот на стареење.[22][23] Институтот Рослин изјавил дека интензивниот здравствен скрининг не открил никакви абнормалности кај Доли кои би можеле да потекнуваат од напредното стареење.[21]

Во 2016 година, научниците не пријавиле никакви дефекти кај тринаесет клонирани овци, вклучително и четири од истата клеточна линија како Доли. Првата студија за прегледување на долгорочните здравствени резултати од клонирањето, авторите не нашле докази за доцен почеток, незаразни болести, освен некои помали примери на остеоартритис и заклучиле „Затоа, не можевме да најдеме докази за штетна долгорочен ефект на клонирањето со SCNT врз здравјето на постарите потомци меѓу нашата група".[24][25]

По нејзината смрт, телото на Доли било сочувано преку таксидермија и моментално е изложено во Националниот музеј на Шкотска во Единбург.

Наследство

уреди

Откако клонирањето било успешно докажано преку производството на Доли, биле клонирани многу други големи цицачи, вклучувајќи свињи,[26] елени,[27] коњи[28] и бикови.[29] Обидот за клонирање на аргали (планински овци) не произвел остварливи ембриони. Обидот да се клонира бик бантенг бил поуспешен, како и обидите за клонирање на муфлон (форма на диви овци), кои резултирале со одржливо потомство.[30] Процесот на репрограмирање низ кој треба да поминат клетките за време на клонирањето не е совршен и ембрионите произведени со јадрен трансфер често покажуваат абнормален развој.[31][32] Создавањето клонирани цицачи било многу неефикасно – во 1996 година Доли било единственото јагне кое преживеало до зрелост од 277 обиди. До 2014 година било пријавено дека кинески научници имале 70-80% успешност во клонирањето свињи, и во 2016 година, корејската компанија, Суам Биотех, произведувала 500 клонирани ембриони дневно.[33] Вилмут, кој го предводел тимот што ја создал Доли, во 2007 година објавил дека техниката на јадрен трансфер можеби никогаш немало да биде доволно ефикасна за употреба кај луѓето.

Клонирањето може да има употреба во зачувување на загрозените видови и може да стане остварлива алатка за оживување на изумрените видови.[34] Во јануари 2009 година, научниците од Центарот за прехранбена технологија и истражување на Арагон во северна Шпанија го објавила клонирањето на пиринејскиот козорог, подвид на дива планинска коза, кој официјално бил прогласен за изумрена во 2000 година. Иако новородениот козорог умрел набргу по раѓањето поради физички дефекти во неговите бели дробови, ова било првпат изумрено животно да биде клонирано, и може да ги отвори вратите за спасување на загрозените и новоизумрените видови со тоа што ќе ги воскресне од замрзнатото ткиво.[35][36]

Во јули 2016 година, четири идентични клонови на Доли (Дејзи, Деби, Дијана и Дениз) биле живи и здрави на девет години.[37][38]

Сајентифик Американ во 2016 година заклучил дека главното наследство на Доли не е клонирање на животни, туку напредок во истражувањето на матични клетки.[39] По Доли, истражувачите сфатиле дека обичните клетки може да се репрограмираат на индуцирани плурипотентни матични клетки, кои можат да се одгледуваат во секое ткиво.[40]

Првото успешно клонирање на вид примати било пријавено во јануари 2018 година, користејќи го истиот метод што ја создал Доли. Два идентични клонови на макаки мајмун, Жонг Жонг и Хуа Хуа, биле создадени од истражувачи во Кина и биле родени кон крајот на 2017 година.[41][42][43][44]

Во јануари 2019 година, научниците во Кина објавиле создавање на пет идентични клонирани генски уредени мајмуни, повторно користејќи го овој метод, и техниката за уредување на гени CRISPR - Cas9, наводно, користена од Хе Џианкуи при создавањето на првите човечки бебиња модифицирани со ген, Лулу и Нана. Клоновите на мајмуните биле направени со цел да се проучат неколку медицински болести.[45][46]

