Будистички календар

Будистички календаркалендар кој се користи во континентална Југоисточна Азија (Камбоџа, Лаос, Тајланд, Мјанмар), но исто така и на Шри Ланка, во неколку различни облици. Тој е месечево-сончев календар, со месеци со по 29 и 30 дена наизменично. Во правилни интервали се вметнуваат престапен ден и 30-дневен месец. Сите облици, освен модерниот, се засноваат на оригиналната Сурја сидханта од 3 век (што влијаело и на разни хиндуистички календари).

Со месечево-сончев интеркалацион систем генерално се додаваат седум дополнителни месеци (адхикамаса) на секои 19 години и 11 дополнителни денови (адхикавара) на секои 57 години, но ова е само приближен опис на конкретни пресметки. Просечната година има 365,25875 денови сметајќи од махајуга од 4.320.000, или поедноставно речено (после делење со 5400), 800 години имаат 292.207 дена. Таквата година е малку подолга од денешната ѕвездена година и значително подолга од денешната тропска година. Хиндуистичката верзија додава (или одзема) дополнителни месеци и денови штом тоа го покажат астрономските формули, додека верзиите од југоисточна Азија го одлагаат таквото додавање. Тајландско-лаоско-камбоџанската верзија не дозволува додатен ден во годините со додатен месец, додека бурманско-шриланкската верзија, напротив, дозволува додатен ден само во годините со додатен месец. Тоа значи дека постојат четири вида на месечево-сончеви години, од 354, 355, 384 и 385 дена.

Имињата на месеците главно се на санскрит:

чајтра, вајшакха, џјештха, ашадха, шраван, бхадрапада,
ашвина, картика, маргаширша, пауша, магха, пхалгуна.

Старите називи на месеците на бурмански јазик се:

тагу, касон, најон, васо, вагаунг, тавтхалин,
тадингјут, тарзаунгмон, натдав, пјадхо, табодве, табаунг.

Обичните години почнуваат во пролет, имаат месеци со наизменични 29 и 30 дена. Додатен ден му се додава на џјештха/најон, што го продолжува на 30 дена. Додатен месец се добива со удвојување на ашадха/васо. Секој месец има растечка половина од 15 дена (т.е. од млада до полна Месечина) и опаѓачка половина од 14 или 15 дена.

Бурмански календар
Редовна година Престапна година
тагу 29 dana 29 дена
касон 30 дена 30 дена
најон 29 дена 30 дена
васо 30 дена прв васо 30 дена
втор васо 30 дена
вагаунг 29 дена 29 дена
тавгхалин 30 дена 30 дена
тадингјут 29 дена 29 дена
тарзаунгмон 30 дена 30 дена
натдав 29 дена 29 дена
пјадхо 30 дена 30 дена
табодве 29 дена 29 дена
табаунг 30 дена 30 дена
12 месеци 354 дена 13 месеци 385 дена

Касон, најон, првиот и вториот васо имаат по 30 дена, па се нарекуваат „четири еднакви последователни месеци“ во годините со додатен месец.

Нумерираните години коинцидираат со ѕвездената година која содржи 12 зодијакзодијачки знаци (раси), така што може да почне на кој било ден од 6 чајтра/тагу до 5 вајшакха/касон, што значи дека остатокот од месецот ќе биде во соседната година. Тоа значи дека во некоја нумерирана година може да недостасуваат некои денови од месецот, додека во соседната има иста низа датуми на својот почеток и крај.

Биле користени (или и сега се користат) четири ери:

  • анчансакарат (од 10 март 690 пр.н.е./691. пр.н.е.), ретко се користи
  • будасакарат (будистичка ера, 11 март 545. пр.н.е.. Вообичаена била разликата од 544 години со христијанскиот календар, но во Тајланд сега е 543 години, почнувајќи од април 1940 година, од кога тајландскиот сончев календар почнува на 1 јануари.
  • махасакарат (17 март 78), што е исто како и сака ера во Индија, користена во Тајланд до средината на 13 век, стандардна во Камбоџа
  • чуласакарат (22 март 638), усвоена во Тајланд во средината на 13 век, стандардна во Мјанмар.

Сите години се бројат како поминати (довршени, за разлика од јулијанските и грегоријанските кои се тековни), што значи дека почнуваат 0 година, а не со 1 година, бидејќи годината сè уште не истекла во текот на таа „прва“ година. Наведените епохални датуми се однесуваат само на 0 година – денешните денови на влез на Сонцето во првиот раси (почеток на ѕвездената година) се подоцни по грегоријанскиот календар заради прецесијата на еквиноксот. Пресметките не почнуваат со нула на почетокот на ерата – наместо тоа на сите пресметки мора да им се додаде надомест од извесен број цели и делови на денот, во траење од повеќе од една година. Со тоа се објаснуваат привидните недоследности во будасакарат.

Литература уреди

  • J.C. (John Christopher) Eade. The calendrical systems of mainland south-east Asia. Leiden: E.J. Brill, 1995.
  • ———. Southeast Asian ephemeris. Ithaca, NY: Cornell Southeast Asian Program, 1989.

Поврзано уреди

Надворешни врски уреди