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 „1997: Dolly the sheep is cloned“. BBC News. 22 February 1997. Архивирано од изворникот на 7 March 2008. Посетено на 1 December 2010.
  2. ↑ 2,0 2,1 Niemann H; Tian XC; King WA; Lee RS (February 2008). „Epigenetic reprogramming in embryonic and foetal development upon somatic cell nuclear transfer cloning“ (PDF). Reproduction. 135 (2): 151–63. doi:10.1530/REP-07-0397. PMID 18239046. Архивирано од изворникот (PDF) на 19 July 2018. Посетено на 20 April 2018.
  3. ↑ „The Life of Dolly | Dolly the Sheep“ (англиски). Архивирано од изворникот на 2021-11-11. Посетено на 1 December 2021.
  4. ↑ „The Legacy | Dolly the Sheep“ (англиски). Архивирано од изворникот на 2021-09-20. Посетено на 1 December 2021.
  5. ↑ 5,0 5,1 "Dolly the sheep clone dies young" Архивирано на 12 мај 2011 г.. BBC News. 14 February 2003
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Dolly's final illness Архивирано на 27 февруари 2008 г. Roslin Institute, Accessed 21 February 2008 Cached version
  7. ↑ 7,0 7,1 Edwards, J. (1999). „Why dolly matters: Kinship, culture and cloning“. Ethnos. 64 (3–4): 301–324. doi:10.1080/00141844.1999.9981606.
  8. ↑ „Is Dolly old before her time?“. BBC News. London. 27 May 1999. Архивирано од изворникот на 14 January 2009. Посетено на 4 October 2009.
  9. ↑ Празен навод (help)
  10. ↑ Williams, N. (2003). „Death of Dolly marks cloning milestone“. Current Biology. 13 (6): 209–210. doi:10.1016/S0960-9822(03)00148-9. PMID 12646139.
  11. ↑ Campbell KH; McWhir J; Ritchie WA; Wilmut I (1996). „Sheep cloned by nuclear transfer from a cultured cell line“. Nature. 380 (6569): 64–6. Bibcode:1996Natur.380...64C. doi:10.1038/380064a0. PMID 8598906.
  12. ↑ McLaren A (2000). „Cloning: pathways to a pluripotent future“. Science. 288 (5472): 1775–80. doi:10.1126/science.288.5472.1775. PMID 10877698.
  13. ↑ Wilmut I; Schnieke AE; McWhir J; Kind AJ; и др. (1997). „Viable offspring derived from fetal and adult mammalian cells“. Nature. 385 (6619): 810–3. Bibcode:1997Natur.385..810W. doi:10.1038/385810a0. PMID 9039911.
  14. ↑ McKinnell, Robert G.; Di Berardino, Marie A. (November 1999). „The Biology of Cloning: History and Rationale“. BioScience. 49 (11): 875–885. doi:10.2307/1313647. JSTOR 1313647.
  15. ↑ Kolata, Gina (14 February 2003). „Dolly, the First Cloned Mammal, Is Dead“. The New York Times. ISSN 0362-4331. Архивирано од изворникот на 24 February 2017. Посетено на 24 February 2017.
  16. ↑ Dolly's family. Roslin Institute, UK
  17. ↑ Dolly's arthritis. Roslin Institute, Accessed 21 February 2008
  18. ↑ Bridget M. Kuehn Goodbye, Dolly; first cloned sheep dies at six years old Архивирано на 4 октомври 2009 г. American Veterinary Medical Association, 15 April 2003
  19. ↑ Palmarini M (2007). „A Veterinary Twist on Pathogen Biology“. PLOS Pathog. 3 (2): e12. doi:10.1371/journal.ppat.0030012. PMC 1803002. PMID 17319740.
  20. ↑ Kolata, Gina (15 February 2003). „First Mammal Clone Dies; Dolly Made Science History“. The New York Times.
  21. ↑ 21,0 21,1 Was Dolly already 'old' at birth? Архивирано на 28 мај 2011 г. Roslin Institute, Accessed 4 April 2010
  22. ↑ Shiels PG; Kind AJ; Campbell KH; и др. (1999). „Analysis of telomere length in Dolly, a sheep derived by nuclear transfer“. Cloning. 1 (2): 119–25. doi:10.1089/15204559950020003. PMID 16218837.
  23. ↑ Shiels PG; Kind AJ; Campbell KH; и др. (1999). „Analysis of telomere lengths in cloned sheep“. Nature. 399 (6734): 316–7. Bibcode:1999Natur.399..316H. doi:10.1038/20580. PMID 10360570.
  24. ↑ Sinclair, K. D.; Corr, S. A.; Gutierrez, C. G.; Fisher, P. A.; Lee, J.-H.; Rathbone, A. J.; Choi, I.; Campbell, K. H. S.; Gardner, D. S. (26 July 2016). „Healthy ageing of cloned sheep“. Nature Communications (англиски). 7: 12359. Bibcode:2016NatCo...712359S. doi:10.1038/ncomms12359. PMC 4963533. PMID 27459299.
  25. ↑ Klein, Joanna (26 July 2016). „Dolly the Sheep's Fellow Clones, Enjoying Their Golden Years“. The New York Times. Архивирано од изворникот на 29 July 2016. Посетено на 27 July 2016.
  26. ↑ Grisham, Julie (April 2000). „Pigs cloned for first time“. Nature Biotechnology. 18 (4): 365. doi:10.1038/74335. PMID 10748477.
  27. ↑ „Texas A&M scientists clone world's first deer“. Innovations Report. 23 December 2003. Архивирано од изворникот на 11 November 2006. Посетено на 1 January 2007.
  28. ↑ Cohen, Haley (31 July 2015). „How Champion-Pony Clones Have Transformed the Game of Polo“. VFNews. Vanity Fair. Архивирано од изворникот на 20 December 2015. Посетено на 27 December 2015.
  29. ↑ Lozano, Juan A. (27 June 2005). „A&M Cloning project raises questions still“. Bryan-College Station Eagle. Архивирано од изворникот на 12 December 2019. Посетено на 16 October 2018.
  30. ↑ „Endangered sheep cloned“. BBC News. London. 1 October 2001. Архивирано од изворникот на 24 January 2008. Посетено на 12 November 2007.
  31. ↑ Jaenisch R; Hochedlinger K; Eggan K (2005). „Nuclear cloning, epigenetic reprogramming and cellular differentiation“. Novartis Found. Symp. Novartis Foundation Symposia. 265: 107–18, discussion 118–28. doi:10.1002/0470091452.ch9. ISBN 978-0-470-09145-6. PMID 16050253.
  32. ↑ Rideout WM; Eggan K; Jaenisch R (August 2001). „Nuclear cloning and epigenetic reprogramming of the genome“. Science. 293 (5532): 1093–8. doi:10.1126/science.1063206. PMID 11498580.
  33. ↑ Празен навод (help)
  34. ↑ Trounson AO (2006). „Future and applications of cloning“. Nuclear Transfer Protocols. Methods in Molecular Biology. 348. стр. 319–32. doi:10.1007/978-1-59745-154-3_22. ISBN 978-1-58829-280-3. PMID 16988390.
  35. ↑ Gray, Richard; Dobson, Roger (31 January 2009). „Extinct ibex is resurrected by cloning“. The Telegraph. London. Архивирано од изворникот на 27 December 2014. Посетено на 1 February 2009.
  36. ↑ Празен навод (help)
  37. ↑ „Clones da ovelha Dolly envelheceram com boa saúde, diz estudo“ (португалски). Rede Globo. 26 July 2016. Архивирано од изворникот на 28 July 2016. Посетено на 27 July 2016.
  38. ↑ „Dolly the sheep's siblings 'healthy'“. News – Science and Environment (англиски). BBC. 26 July 2016. Архивирано од изворникот на 27 July 2016. Посетено на 27 July 2016.
  39. ↑ Празен навод (help)
  40. ↑ Sample, Ian (26 July 2016). „Dolly's clones ageing no differently to naturally-conceived sheep, study finds“. The Guardian (англиски). ISSN 0261-3077. Архивирано од изворникот на 3 December 2016. Посетено на 2 December 2016.
  41. ↑ Liu, Zhen; и др. (24 January 2018). „Cloning of Macaque Monkeys by Somatic Cell Nuclear Transfer“. Cell. 172 (4): 881–887.e7. doi:10.1016/j.cell.2018.01.020. PMID 29395327.
  42. ↑ Normile, Dennis (24 January 2018). „These monkey twins are the first primate clones made by the method that developed Dolly“. Science. doi:10.1126/science.aat1066. Архивирано од изворникот на 27 January 2018. Посетено на 24 January 2018.
  43. ↑ Briggs, Helen (24 January 2018). „First monkey clones created in Chinese laboratory“. BBC News. Архивирано од изворникот на 24 January 2018. Посетено на 24 January 2018.
  44. ↑ „Scientists Successfully Clone Monkeys; Are Humans Up Next?“. The New York Times. Associated Press. 24 January 2018. Архивирано од изворникот на 25 January 2018. Посетено на 24 January 2018.
  45. ↑ Science China Press (23 January 2019). „Gene-edited disease monkeys cloned in China“. EurekAlert!. Архивирано од изворникот на 24 January 2019. Посетено на 24 January 2019.
  46. ↑ Mandelbaum, Ryan F. (23 January 2019). „China's Latest Cloned-Monkey Experiment Is an Ethical Mess“. Gizmodo. Архивирано од изворникот на 24 January 2019. Посетено на 24 January 2019.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Доли_(овца)&oldid=5309325“